Ο Διογένης, ο Οιδίποδας, η Σφίγγα και η αναζήτηση...

Όταν οι Αθηναίοι κορόιδευαν τον Διογένη πως οι Σινωπείς τον καταδικάσαν σε εξορία, αυτός απάντησε:

- «Και εγώ τους καταδίκασα να μείνουν εκεί».

Μην περιμένεις οι πολλοί να αποδεχτούν τις απόψεις σου, στην πραγματικότητα, ίσως θα έπρεπε να αρχίσεις ανησυχείς όταν οι περισσότεροι συμφωνούν μαζί σου. Τα πλήθη δημιουργούν ψευδαισθήσεις. Ίσως για αυτό κάποιος είπε πως ο όχλος είναι κάπως σαν τη Σφίγγα του αρχαίου μύθου. Είναι ανάγκη να φτάσουμε σε μια λύση που να δέχεται η ψυχολογία του, αλλιώς θα πρέπει να αφεθούμε να μας κατασπαράξει. 

Η Σφίγγα ήταν ένα μυθολογικό τέρας με κεφαλή γυναίκας, πτερά αετού, σώμα λέοντος και ουρά φιδιού, είχε σταλεί από τη θεά Ήρα, να τιμωρήσει τους Θηβαίους για την ύβρι και την ασέλγεια που διέπραξε ο γέρος βασιλιάς της Θήβας Λάιου, ενάντια στον νεαρό Χρύσιππο. Το τέρας σταματούσε τους περαστικούς, και ζητούσε τη λύση ενός παράξενου γρίφου που λέγεται πως του δίδαξαν οι Μούσες. 

- «Ποιο είναι το πλάσμα που το πρωί περπατά με τέσσερα, το μεσημέρι με δύο και το βράδυ με τρία πόδια;»

Αυτό ήταν το αίνιγμα που έβαζε η Σφίγγα σε όποιον περνούσε από το δρόμο της. Όποιος δεν απαντούσε καταδικαζόταν σε θάνατο. Σε ένα συμβολικό (; ) ίσως θάνατο, στην ύπαρξη του «κανενός» του Οδυσσέα, του απρόσωπου και εφήμερου «εγώ». Ενός «εγώ», το οποίο δεν παράγει ιστορία, παρά μόνο ασύνδετων σημείων - στιγμών, δίχως σκοπό και προοπτική. Ο καιρός περνά απάντηση δεν μπορεί να δώσει κανείς. Στρατιές των οδοιπόρων που δεν γνώρισαν την αλήθεια. Κάποτε περνά από εκεί ο Οιδίποδας, ο οποίος αναζητά την αλήθεια. 

Το τέρας τον κοιτάζει στα μάτια, παραλυτικά, η δύναμη της Μέδουσας. Του επιβάλλει να γνωρίσει για πρώτη φορά τον εαυτό του. Να καταδυθεί και να ιχνηλατήσει ως άλλος Θησέας τον λαβύρινθο του υποσυνείδητου του, να γνωρίζει και να αντιμετωπίσει τους πιο αρχέγονους φόβους του. Ένα αίνιγμα, το οποίο έθετε τον άνθρωπο προ των ευθυνών του. Τον αναγκάζει να αναρωτηθεί για την προέλευση, το ρόλο και τη πορεία του στο κόσμο. Η απάντηση δίνεται. Η λύση στο αίνιγμα είναι φυσικά ο ίδιος ο άνθρωπος. Μέσα από τον Οιδίποδα καλείται η ανθρωπότητα να συνειδητοποιήσει τον ρόλο της. Ο χρόνος – Κρόνος τρώει τα παιδιά του, ο χρόνος είναι κυκλικός και όχι γραμμικός. 

Είναι προδιαγεγραμμένος ο κύκλος της ζωής του ανθρώπου. Τρεις φάσεις υπάρχουν σε αυτό το κύκλο. Γέννηση, ακμή και πτώση. Φάσεις αναπόδραστες, ορισμένες από την Ανάγκη την Αδράστεια και τις τρεις Μοίρες (Η Κλωθώ, έγνεθε το νήμα της ζωής, η Λάχεση, μοίραζε τους κλήρους, ενώ η Άτροπος έκοβε την κλωστή της ζωής των ανθρώπων, όταν ήταν γραφτό τους). Ο άνθρωπος μπορεί να αποτινάξει από επάνω του το φόβο του θανάτου, εφόσον για πρώτη φορά αποδέχεται το αναπόφευκτο, χωρίς κραυγές και δάκρυα. Αυτός είναι ένας συμβολικός τρόπος για να μη πεθάνει ποτέ ο άνθρωπος. Να ζήσει γενναία και με πάθος κάθε στιγμή της ζωής, γράφοντας ιστορία, υστεροφημία την ονόμασαν οι αρχαίοι Έλληνες. Κάνοντας πράξεις οι οποίες επιβιώνουν πέρα από την θνητή μας ύπαρξη, αφήνοντας πίσω μας μνημεία, πρότυπα και ίχνη ορατά και διαχρονικά. 

 

«Ευτύς ως γεννήθηκες λέει ο Καζαντζάκης, μια νέα πιθανότητα γεννήθηκε μαζί σου, ένας λεύτερος σκιρτημός τρικυμίζει τη μεγάλη ζοφερή καρδιά του σογιού σου.
Φέρνεις, θες δεν θες, ένα νέο ρυθμό. Μια νέα επιθυμία, μια νέα ιδέα, μια θλίψη καινούρια. Θες δε θες, πλουτίζεις το πατρικό σου σώμα.
Έχεις ευθύνη. Δεν κυβερνάς πια μονάχα τη μικρή ασήμαντη ύπαρξή σου. Είσαι μια ζαριά όπου για μια στιγμή παίζεται η μοίρα του σογιού σου.
Κάθε σου πράξη αντιχτυπάει σε χιλιάδες μοίρες. Ως περπατάς ανοίγεις, δημιουργάς την κοίτη όπου θα μπει και θα οδέψει ο ποταμός των απογόνων.
Δεν είσαι ένα άθλιο λιγόστιγμο κορμί· πίσω από την πήλινη ρεούμενη μάσκα σου ένα πρόσωπο χιλιοχρονίτικο ενεδρεύει. Τα πάθη σου κ’ οι ιδέες σου είναι πιο παλιά από την καρδιά και το μυαλό σου.
Το σώμα σου το αόρατο είναι οι πεθαμένοι πρόγονοι κι οι απόγονοι οι αγέννητοι.
Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους.
Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους.
Tο τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει».

Φιλοσοφία εστί «μελέτη θανάτου» έλεγε ο Πλάτωνας, μυστηριακή ξεκάθαρα διδαχή. Στον Φαίδων αναφέρει : 

- «Αυτός που θα κατέβει στον Άδη χωρίς να έχει πάρει μέρος στη μύηση και στα Μυστήρια, θα κυλιστεί στον βόρβορο, ενώ αυτός που εξαγνίστηκε και μυήθηκε, θα ζήσει με τους θεούς».

- «Ἄν πεθάνεις πριν πεθάνεις, δεν θα πεθάνεις ὅταν πεθάνεις», λένε οι Αγιορείτες μοναχοί. 

Ο άνθρωπος είναι ο μόνος που δεν κυριαρχείται μόνο από ένστικτα, αντιθέτως έχει γνώση της ύπαρξης του, κατανοεί και επεμβαίνει καταλυτικά στο φυσικό του περιβάλλον. 

- « Ο Άνθρωπος είναι η λύση», απαντά ο Οιδίποδας. «Περπατά στα τέσσερα όταν είναι μικρός, στα δύο όταν μεγαλώσει και στα τρία όταν γεράσει, αφού χρησιμοποιεί μπαστούνι»!

Η διαπίστωση αυτή, όπως κάθε μεγάλη ανακάλυψη, φέρει πόνο και γνώση. Και χαρά όμως. Ο άνθρωπος γνωρίζει πια τα όρια του. Τα έχει «ορίσει», είναι εκεί, μπροστά τους. Τα σέβεται, μα δε τα φοβάται. Το όνομα του Οιδίποδα, είναι ενδεικτικό. Ετυμολογικά προέρχεται από τις λέξεις: «οίδος» και «πους», ή από τις λέξεις : «οίδα» και «πους». Στην πρώτη περίπτωση ο Οιδίποδας είναι αυτός με το πρησμένο πόδι, ως το παιδί που έχουν εγκαταλείψει οι γονείς του, σ ́ έναν απόβλητο της κοινωνίας δηλαδή. Στη δεύτερη περίπτωση είναι εκείνος που έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας, ο παντογνώστης Οιδίποδας. Ο Οιδίποδας είναι ο Κορίνθιος ξένος, το διορατικό πνεύμα, ο φωτεινός νους, που χωρίς τη βοήθεια κανενός, χωρίς τη συνδρομή κάποιου θεού ή κάποιου οιωνού, έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας, χρησιμοποιώντας μονάχα την κρίση του (γνώμην).

Οι αιώνες πέρασαν. Ο γρίφος της Σφίγγας όμως δεν άλλαξε διόλου. Γκρεμισμένη στην άβυσσο, ακόμη εξετάζει τον άνθρωπο, τις στιγμές που αυτός αποφασίζει να την ακούσει. Μοιάζει σαν να μη θυμάται πλέον την απάντηση του Οιδίποδα, και τη σημασία της. Όπως είπαν στην Αίγυπτο στον Σόλωνα :

«Ω Σόλων, Σόλων, Έλληνες αεί παίδες εστέ, γέρων δέ Έλλην ουκ έστιν», δηλ. «Σόλωνα, Σόλωνα, εσείς οι Έλληνες μένετε πάντα παιδιά και δεν υπάρχει κανένας γέροντας Έλληνας».

Τι και αν ο γρίφος λύθηκε; Έπεσε και πάλι στην λήθη. Το ερώτημα όμως παραμένει επίκαιρο. Η απάντηση δεν έπαψε ποτέ να αναζητείται διαχρονικά από τους ταπεινούς και συνειδητούς αναζητητές.Η γνώση κάποιες φορές σημαίνει πόνο, πνευματική μοναξιά, ίσως και συναισθηματική απομόνωση σε κάποιο βαθμό. Το αίσθημα πως είσαι ένας ξένος σε αυτό τον κόσμο, πως ίσως γεννήθηκες σε λάθος χρόνο και τόπο. Αυτή όμως μπορεί να είναι μία εποικοδομητική μοναξιά, μια αφυπνιστική μοναξιά, η οποία αποτελεί πρόκληση και  μία αποκάλυψη ταυτόχρονα!

--------------------------------
Επιμύθιο:

Σύμφωνα με τον Νίτσε: «Ο Οιδίποδας είναι ο άνθρωπος που έχει αλλοτριωθεί από την υπόλοιπη φύση και συνεπώς, έχει αποκοπεί από τη διανοητική του δύναμη, η οποία είναι σε θέση να διερευνήσει τα μυστικά της φύσης και ν’ αρπάξει απ’ αυτήν το μυστικό της θέσης του ανθρώπου μέσα σ’ αυτήν. Ο Νίτσε διακρίνει μια τριπλή μοίρα στον Οιδίποδα: -την απάντηση στο αίνιγμα -το φόνο του πατέρα -το γάμο με τη μητέρα Αυτή η τριπλή μοίρα υπογραμμίζει την αφυσικότητα αυτής της φοβερής σοφίας. Πρόκειται για ένα βλέμμα στην άβυσσο. Ο τραγικός ήρωας βγαίνει από εκεί φέρνοντας τη φωτεινή μεταεικόνα και γίνεται τέρας. Η ακραία αφυσικότητα του, συμβολίζεται από την αιμομικτική ένωση».

Σύμφωνα με τον Φρόιντ: «Η αμφισημία της γνώσης έγκειται στην αντίθεση ανάμεσα στα διανοητικά κατορθώματα του ήρωα και σε ένα είδος γνώσης που κατέληξε να γίνει άγνοια μέσα από την πίεση. Η κρυμμένη βία που υπάρχει στο παρελθόν δεν είναι τυχαία. Η αναγκαιότητα να παντρευτεί ο Οιδίποδας τη μητέρα του και να σκοτώσει τον πατέρα του, όπως διατυπώνεται στο χρησμό, είναι η μοίρα στην οποία υπόκειται ο καθένας μας, μέσα στις καταπιεσμένες επιθυμίες του ασυνείδητου. Έτσι, αιμομιξία και πατροκτονία συμφωνούν με την ήρεμη αντικειμενικότητα του χρησμού, ο οποίος στο Σοφοκλή παρουσιάζεται ως περιγραφική διατύπωση του τι θα συμβεί».