Τα μυστικά των Ημερολογίων

Η αρχιχρονιά, ή Πρωτοχρονιά, όπως έχουμε περισσότερο συνηθίσει να την λέμε, είναι μια από τις πιο αγαπημένες γιορτές των Ελλήνων, αλλά και ολόκληρης σχεδόν της ανθρωπότητας. Έχει καθιερωθεί στους περισσότερους λαούς του κόσμου να γιορτάζουν σαν πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου και είναι γεγονός πλέον η ύπαρξη δορυφορικών εκπομπών από όλες τις χώρες προς όλες τις χώρες της γης, για μια όσο το δυνατόν πιο «συντονισμένη» αλλαγή του χρόνου, παρ’ όλη τη διαφορά της ώρας. Από την Αυστραλία και την Ιαπωνία μέχρι τη Βρετανία και την Ισλανδία, έως τις χώρες της Μεσογείου, οι άνθρωποι γιορτάζουν με χαρά και πανηγυρισμούς την Πρωτοχρονιά, ίσως γιατί κάθε νέος χρόνος φέρνει μαζί του την ελπίδα για καλύτερες μέρες. 

 

Η 1η Ιανουαρίου καθιερώθηκε σαν ημέρα της πρώτης του χρόνου από τους Ρωμαίους το 153 π.Χ. Στο Βυζάντιο η 1η Ιανουαρίου υιοθετήθηκε και καθιερώθηκε σαν ημέρα πρωτοχρονιάς το 1000 μ.Χ. 

 

Πριν από το 153 π.Χ., σαν πρώτη του έτους ημέρα, εορταζόταν η 1η Μαρτίου, ενώ σε άλλες περιοχές του τότε γνωστού κόσμου η πρώτη ή η ενδέκατη Σεπτεμβρίου, αλλά και η πρώτη νουμηνία (αρχή της νέας Σελήνης) μετά το θερινό ηλιοστάσιο (21η Ιουνίου), όπως συνέβαινε στο αττικό σεληνιακό ημερολόγιο ή η πρώτη νουμηνία μετά την φθινοπωρινή ισημερία, όπως ίσχυε στο μακεδονικό ημερολόγιο. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα κάτι που συνήθως διαφεύγει της προσοχής μας. Εάν η πρώτη Μαρτίου εκληφθεί σαν η πρώτη ημέρα του χρόνου, τότε δικαιολογείται και μιας άλλη μορφής αρίθμηση των μηνών του έτους, σύμφωνα με την οποία ο Σεπτέμβριος, ο Οκτώβριος, ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος είναι ανιστοίχως ο έβδομος (επτά-Σεπτέμβριος), ο όγδοος (οκτώ-Οκτώβριος) ο ένατος (εννέα-Νοέμβριος] και ο δέκατος (δέκα-Δεκέμβριος) μήνας του χρόνου. Ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος είναι ο 11ος και 12ος μήνας αντιστοίχως του έτους σε αυτήν την περίπτωση. Κατανοούμε ότι μέσα από μια εσωτερική μυστική παράδοση όπου ο Μάρτιος είναι ο μήνας της εαρινής ισημερίας, όπου έχουμε ίση ημέρα – ίση νύκτα, ίσο φως – ίσο σκοτάδι και αρχίζει κατόπιν μια σταδιακή αύξηση του φωτός εις βάρος του σκότους μυημένοι των ιερατείων «περνούν» το συμβολισμό της σύλληψης του εμβρύου του θεού του φωτός ή σε άλλο κωδικοποιημένο συμβολισμό την ανάσταση το Θεού. 

 

Γι’ αυτό άλλωστε στην πρώτη περίπτωση από, την 25η Μαρτίου (περίοδος εαρινής ισημερίας) έως την 25η Δεκεμβρίου, ημέρα γέννησης του Χριστού, παρέρχεται χρόνος εννέα μηνών ακριβώς. Το σημαντικότερο, που πρέπει όμως να προσέξουμε εδώ, είναι η καλά κρυμμένη και κωδικοποιημένη σημασία των ημερομηνιών που λαμβάνονται σαν Πρωτοχρονιές. Ενώ λογικά η μετά την γέννηση του Χριστού χρονολόγηση θα έπρεπε να ξεκινά από την 25η Δεκεμβρίου που είναι το σημείο αντιστροφής της χρονολόγησης, όλως περιέργως, ξεκινά μια εβδομάδα αργότερα, την πρώτη Ιανουαρίου, που είναι η πρώτη ενός μηνός, αφιερωμένου στον αγαπημένο Θεό των Ρωμαίων Ιανό, το θεό των θεών, όπως τον αποκαλούσαν. Ο χριστιανικός κόσμος θεωρεί σαν πρώτη ημέρα του χρόνου την πρώτη Ιανουαρίου επειδή αυτή ήταν όπως λέγεται η ημέρα της περιτομής του Ιησού. Ο Γ.Ζ. Κωσταντινίδης γράφει στο λεξικά του της Αγίας Γραφής: «Παρα της Ορθοδόξου Εκκλησίας η περιτομή του Ιησού Χριστού εορτάζεται μετά οκτώ ημέρας από τα Χριστούγεννα, ήτοι την 1ην Ιανουαρίου». Στο Λουκά διαβάζουμε επίσης: «Όταν συμπληρώθηκαν οκτώ μέρες, έκαναν στο παιδί περιτομή και του έδωσαν το όνομα Ιησούς». Γνωστά σε κάποιους από μας ίσως είναι και κάποια θρακομακεδονικά κάλαντα που ξεκινούν ως εξής: «Πρωτοχρονιά του χρόνου αρχή η του Χριστού περιτομή και η μνήμη του Αγίου του Μεγάλου Βασιλείου». 

 

 

Προκύπτει όμως αμέσως ένα μεγάλο ερώτημα: Αφού η 1η Ιανουαρίου καθιερώθηκε σαν Πρωτοχρονιά το 153 π.Χ., πώς είναι δυνατόν να συνέπεσε με τόση ακρίβεια ώστε 153 χρόνια αργότερα ο Χριστός να γεννιέται την 25η Δεκεμβρίου (ημέρα γέννησης και του Μίθρα), ώστε να μεσολαβούν ακριβώς 8 ημέρες μέχρι την περιτομή του, την 1η Ιανουαρίου; Μια θεία χριστιανοκεντρική διαδικασία ελάμβανε υπόψη της ένα παγανιστικό ημερολόγιο, τους Εβραίους, οι οποίοι ακολουθούσαν άλλη ημερολογιακή διαδικασία; 

 

Και κάτι ακόμη: Πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι η αρχή της ισχύουσας χρονολόγησης, αλλά και η Πρωτοχρονιά μεχρι τις μέρες μας έχει καθιερωθεί εξαιτίας της εβραϊκής περιτομής του Χριστού και όχι εξαιτίας της γέννησής του; Αλλά και στην Πάτμο, ένα από τα σημαντικά κέντρα του χριστιανισμού, γιατί εορτάζεται η Πρωτοχρονιά το Σεπτέμβριο και αποκαλείται Πρωτοσεπτεμβρία;

Φαίνεται ότι κάτι γκριζοσκότεινο κρύβεται πίσω από όλα αυτά. Είναι αυτό που ο λαός απλά λέει «το παιχνίδι μοιάζει να είναι στημένο».

Όπως θα δούμε στη συνέχεια εδώ κρύβεται μια πολύπλοκη διαδικτύωση σε πλανητικό επίπεδο κάποιων ιερατείων που άλλοτε συνεργάζονται και άλλοτε περνούν στην αντιπαλότητα.

Στο άρθρο μου (τεύχος 3 του «Ιχώρ») έχω ήδη μιλήσει για τα «ιερατεία βορρά και νότου» που συμβολικά θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε και ιερατεία του αετού και του φιδιού, μιας ουράνιας και μιας χθόνιας λατρείας. Όπου οι θεότητες εμφανίζονται ουράνιες, οι λαοί που τους τιμούν αναπτύσσουν μονοκρατορικά θρησκευτικοπολιτικοκοινωνικά καθεστώτα. Όπου οι λατρείες είναι χθόνιες εμφανίζονται κοινωνίες χωρίς ιδιαίτερες δομές με τάσεις προς την αναρχία. Όπου οι ουράνιες και χθόνιες θεότητες αλληλοδιαπλέκονται, εκεί έχουμε φαινόμενα δημοκρατικής διακυβέρνησης είτε μέσω της διαδικασίας του κλήρου ή μέσω της δημογεροντίας ή από έναν συνδυασμό και των δύο. 

 

 

Η Ρώμη το 506 προχωρά στην δημοκρατία ακολουθώντας την Αθήνα του Κλεισθένη, που ήδη από το 507 με την βοήθεια του Ιερατείου της Ελευσίνας είχε προχωρήσει σε δημοκτατικές μεταρρυθμίσεις. Ο Κλεισθένης καταγόταν από το γένος των Ευμολπιδών που με κληρονομικό δικαίωμα είχαν τον τίτλο των Ιεροφαντών των Μυστηρίων. Εάν ο μυστικός θεός των Ελευσινίων Μυστηρίων είναι ο Ίακχος-Βάκχος-Διόνυσος που συμβολίζεται με τον ταύρο, ένα ζώο σύμβολο δύναμης αλλά και γονιμότητας, αφού οργώνει το χωράφι για να πέσει ο σπόρος, τότε ο θάνατός του από το ξίφος του Μίθρα, μιας ηλιακής θεότητας (σκηνή που συναντάμε συχνά σε αρχαία γλυπτά) σημαίνει το κτύπημα της ουράνιας δύναμης στο ον της γαίας-χθονός που πρέπει να θυσιασθεί για να τροφοδοτήσει και να θρέψει ενεργειακά τους ανώτερους κόσμους.

Η 25η Δεκεμβρίου λοιπόν παραδοσιακά εθεωρείτο στα προ Χριστού χρόνια σαν η ημέρα γέννησης του Μιθρα, ενός άλλου αγαπημένου θεου των Ρωμαίων, ειδικά των Ρωμαίων λεγεωνάριων, που έχουν σαν σύμβολο τον χρυσαετό. Οι λεγεωνάριοι, ακολουθώντας την χαμένη βαθιά στον χρόνο παράδοση των στρατιωτικών μυστικών εταιρειών, είχαν σαν πυρήνα τους μια εξαιρετικής ισχύος μυστική εταιρεία, η οποία λειτουργούσε σαν κινητήριος δύναμή τους. Ήταν η αδελφότητα την Αρβάλων, όπου οι εταίροι λάτρευαν τον Ιανό σαν πατέρα τους, μαζί με την μόνιμη συντροφιά του, τον Γιούπιτερ-Δία, ουράνια οντότητα. Μας επιτρέπεται λοιπόν να υποθέσουμε ότι ο Μίθρας είναι μια μορφή του Απόλλωνος, αλλά και του Διονύσου Ερυθρέως, θεού του πολέμου, που γίνεται Ρούντρα στην Ινδία.

 

 Ο Μίθρας γεννιόταν την 25η Δεκεμβρίου ελπίζοντας ότι θα φέρει με την γέννησή του την ισορροπία στο κοσμικό στερέωμα στον ουρανό και στη γη. Δόξα στα ύψιστα και ειρήνη στη γη. Όμως και ο Ιανός ξεκινούσε τη ζωή του με παρόμοιες προσδοκίες για ισορροπία στον κόσμο και εποπτεία στον πόλεμο και στην ειρήνη.

Οι Μίθρας-Απόλλων-Διόνυσος και ο Ιανός, ο θεός των θεών αποτελούσαν και οι δύο μαζί τις άλλες όψεις της αυτής θεϊκής οντότητας για τους μυημένους Ρωμαίους. Μόνο έτσι προκύπτει λογική συνέχεια στο γεγονός ότι η χρονολόγηση, που ισχύει μέχρι τις μέρες μας και ξεκινά μετά την γέννηση του Χριστού, αρχίζει να λογαριάζεται μια εβδομάδα μετά την γέννηση του Μεσσία. Ο θεός λοιπόν της 25ης Δεκεμβρίου και της 1ης Ιανουαρίου, πέρα από τις φαινομενικές διαφορές, θα πρέπει να είναι η ίδια θεία οντότητα. Μάλιστα πολύ πιθανόν φαίνεται να είναι ότι και η 7η Ιανουαρίου, η αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, προστάτη των Ιωαννιτών, κρύβει μέσα από τους συμβολικούς ήχους τον Ιανό-Ιωάννη. Άλλωστε όλοι γνωρίζουμε την αναφορά στην Αγία Γραφή όπου ο Ιωάννης ο Πρόδρομος φέρεται να έχει υπάρξει στο παρελθόν και σαν προφήτης Ηλίας, δηλαδή σαν ήλιος. Επίσης και το ότι γεννιέται ταυτόχρονα με τον Χριστό δεν είναι μια απλή σύμπτωση. 

 

Tο δέντρο στην ελληνική μυθολογία

 Παρατήρηση των μεταβολών στον φυτικό κόσμο μέσα στον κύκλο των εποχών, και η συμμόρφωσή του σε αυτές, αποτέλεσε για τον πρωτόγονο άνθρωπο θεμελιώδη προϋπόθεση για την επιβίωσή του. Άμεσα εξαρτημένος από τον κύκλο της βλάστησης, στάθηκε με δέος απέναντι στη Γη και στην αστείρευτη αναπαραγωγική ικανότητά της. Tην αέναη αυτή δύναμη ο πρωτόγονος τη λάτρεψε προσωποποιώντας την στη μορφή της Mεγάλης Θεάς, και τίμησε το φαινόμενο της εποχικής περιοδικότητας της βλάστησης στη μορφή του συζύγου ή εραστή της, του ωραίου «θνήσκοντος» θεού που πεθαίνει και ανασταίνεται κάθε χρόνο.

H λατρεία της Mεγάλης Θεάς συνδέεται κατά κανόνα με το ιερό δέντρο της, αλλά και με το νερό της ζωής, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει βλάστηση χωρίς νερό. Tον χθόνιο χαρακτήρα της θεάς υπογραμμίζει η συσχέτισή της με το φίδι, που η ιδιότητά του να αποβάλλει εποχικά το δέρμα του και να εμφανίζεται αναγεννώμενο οδήγησε νωρίς στην ανάδειξή τους σε χθόνιο σύμβολο ανανέωσης των ζωτικών δυνάμεων της ζωής, σε «αγαθό δαίμονα», σε στοιχειό-προστάτη του «οίκου» με την ευρύτερη έννοια. H μινωική Mεγάλη Θεά εικονίζεται να κρατάει στα χέρια ή να έχει τυλιγμένο γύρω από τον κορμό της ένα φίδι, που συνδέεται και με το ιερό δένδρο της, το δένδρο της ζωής: το μυθικό δέντρο που φυτρώνει στο μέσο του κήπου των Eσπερίδων, μια μηλιά που οι καρποί της χαρίζουν αιώνια νιότη και που τη φυλάει ένα δρακοντόφιδο κουλουριασμένο γύρω της. Mε το ιερό δένδρο είναι επίσης συνδεδεμένα τα πουλιά, που φωλιάζουν στα κλαδιά του και που, αργότερα, τα αναγνωρίζουμε ως ιερά πτηνά καθενός από τους Oλυμπίους θεούς.

 

Στη μινωική λατρεία το κατ’ εξοχήν ιερό δένδρο είναι η ελιά. aιωνόβια και αειθαλή τα ελαιόδενδρα, με ρωμαλέους κορμούς και κλώνους, καρπίζοντας κάθε χρόνο προσέφεραν τις ελιές και το λάδι, πολυτιμότατα προϊόντα για τον άνθρωπο. Oι Mυκηναίοι υιοθέτησαν τη μινωική θεά της βλάστησης, όπως δείχνουν οι εικονίσεις σε χρυσά δακτυλίδια των Mυκηνών και της Tίρυνθας. Ως πολεμικός λαός όμως, τη λάτρεψαν και ως πολεμική θεά ή προστάτιδα των ακροπόλεών τους. Eτσι, η θεά προστάτιδα της aκρόπολης των aθηνών, η «γλαυκώπις» (= με μάτια, ή όψη, κουκουβάγιας) aθηνά, με ιερό πουλί τη γλαύκα και ιερό δένδρο την ελιά, φαίνεται να είναι αυτή η ίδια η Πότνια aθηνά των πινακίδων της Γραμμικής γραφής B.

 

 Αναγεννητικές δυνάμεις

 

Στο υπερκόσμιο ιερό δένδρο της ζωής αναγνωρίζονται αναγεννητικές δυνάμεις, που επιμερίζονται στα κατά κόσμον δέντρα. Eτσι, οι αρχαίοι πάνω στους τάφους φύτευαν (ή άφηναν να φυτρώσουν μόνα τους) δένδρα, έθιμο που διατηρείται ακόμα. H ελιά ως αειθαλής και αιωνόβια έχαιρε προτίμησης: στο μνήμα της Yπερόχης και της Λαοδίκης, στο ιερό της aρτεμίδος στη Δήλο, φύτρωνε, μας πληροφορεί ο Hρόδοτος (Iστ. Δ΄, 33. 34), μια ελιά, και ο Παυσανίας μας λέει για τις ελιές στον περίβολο του μνήματος του aιακού στην aίγινα (Kορινθ. 29,8) και στον τάφο της Iνώς στα Mέγαρα (aττ. 42,7). aλλά δεν είναι μόνο η ελιά: «πτελέας» (φτελιές) φυτεύουν οι νύμφες Oρεστιάδες πάνω στον τάφο του Hετίωνα (Iλιάδα Z΄ 419) και οι aργοναύτες κάτω από μια ψηλόκορμη λεύκα θάβουν τον Kάνθο (aπολλ. aργ. Δ, 1467). Στο μνήμα, τέλος, του Mενοικέα στη Θήβα φύτρωνε μια ροδιά (Παυσ. Bοιωτ. 25,1).

 

Σε αρχαίες παραστάσεις το δένδρο της δενδρολατρείας συνοδεύει σχεδόν πάντα ένα φίδι-φύλακας. Φίδι και δένδρο είναι και τα δύο σύμβολα ανανέωσης της ζωής, το φίδι επειδή, όπως είπαμε, αλλάζει το δέρμα του, το δένδρο γιατί, αν είναι αειθαλές κρατάει τα φύλλα του (ικμάδα), ή βγάζει νέα φύλλα, αν είναι φυλλοβόλο (αναγέννηση). Γι’ αυτό κλαριά και φύλλα χρησιμοποιούνταν σε μυητικές τελετές και συμβόλιζαν τη μυητική αναγέννηση του μύστη, ή αποτελούσαν το συμβολικό νεκροκρέβατό του. Oι Iδαίοι Δάκτυλοι στην Oλυμπία κοιμούνταν, μας πληροφορεί ο Παυσανίας (Hλ. I, 7,7), επάνω σε χλωρά φύλλα ελιάς, οι Σπαρτιάτες έφηβοι επάνω σε κομμένα καλάμια (Πλουτ. Λυκ., 18), η Πυθία επάνω σε δάφνες (Kαλλιμ. Απόσπ. 194,26). Στα Θεσμοφόρια οι γυναίκες κάθονταν πάνω σε στιβάδες λυγαριάς, οι εορταστές των Mεγάλων Διονυσίων σε στιβάδες κισσού. Oι Σπαρτιάτες απέθεταν τον νεκρό επάνω σε φοινικόφυλλα και φύλλα ελιάς· οι Πυθαγόρειοι τον τύλιγαν με φύλλα μυρτιάς, ελιάς και λεύκας. Στην aθήνα έθαβαν τον νεκρό επάνω σε κληματόφυλλα και φύλλα ελιάς. Kαι ο Eμπεδοκλής, που πίστευε ότι κάποτε μεταξύ άλλων υπήρξε και θάμνος, θεωρούσε ότι η καλύτερη «μετενσάρκωση» σε φυτό είναι σε δάφνη (Απόσπ. 117, 127).

 

Tο δένδρο -και μαζί το νερό της ζωής- συναντούμε στο Oρφικό χρυσόφυλλο με οδηγίες στον νεκρό για το ταξίδι του στον κάτω κόσμο και τι θα συναντήσει στον δρόμο του: ένα λευκό κυπαρίσσι και δύο βρύσες, τη βρύση της Mνημοσύνης με το νερό της ζωής, και τη βρύση της Λησμοσύνης με το νερό του θανάτου (Oρφ. aπόσπ. 32α).

Mαντική δάφνη

 Αλλά το ιερό δένδρο της ζωής είναι επίσης δένδρο μαντικό, άρα και δένδρο γνώσεως. Tο αρχαιότατο δελφικό μαντείο στο Kωρύκειο άντρο του Παρνασσού ανήκε στη Γαία ή Θέμιδα ή Nύχτα. Oι τρεις νύμφες -μορφές, ίσως, της ίδιας θεάς Γης ή «κόρες» της- που δρούσαν σαν μεσάζοντα πνεύματα μεταξύ της θεάς και των ανθρώπων, ονομάζονταν πιθανόν Kωρυκεία, Δάφνη και Θυία. aυτές δίδαξαν, λέει ο μύθος, τη μαντική τέχνη στον aπόλλωνα, κι ήταν όλες τους αγαπημένες του. Mόνο η Δάφνη, κόρη του ποταμού Λάδωνα και της Γης, αντιστάθηκε στην επιθυμία του aπόλλωνα να ενωθεί μαζί της, και για να ξεφύγει παρακάλεσε τη μάνα Γη, που τη μεταμόρφωσε στο ομώνυμο δένδρο (Παυσ. Φωκ. 7, 8). H δάφνη υπήρξε το μαντικό δένδρο του aπόλλωνα στους Δελφούς μέχρι τέλους, δηλαδή ώς τα τέλη του 4ου μεταχριστιανικού αιώνα, οπότε το δελφικό μαντείο εσίγησε: Eίπατε τω βασιλεί, χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά. Oυκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην, ου παγάν λαλέουσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ. «Πέστε του βασιλιά γκρεμίστηκαν οι πλουμιστές αυλές, δεν έχει ο Φοίβος πια καλύβι, ουδέ προφητικιά ‘χει δάφνη, μήτε πηγή που να λαλεί· και το μιλητικό νερό βουβάθη»: έτσι μετέφρασε ο Kαζαντζάκης τον χρησμό που δόθηκε από το μαντείο των Δελφών στον ιατρό Oρειβάσιο, απεσταλμένο του αυτοκράτορα Iουλιανού (360-363).

 

ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙΟ - Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΑΝΙΚΗΤΟΥ ΗΛΙΟΥ

O όρος της αστρονομίας «Χειμερινό Ηλιοστάσιο» χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει μία συγκεκριμένη στιγμή του έτους, όταν ο ήλιος βρίσκεται στη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση νοτίως του ισημερινού. Ο ίδιος όρος χρησιμοποιείται και για να χαρακτηρίσει το αντίστοιχο σημείο από τη μεγαλύτερη δυνατή απόκλιση της εκλειπτικής από τον ουράνιο ισημερινό. Το χειμερινό ηλιοστάσιο συμβαίνει κάθε χρόνο στο Βόρειο Ημισφαίριο της Γης στις 21 ή 22 Δεκεμβρίου, οπότε παρατηρείται η μικρότερη ημέρα και η μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου. Ορίζεται δε ως η επίσημη έναρξη του χειμώνα. Αντίστροφα, στο Νότιο Ημισφαίριο παρατηρείται η μικρότερη νύχτα του χρόνου και ορίζεται ως η επίσημη έναρξη του καλοκαιριού.


Το «Λιοστάσι» στην λαογραφία Στην Αρχαία Ελλάδα στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο γιόρταζαν την γέννηση του Διονύσου, γιου του Δία και της παρθένου Σεμέλης, τον οποίον αποκαλούσαν «σωτήρα» και «θείο βρέφος», ήταν ο «καλός ποιμένας» και οι ιερείς του κρατούσαν την ποιμενική ράβδο. Τον χειμώνα οι Έλληνες θρηνούσαν για τον σκοτωμό του από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου γιόρταζαν την αναγέννησή του. Ο ήλιος λατρεύονταν από τους Αρχαίους Έλληνες σαν Θεός και τον απεικόνιζαν πάνω σε πύρινο άρμα όπου ξεκινώντας κάθε πρωί σκόρπιζε το φως του στην γη.

Επίσης τον ταύτιζαν με τον Απόλλωνα τον Θεό του φωτός. Με την πάροδο των αιώνων τα γενέθλια του Θεού Ήλιου μετετράπηκαν σε γενέθλια του Υιού του Θεού, παράδοση που πέρασε και στους εκκλησιαστικούς πατέρες. Οι Ρωμαίοι στις 25 Δεκεμβρίου γιόρταζαν τα Βρουμάλια (Brumalia < bruma = η τροπή του Ηλίου), που ήταν αφιερωμένα στη μικρότερη ημέρα του χρόνου και στα γενέθλια του Μίθρα, του ανίκητου Ήλιου (Dies Natalis Solis Invicti), που είχε καθιερωθεί επί αυτοκράτορα Αυρηλιανού το 275. Νωρίτερα, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Σατουρνάλια (17-23 Δεκεμβρίου), όπου επικρατούσε κλίμα γενικής ευφορίας και ανταλλάσσονταν δώρα. Και οι δύο αυτές γιορτές είχαν αναφορές στα αρχαιοελληνικά Κρόνια.

Στα βυζαντινά χρόνια τα Βρουμάλια διαρκούσαν από τις 24 Δεκεμβρίου έως τις 17 Ιανουαρίου. Τις ημέρες αυτές οι αυτοκράτορες προσέφεραν δώρα στους συγγενείς τους φίλους και στο προσωπικό των ανακτόρων. Η Σύνοδος της Ρώμης το 743 κατάργησε τις γιορτές, θεωρώντας τες ειδωλολατρικές. Οι Χριστιανοί ήδη από τον έκτο αιώνα γιόρταζαν στις 25 Δεκεμβρίου αντί του Μίθρα τον «Ήλιο της Δικαιοσύνης» τον Ιησού Χριστό και τη γέννησή του.

21 Δεκεμβρίου: Χειμερινό Ηλιοστάσιο και η Γέννηση του Διονύσου

Μετά τις 21 Δεκεμβρίου ο Ήλιος αρχίζει και πάλι να ανεβαίνει όλο και πιο ψηλά και η ημέρα να μεγαλώνει.

 

Οι ημέρες γύρω από το Χειμερινό Ηλιοστάσιο έχουν μια σπουδαία αστρονομική σημασία.

 

Στις 21 Δεκεμβρίου ο Ήλιος βρίσκεται στο νοτιότερο σημείο του, και φαίνεται να στέκεται πάνω στην εκλειπτική σαν να είναι έτοιμος να σταματήσει.

 

Μένει σταθερός από τις 21 έως τις 24 Δεκεμβρίου, όπου είναι και οι μικρότερες μέρες του χρόνου. Αυτές τις τρεις ημέρες φαίνεται σαν να πεθαίνει.

 

Τα Ηλιοστάσια και οι Ισημερίες σημειοδοτούν την αρχή κάθε εποχής. Το Χειμερινό Ηλιοστάσιο είναι η αρχή του χειμώνα, μιας σκληρής εποχής για τα άτομα που ζουν στο Βόρειο ημισφαίριο της Γης.

 

Οι ιερείς διαφόρων θρησκειών έκαναν δεήσεις προς τον Ήλιο για να μην χαθεί οριστικά κάτω από τον ορίζοντα στην προαιώνια πορεία του προς το Νότιο ημισφαίριο.

 

Μετά τις 21 Δεκεμβρίου ο Ήλιος αρχίζει και πάλι να ανεβαίνει όλο και πιο ψηλά και η ημέρα να μεγαλώνει. Σταματάει τη κίνηση του προς το νότο και στρέφεται προς βορρά. Οι άνθρωποι σε διάφορα σημεία του πλανήτη πανηγύριζαν που ο ήλιος για μια ακόμα φορά πέρασε από το Χειμερινό Ηλιοστάσιο και ξαναγεννήθηκε.

 

Ο ‘Ήλιος λατρεύτηκε από του αρχαίους λαούς σαν Θεός, γι αυτό πολλές θρησκείες είχαν τοποθετήσει σε αυτή την περίοδο πολύ πριν από την έλευση του Χριστιανισμού, τη γέννηση των Θεών τους.

 

Στην αρχαία Ελλάδα στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο γιόρταζαν τη γέννηση του Διονύσου, γιου του Δία και της παρθένου Σεμέλης. Τον αποκαλούσαν «σωτήρα» και «θείο βρέφος». Ήταν ο «καλός ποιμένας», οι ιερείς του οποίου κρατούσαν την ποιμενική ράβδο, όπως συνέβαινε και με τον Όσιρη. Τον χειμώνα θρηνούσαν το σκοτωμό του από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου γιόρταζαν την αναγέννηση του.

 

Οι ιέρειες τότε ανέβαιναν στην κορυφή του ιερού βουνού και κρατώντας ένα βρέφος φώναζαν «ο Διόνυσος ξαναγεννήθηκε».

 

Ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους Έλληνες σαν θεός, μιας που γι αυτούς ο Ήλιος, ήταν ο δημιουργός των εποχών του έτους, και του κύκλου των φαινομένων και των εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές , από τη σπορά έως τη βλάστηση και από την ανθοφορία έως τη συγκομιδή.

 

Τον απεικόνιζαν πάνω σε ένα πύρινο άρμα να ξεκινά κάθε πρωί, να διατρέχει τον ουρανό και να σκορπίζει το φως στη Γη. Τον ταύτιζαν επίσης με το Φοίβο Απόλλωνα, το θεό του Φωτός.

 

Αναπαριστούσαν την κίνηση του ηλίου με τη ζωή ενός ανθρώπου που γεννιόταν κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, και μεγάλωνε βαθμιαία όπως αυξανόταν το φως του ηλίου μέχρι την Εαρινή Ισημερία όπου ή ημέρα εξισώνεται με τη νύχτα. Τότε η Ήλιος νικά το σκοτάδι, συμβολίζοντας με αυτό τον τρόπο την αναγέννηση της φύσης μέσα από τη μήτρα της Γης.

 

Η γιορτή αυτή πέρασε και στην αρχαία Ρώμη όπου γιόρταζαν τα Σατουρνάλια, προς τιμή του θεού Κρόνου, αλλά και της θεάς Δήμητρας, όπου θυσίαζαν χοίρους για την ευφορία της Γης. Ήταν μια από τις σημαντικότερες γιορτές και ονομαζόταν «η ημέρα του αήττητου ήλιου».

Ίρις: Η χρυσόπτερη θεά του Λόγου και της Δικαιοσύνης

Η Ίριδα ήταν κόρη του Θάμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας ή κατ΄ άλλη εκδοχή της Άρκης, την οποία τιμώρησε ο Ζευς διότι κατά την Τιτανομαχία βοήθησε τους Τιτάνες. Ήταν φτερωτή και ορμητική σαν θύελλα, γνωστή ως πιστή και γοργοπόδαρη αγγελιοφόρος των θεών.
Η Ίριδα πετά όπως ο άνεμος ή όπως η πνοή της θύελλας, κατεβαίνει με ταχύτητα από τον ουρανό στη γη, όπως πέφτουν από τα σύννεφα το χιόνι και το χαλάζι.
Φορά χρυσά φτερωτά πέδιλα, χρυσά φτερά, κοντό χιτώνα και κρατούσε στο χέρι κηρύκειο. Στην τέχνη των αρχαίων παριστάνεται ντυμένη με ευρύχωρο χιτώνα, που κυματίζει στον αιθέρα, κρατά στο χέρι κηρύκειο, όπως ο Ερμής και σε μερικές περιπτώσεις, υδρία…

Στην «Θεογονία» του Ησίοδου παρουσιάζεται ως αδερφή των Αρπυιών και κόρη του Θαύμαντος και της ωκεανίδας Ηλέκτρας, γι’ αυτό και ο Ησίοδος την αποκαλεί «Θαυμαντιάς». H Ίρις είχε πολλά επίθετα, όπως για παράδειγμα: πόδας ὠκέα – ποδήνεμος ὠκέα και Θαυμαντιάςή Θαύμαντος (Θυγατέρα του Θαύμαντος, θαυματουργή).

Στην Ιλιάδα του Ομήρου περιγράφεται ως «Ἀελλόπους», δηλαδή «αυτή που τρέχει γρήγορα, που μοιάζει με καταιγίδα». Αυτό το επίθετο της αποδίδεται από τον Όμηρο, επειδή η Ίρις με ένα αγγείο συνήθιζε να ρίχνει επάνω από τα σύννεφα νερό, το οποίο πρώτα το γέμιζε με θαλασσινό νερό. Η Ίριδα αποκαλείται «ἄγγελος ὠκύς» (Οδύσσεια, π 468 – μ 374). Στον Όμηρο βλέπουμε ότι υπάρχει μια έντονη πάρουσία της θεάς Ίριδας.
Η Ίρις ήταν σύζυγος του θεού Ζέφυρου, ο οποίος είναι ο θεός των ανέμων. Από την ένωση της με τον θεό Ζέφυρο, η Ίρις απέκτησε τον Πόθο (Νόννος, Διονυσιακά ). Σύμφωνα με τον Νόννο, ο Υδάσπης είναι ο αδερφός της Ίριδας (βιβλ. 26, στ. 355-365).

Μετέφερε τα μηνύματά του Δία και της Ήρας είτε σε άλλους θεούς, είτε στους ανθρώπους ή πάλι της ανέθεταν να μεσολαβεί ανάμεσα στους θεούς, κάθε φορά που προέκυπτε κάποιο πρόβλημα.
Αδερφές της θεωρούνταν οι Άρπυιες, που ήταν κι αυτές φτερωτές, ανάλαφρες και αεικίνητες, σαν τον άνεμο και τη θύελλα και ζευγάρωνε με τον Ζέφυρο.
Βασικό της καθήκον ήταν να συμβάλλει στην απονομή δικαιοσύνης, κάθε φορά που ξεσπούσαν καβγάδες ή αντιζηλίες στον Όλυμπο μεταξύ των θεών ή ακόμη σε περίπτωση που κάποιος θεός έλεγε ψέματα. Τότε η Ίριδα έπρεπε να πετάξει ψηλά μέχρι την κατοικία της Στύγας, εκεί όπου ο Ουρανός στηριζόταν πάνω σε ασημένιες κολόνες. Από το σημείο εκείνο έπεφτε το περίφημο ιερό νερό της Στύγας, με το οποίο γέμιζε ηΊριδα ένα χρυσό κύπελλο και το πήγαινε στον Όλυμπο. Ο δρόμος που ακολουθούσε στον ουρανό για να μεταφέρει από τη Στύγα σε χρυσή υδροχόη, το για τον όρκο των θεών «ιερό ύδωρ» χαρασσόταν επτάχρωμος.
Αν κάποιος θεός ορκιζόταν στο νερό αυτό ψέματα, έπεφτε κάτω αμέσως, χωρίς πνοή και χωρίς να έχει τις αισθήσεις του κι έμενε έτσι για πολύ καιρό. Δεν έτρωγε αμβροσία ούτε έπινε νέκταρ. Στη συνέχεια έμενε για εννιά χρόνια αποκλεισμένος από τα συμπόσια των θεών, καθώς και από την προστασία τους.
Όταν οι θεοί ήθελαν να ορκιστούν ο Δίας έστελνε την Ίριδα να γεμίσει από τη Στύγα, τη μαύρη πηγή του Άδη, το χρυσό της ποτήρι. Έχυναν το νερό στη γη και ορκίζονταν στα νερά της Στύγας και ο όρκος τους ήταν πια αμετάκλητος.

Έντεκα Απαντήσεις Αρχαιας Ελληνικής Θεολογίας

Έντεκα Απαντήσεις Ελληνικής Θεολογίας απο την ιστιοσελιδα Ελληνική Θεολογία Άρθρα και αναλύσεις περί της αρχαίας ελληνικής θεολογίας

1) Τι πιστεύετε πως ήταν οι θεοί για τους Αρχαίους Έλληνες; Δυνάμεις της φύσης; Διδακτικές αλληγορίες ή κάτι άλλο;

Καταρχήν όπως μας πληροφορεί ο Πρόκλος στα σχόλια του στον Κρατύλο στο 126, η λέξις Θεός είναι λογικό να αποδίδεται όχι μόνο στα εμφανή αλλά και στα υπερουράνια στα νοητικά και νοητά αίτια. Ως ιδιότητες τους οι Θεοί έχουν το αδιαίρετο, το αδιαφοροποίητο, το ενωμένο, το αγέννητο. Ως αγέννητοι λοιπόν υπάρχει η σειρά των πρώτων των ενδιάμεσων και των τελευταίων προόδων και υπεροχές και υποβαθμίσεις των δυνάμεων καθώς και ενιαίες συνενώσεις από τα αίτια και πολύμορφες γεννήσεις των αιτιατών και όλα έχουν λάβει υπόσταση το ένα μέσα στο άλλο, ενώ παραλλάσσει ο τρόπος της υπόστασης και άλλα υπάρχουν πριν από τα κατώτερα συμπληρώνοντας τα και άλλα επιθυμούν τα τελειότερα γεμίζοντάς τα απ’ αυτά και συμμετέχοντας στην δύναμη των ανωτέρων τους γεννούν τα κατώτερα τους και τελειοποιούν την ύπαρξιν τους. (Πρόκλος,Κατά Πλάτωνα Θεολογία Βιβλίο Α 121.25 ).

2) Αν οι Θεοί είναι οντολογικές Υπάρξεις τότε ποιά είναι η φύσις τους; Αναπνέουν σκέπτονται και ζουν όπως περίπου οι άνθρωποι; Ή πρόκειται για όντα που η βιολογία τους δεν θα μας γίνει ποτέ γνωστή;

Οι Θεοί ως αγέννητοι δεν μπορεί να είναι οντολογικές υπάρξεις γιατί ότι γεννιέται πεθαίνει. Άρα σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να τους συγκρίνουμε με το ανθρώπινο είδος. Ο δικός μας νους δεν μπορεί να αντιληφθεί τι ακριβώς είναι, όμως μπορούμε να πλησιάσουμε στην κατανόησή τους μέσω των κειμένων της υψίστης Ελληνικής Θεολογίας. Έτσι ο Πρόκλος στο βιβλίο του (Περί κατά Πλάτωνος Θεολογία βιβλ. Α 89.21) μας λέει ότι το Θείον είναι αμετάβλητο κλεισμένο στον Εαυτόν του με το συνηθισμένο του τρόπο. Οι Θεοί έχουν αυτάρκεια, είναι ανέπαφοι και παραμένουν πάντοτε ίδιοι. Δεν μπορούν να μεταβληθούν προς το καλύτερο γιατί μέσα τους έχουν το ΑΠΟΛΥΤΟ ΑΓΑΘΟΝ, με την δικήν τους φύσιν είναι αυτάρκεις και δεν έχουν έλλειψη κανενός από όλα τα αγαθά, ποτέ δεν μετακινούνται σε κατώτερη θέσιν διότι παραμένουν σταθεροποιημένοι στην δική τους περιοχή και διαφυλάσσουν αμετάβλητη την τελειότητά τους διαρκώς, είναι δε ίδιοι και όμοιοι.

3) Οι Θεοί των Αρχαίων αντικαταστάθησαν από καινούργιες μορφές λατρείας. Τι απέγιναν όμως οι Θεοί των παλαιών; Αφομοιώθηκαν, έσβησαν από την μνήμη μας ή εγκατέλειψαν την ανθρωπότητα;

Οι Θεοί των αρχαίων μπορεί να αντικαταστάθησαν με πολύ βία, ποταμούς αίματος και καταστροφές των ναών από καινούργιες δημιουργημένες ανθρώπινες μορφές λατρείας, όμως στην ουσία δεν μπόρεσαν ποτέ να σβηστούν από την μνήμη μας και ούτε φυσικά εγκατέλειψαν την θεϊκή τους θέση, διότι ο νοητικός κόσμος όπου ανήκουν όντας αυτάρκης και αμετάβλητος έχει εδραιώσει το καθολικό του αγαθό μέσα στην αιωνιότητα και όπως μας πληροφορεί ο Πλάτων στον Πολιτικό 269 d: «Το να διατηρείται κάτι πάντοτε ίδιο και παρόμοιο ταιριάζει μόνο στα ΘΕΊΑ πάνω απ’ όλα«.
Οι Θεοί λοιπόν από τον Εαυτόν τους εξήρτησαν τις αιτίες της διατηρήσεως τους, την ίδια κατάσταση πάντα και διαφυλάσσουν ίδια την Δική τους Υπαρξη με βάση την ενότητά τους, η οποία έχει καταστεί ΑΣΥΛΛΗΠΤΗ. (Κατά Πλάτωνος Θεολογία Πρόκλου βιβλ. Α 92-93-94).
Εξ’ άλλου δεν υπάρχει τίποτε ασθενικό και αδρανές στον κόσμο των θεών, αλλά τα πάντα είναι εκεί ενεργά και είναι ζωές ζέουσες που ενεργούν αιωνίως (Πρόκλος εις Κρατυλλον127). Άρα δεν εγκατέλειψαν την ανθρωπότητα, είναι εκεί διαχέοντας τις ενέργειες τους.

4) Σήμερα πολλοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι βλέπουν στα όνειρα τους ή σε οράματα ξανά τους αρχαίους Θεούς. Πιστεύετε πως αυτό μαρτυρά μια υπαρξιακή κρίση στην κοινωνία μας ή οι Θεοί επιστρέφουν και προσπαθούν να επικοινωνήσουν ξανά μαζί μας;

Οι Θεοί δεν έχουν ανάγκη να επιστρέψουν διότι δεν έφυγαν ποτέ όπως εξηγήσαμε στην προηγούμενη ερώτηση μέσω των κειμένων. Οι ίδιοι οι θεοί βρίσκονται σε περιοχές απροσπέλαστες απλωμένοι πάνω από τα πάντα και αιώνια «επιβαίνοντας» σε όλα τα όντα και οι λάμψεις στα κατώτερα όντα οι οποίες προέρχονται από αυτούς σε πολλά σημεία αναμεμειγμένες με αυτά που συμμετέχουν σε αυτές, τα οποία είναι σύνθετα και ποικιλόμορφα γεμίζουν από την όμοια με αυτά ιδιότητα. (Θεολογία Πρόκλου 96). Άρα αυτοπροσώπως όπως θα λέγαμε δεν μπορούν να παρουσιασθούν σε εμάς ούτε ακόμη και στα όνειρά μας. Αυτό το κάνει η ψυχή μόνη της όταν ελευθερώνεται από τα δεσμά του σώματος κατά την διάρκεια του ύπνου έχοντας σφοδρή την επιθυμία να έχει επαφή με το θείον λόγω της μνήμης που έχει όταν κάποτε όπως μας πληροφορεί ο Φαίδρος ακολούθησε το άρμα των θεών και αντίκρισε τον υπερουράνιο τόπο.

5) Αν οι θεοί υπάρχουν τότε με πιο τρόπο μπορεί να επικοινωνήσει κάποιος μαζί τους; Για να επικοινωνήσει κανείς με τους ίδιους τους θεούς στην παρούσα κατάσταση που βρίσκεται ο καθένας μας.

Είναι αδύνατον. Πρέπει λοιπόν όλοι μας να μελετήσουμε με σεβασμό την φιλοσοφία και την μυθολογία, να κατανοήσομε πολύ καλά τις έννοιες και τις ενέργειες που υπάρχουν εκεί, να καθάρουμε τον ψυχικό μας κόσμο από τις επιθυμίες, τις κακότητες και τα θέλω μας, να γνωρίσομε καλά τον εαυτόν μας σύμφωνα με το δελφικό παράγγελμα, να αποβάλουμε την διπλή άγνοια (όπως μας συμβουλεύει ο Σωκράτης στον διάλογο Αλκιβιάδης), να οργανώσουμε το νου μας και τις ενέργειες μας σύμφωνα με την Αρετή και τις ιδιότητες της (φρόνηση, σωφροσύνη, ανδρεία, δικαιοσύνη), να κατανοήσουμε την δημιουργία παρατηρώντας την φύση και το ουράνιο στερέωμα που μας περιβάλει και έχει να μας πει πολλά και τότε με πολύ αργά βήματα ο νους της ψυχής θα αρχίσει να ανελίσσεται στο νοητικό πεδίο για να επικοινωνήσει όχι φυσικά με τους θεούς αλλά με το αμέσως ανώτερο γένος από εμάς -το γένος των δαιμόνων- όπου εκεί βρίσκεται και δικός μας δαίμων. (Πολιτεία Πλάτωνος και ανάλυση του Πρόκλου εις τας Πολιτείας Πλάτωνος).

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ - ΠΟΛΥΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΠΟΛΥΘΕΙΣΜΟΣ-ΕΝΟΘΕΙΣΜΟΣ

Βασική θέση της Ελληνικής Θεολογίας είναι ότι οι Θεοί είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους.  Αν υπήρχε μια ιεράρχηση, τότε δεν θα υπήρχε ουσιαστικά διαφορά του Πολυθεϊσμού από τις Μονοθεϊστικές Θρησκείες. Οι Θεοί κατατάσσονται σε μια ιεραρχία ανάλογα με τις ενέργειες τους και όχι λόγω της φύσεως τους.

Για να γίνει κατανοητή η περιγραφή των διαφόρων μύθων που αναφέρονται στις μυθολογικές σχέσεις μεταξύ των θεών, πρέπει να ιδωθεί υπό το πρίσμα του Πολυκεντρικού Πολυθεϊσμού.

Κατ' αυτόν κάθε θεότητα, μαζί με όλες όσες έχουν στενή μυθολογική σχέση με αυτήν μπορεί να θεωρηθεί ότι κατέχουν το κέντρο ενός κύκλου, ενώ στην περιφέρεια του εντάσσονται οι σχέσεις, τα γεγονότα, οι ιδιότητες των Θεών που είναι στο κέντρο και "αντιμάχονται" αυτούς που είναι στο κέντρο. Αυτές εκφράζουν την εκδήλωση των θεοτήτων στο σύστημα, σε διαφορετικά επίπεδα του όντος.

Είναι προφανές ότι, με δεδομένο την ισότητα των Θεών μεταξύ τους, και το γεγονός ότι υπάρχει η εκδήλωση πρέπει κατά κάποιον τρόπο, να "οργανωθεί" το όλο σύστημα ώστε να λειτουργεί σωστά και εύρυθμα.

Έτσι υπάρχει η έννοια του Ενοθεϊσμού. Ο Ενοθεϊσμός είναι το δόγμα μέσα στον Πολυθεϊσμό κατά το οποίο το πλήθος των Θεών θεωρεί έναν μόνο κυβερνήτη που καθορίζει τις σχέσεις Κέντρου-Περιφερείας. Δηλαδή γίνεται τρόπον τινά ο "Διευθυντής Ορχήστρας" ο οποίος θα κατευθύνει τις δράσεις των υπολοίπων θεών ώστε να λειτουργήσει το Σύμπαν.  Ο "Κυβερνήτης" αυτός λέγεται Δημιουργός.

Η Ελληνική Θεολογία είναι Ενοθεϊστική, θεωρεί σαν κυβερνήτη/Δημιουργό τον Ύπατο Δία.

Θεωρητικά κάθε Θεός μπορεί να παίξει τον ρόλο του Δημιουργού, και επειδή για κάθε όψη του Πανθέου, ο κάθε θεός ενεργοποιεί ένα μόνο τμήμα του, τότε μπορεί "ταυτόχρονα" να είναι υπό τις κατευθύνσεις του Δημιουργού και παράλληλα να είναι ο ίδιος Δημιουργός υπό μιαν άλλη οπτική του Πανθέου.

Η ομαδοποίηση Θεών σε ένα Πάνθεον είναι ένα προαιρετικό σύνολο που αναπαριστά την βούληση των Θεών που συμμετέχουν. Όπως οι σχέσεις του οντικού Πλήθους ελέγχονται με την διαμεσολάβηση των μονάδων τους, έτσι και οι μύθοι έχουν σταθερά κέντρα και περιφέρειες, όπου κάποιοι χαρακτήρες παίζουν μεγαλύτερους ρόλους από άλλους.

Η μουσική από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Η μουσική

είναι ένας αρχαίος Ελληνικός όρος που στις μέρες μας έχει αλλοιωθεί ολοκληρωτικά. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν Μουσική, την τέχνη των Μουσών. Ο όρος σήμαινε αρχικά το τραγούδι και την οργανοπαιξία, την Ποίηση, το Μέλος και τον Χορό, ως αδιάσπαστη ενότητα, και στη συνέχεια αυτό που θα ονομάζαμε σήμερα «πνευματική καλλιέργεια».
Με τον όρο Μουσική, όλοι κατανοούμε σε πρώτο επίπεδο, την Τέχνη του συνδυασμού ήχων με έναν ευχάριστο για το ανθρώπινο αυτί τρόπο. Τι σημαίνει όμως πραγματικά ο όρος Μουσική;

Αν θέλετε να δείτε πότε καταρρέει μια κοινωνία, δείτε τι μουσική ακούει.
(Κομφούκιος)

Σε όλες σχεδόν τις γνωστές καθομιλούμενες γλώσσες του κόσμου η Ελληνική λέξη Μουσική, περνάει αυτούσια σ’αυτές, πχ music, musica κ.α.
Στην Ελληνική γλώσσα η έννοια Μουσική ετυμολογικά προέρχεται από την έννοια Μούσα. Η έννοια Μούσα προέρχεται από την αρχαιοελληνική ρίζα «μω», η οποία σημαίνει «ερευνώ, ζητώ να μάθω σε βάθος». Κατά μερικούς άλλους, από τη ρίζα «μας» ή «μους» που σημαίνει «γενιά, παραγωγή, ανάπτυξη έξω από μια αρχή, μύηση».
Η Μουσική όπως την εννοούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, είναι η επιστήμη των αρμονικών σχέσεων του σύμπαντος που βασίζεται σε σταθερές αρχές που τίποτα δεν μπορεί να τις αλλάξει καθώς και η γνώση της τάξης όλων των πραγμάτων. Η Μουσική για τους αρχαίους δεν ήταν απλά η τέχνη του συνδυασμού τόνων ή το ταλέντο της αναπαραγωγής τους με έναν ευχάριστο για το ανθρώπινο αυτί τρόπο. Αυτή είναι μόνο η πρακτική της πλευρά από την οποία απορρέουν οι εφήμερες μορφές της Μουσικής σήμερα. Ήταν νόηση, διάνοια, πνευματική καλλιέργεια και γνώση.

«Οι Έλληνες δια του λόγου τραγουδούσαν και δια του τραγουδιού ομιλούσαν».

Η Μουσική είναι η επιστήμη που για να γίνει κατανοητή από την ανθρώπινη διάνοια χρησιμοποιεί στο εξωτερικό επίπεδο δύο βασικά δομικά στοιχεία, τον ήχο και το χρόνο, θεωρώντας το ένα σαν ύλη και το άλλο σαν ρυθμιστή της μορφής που την προσδιορίζει και ως τέχνη.
Σύμφωνα με τον Πυθαγόρα οι επιστήμες ήταν τρεις. Φιλοσοφία, Αστρονομία και Μουσική, και η υστάτη των επιστημών αυτών ήταν η Μουσική, όλες οι υπόλοιπες επιστήμες θεωρούνταν «τέχνες». Σήμερα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Η μουσική θεωρείται «τέχνη» και οι υπόλοιπες «επιστήμες».
Η έννοια Μούσα και Μουσική εκφράζανε έναν τρόπο ύπαρξης και ζωής. Έναν τρόπο αυτογνωσίας, αυτοπραγμάτωσης, βελτίωσης και εξέλιξης του ανθρώπου και της κοινωνίας γενικότερα. Σήμερα, ο όρος Μούσα χρησιμοποιείται συχνά για να δείξει ότι κάποια νέα εμπνέει κάποιον άνδρα.
Οι Μούσες ήταν θυγατέρες του Δία-Ζευ (δηλαδή της αιώνιας ζώσης θείας πνευματικής οντότητας), και της Μνημοσύνης, δηλαδή της ιδιότητας διατήρησης τους στην μνήμη των ανθρώπων, άρα αιώνιες διαχρονικές αξίες. Συνεπώς μια μουσική είναι μουσική μόνο όταν έχει ως αποτέλεσμα την πνευματική καλλιέργεια, τον εξευγενισμό και τη διατήρηση στην μνήμη άρα την Α-λήθεια και χωρίς την ζεύξη με την πνευματικότητα και την διατήρηση στην μνήμη καμιά μουσική δεν υφίσταται.
Οι μούσες στην αρχαία ελληνική μυθολογία είναι εννέα αρχαίες θεές. Τα ονόματά τους είναι:

• Καλλιόπη (επική ποίηση)
• Ευτέρπη (μουσική)
• Κλειώ (ιστορία)
• Ερατώ (λυρική ποίηση)
• Μελπομένη (τραγωδία)
• Πολυμνία (Πολύμνια) (ιερή ποίηση)
• Τερψιχόρη (χορός)
• Θάλεια (κωμωδία)
• Ουρανία (αστρονομία)

Ο Παυσανίας υποστηρίζει ότι υπήρχαν δύο γενιές Μουσών, όπου στην πρώτη γενιά ήταν 3 και ήταν κόρες του Ουρανού και της Γαίας, και στη δεύτερη, ήταν 9 και ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. (Ελλάδος Περιήγησις, 9, 29, 1).
Οι αρχαιότερες Ελικωνιάδες Μούσες ήταν οι εξής:
• Μνήμη (μνήμη)
• Μελέτη (μελέτη)
• Αοιδή (τραγούδι)
Η ποιητική τέχνη χρειάζεται και τις τρεις αυτές Μούσες, χρειάζεται τον συνδυασμό του τραγουδιού, της μνήμης και της μελέτης. Γιατί για να τραγουδήσεις χρειάζεται πρώτα μνήμη, και μετά μελέτη (άσκηση).
Ενώ στους Δελφούς λάτρευαν 3 άλλες μούσες, την Νήτη, την Μέση και την Υπάτη, οι οποίες παραλληλίζονται με τις τρεις χορδές της λύρας.
Οι Μούσες, συνόδευαν, συντρόφευαν και αναγνώριζαν σαν ηγέτη τους τον Θεό του φωτός και της Μουσικής, τον Απόλλωνα τον συμπαντικό γεννήτορα, (Απόλλων Μουσηγέτης). Ο Απόλλων ήταν επίσης και πατέρας του Ασκληπιού του Θεού της Ιατρικής, και από αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε την σχέση που έχει η μουσική με την ιατρική. Δεν ήταν τυχαία η χρήση της μουσικής στις εγκοιμήσεις στα αρχαία ιερά, στα οποία δίδονταν μουσικές συνταγές για θεραπεία ψυχικών ασθενειών, πολύ πριν η σύγχρονη επιστήμη ξανά ανακαλύψει την μέθοδο της μουσικοθεραπείας.
Ο Πίνδαρος υμνεί τον Ασκληπιό, που θεραπεύει όλες τις ασθένειες με τραγούδια, ενώ ο Θεόφραστος χρησιμοποιούσε μελωδίες του Φρύγιου ήχου για να «ανακουφίζει τα άλγη».

Οι Μούσες ήταν θεότητες – προστάτιδες της πνευματικής δημιουργίας και αντιστοιχούσαν σε είδη δημιουργίας όλων των τεχνών που σχετίζονται με τη μουσική, την τέχνη, την ποίηση, το τραγούδι, το χορό, το θέατρο αλλά και την αστρονομία αφού η διάρθρωση του σύμπαντος είναι αρμονική.
Ο Πλάτων λέει πως ο κόσμος είναι σαν επτάχορδη λύρα. Για τους Πυθαγόρειους η μουσική κλίμακα είναι ένα κοσμολογικό πρόβλημα κι η αστρονομία είναι η θεωρία της ουράνιας μουσικής που θα μιλήσουμε παρακάτω.

"Τα αρχαία θέατρα «κουρδίζονταν»!"

Πώς τα αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά θέατρα άγγιζαν την ακουστική τελειότηταΟι μετρήσεις είχαν δείξει εντελώς άλλα από αυτά που επιθυμούσαν οι τρεις ερευνητές. Κλεισμένοι για μέρες σε ένα άχαρο, μικρό δωμάτιο, τον θάλαμο ηχομόνωσης του Εργαστηρίου Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, μαζί με γεννήτριες θορύβου, μικρόφωνα, υπολογιστές, και διάφορα είδη αγγείων, κυρίως πήλινα πιθάρια αλλά και μπουκάλια ή βάζα, έπαιρναν μετρήσεις και μελετούσαν τις γραφικές παραστάσεις που αυτές έδιναν. Ηθελαν να καταλάβουν την επίδραση που έχουν τέτοια αντικείμενα στην ακουστική του χώρου. 

Με αυτό το θέμα είχε ασχοληθεί από το 1863 ήδη ο Hermann von Helmholtz, ένας από τους τελευταίους πανεπιστήμονες της Ευρώπης, και στη συνέχεια πολλοί ερευνητές που χρησιμοποίησαν προχωρημένα Μαθηματικά αλλά και πολύ εξελιγμένα ηλεκτρονικά μηχανήματα για να καταλάβουν το πώς θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ακουστική κλειστών αιθουσών αλλά και ανοικτών θεάτρων. Επί ενάμιση αιώνα γίνονται προσπάθειες με ειδικά κοίλα δοχεία, κυλινδρικά ή σφαιρικά.

Ονομάζονται «συνηχητές» Helmholtz και διεγείρεται σε έντονες παλμικές κινήσεις ο αέρας στο εσωτερικό τους με ακουστικά κύματα μιας κυρίως συχνότητας που ονομάζεται και «κεντρική» για το κάθε δοχείο. Μόνο που αιώνες πιο πριν οι Αρχαίοι Ελληνες και οι Ρωμαίοι είχαν καταφέρει να κάνουν εκπληκτικές βελτιώσεις σε αυτό το θέμα, χωρίς, εννοείται, να διαθέτουν τις σημερινές ευκολίες.

Υπόθεση μιας περισπωμένης
Πόσο καλλιεργημένο όμως ήταν άραγε το κοινό της εποχής ακουστικά; Εχει σωθεί, επάνω σε αυτό, μια εκπληκτική ιστορία για τον άτυχο (ή και κάπως άτεχνο;) ηθοποιό Ηγέλοχο, που έκανε λάθος και στην απαγγελία του τόνισε με τη φωνή του μια λέξη με περισπωμένη αντί για οξεία. Και έτσι θέλοντας να πει «Γαλήν ορώ», δηλαδή ότι βλέπει μπροστά του μια γαληνεμένη θάλασσα, είπε μεν «Γαλήν ορώ» αλλά προφέροντας σαν να τονιζόταν με περισπωμένη, που σήμαινε: αντικρίζω μια... γάτα. Δρέποντας άμεσα, αντί για συγκίνηση, πλούσιο το γέλιο μιας με οξύτατη ακοή και γεμάτης με κοινό κερκίδας. Ο αρχιτέκτονας του θεάτρου λοιπόν ήταν υποχρεωμένος να μπορεί μετά την ανέγερσή του να πραγματοποιεί και έναν λεπτό συντονισμό, που θα αφαιρούσε τα τυχόν ηχητικά ελαττώματα του χώρου.

Οπως λοιπόν μαθαίνουμε από την εργασία με τίτλο «Χαλκός ηχών», του αρχιτέκτονα μηχανικού Παναγιώτη Καραμπατζάκη, του ηλεκτρολόγου μηχανικού Βασίλη Ζαφρανά με ειδικό σύμβουλο τον αναπληρωτή καθηγητή αρχιτέκτονα μηχανικό και αρχαιολόγο Γιώργο Καραδέδο, που παρουσιάστηκε στο Συνέδριο Ακουστικής του Πολυτεχνείου πριν από λίγο καιρό, «στον 5ο π.Χ. αιώνα, οι βασικές αρχές σχεδίασης του ελληνικού θεάτρου είχαν φτάσει ήδη σε αρκετά υψηλό επίπεδο. Με την πάροδο του χρόνου, τα αρχαία ελληνικά θέατρα, τόσο ως προς τη γεωμετρία όσο και ως προς τη λειτουργία και τη δυνατότητα υποστήριξης παραστάσεων, μετατράπηκαν σε περίτεχνα κτίσματα, υψηλής αισθητικής και κατασκευαστικής τεχνολογίας, έχοντας ξεκινήσει από μια απλή διαμόρφωση της χωμάτινης πλαγιάς εμπρός από μια επίπεδη περιοχή. Επιπλέον, ως το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. χαρακτηριστική είναι η είσοδος των Μαθηματικών ( θεωρία αριθμών των Πυθαγορείων) στις γεωμετρικές χαράξεις και γενικότερα στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των κτιρίων. Και ακόμη ειδικότερα των θεάτρων. Διότι ο σχεδιασμός τους  επηρεάστηκε σημαντικά από την ακουστική η οποία την περίοδο αυτή διαμορφώνεται ήδη ως επιστήμη. Ιδιαίτερα κατά το τέλος του 4ου π.χ. αιώνα συμβαίνει η “μεταπήδηση” από τις θεωρίες των Πυθαγορείων στις Αριστοτελικές θεωρίες και αυτή δίνει σημαντική ώθηση στην εξέλιξη των επιστημονικών θεωριών της μουσικής και της ακουστικής. Χαρακτηριστικότερη μορφή της περιόδου μεταπήδησης είναι αυτή του Αριστόξενου του Ταραντίνου στου οποίου τις μουσικές θεωρίες οφείλεται και ο μετέπειτα διαχωρισμός του μουσικού κόσμου στους “Κανονικούς” ( οπαδούς του Πυθαγορείου μουσικού συστήματος, των μαθηματικών υπολογισμών και των μαθηματικών κανόνων) και τους “Αρμονικούς” (οπαδούς της θεωρίας του Αριστόξενου σύμφωνα με την οποία καθοριστικός παράγοντας της μουσικής αρμονίας είναι η ακοή και τελικός κριτής το αφτί)».

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΝΑΩΝ ΚΑΙ ΠΟΙΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΧΤΙΣΤΙΚΑΝ ΠΑΝΩ ΤΟΥΣ ΠΛΗΡΗΣ ΟΔΗΓΟΣ

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΤΩΝ ΑΓΑΛΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΝΑΩΝ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ

Είναι ευρύτερα γνωστό πως δίπλα ή κάτω από μία εκκλησία υπάρχουν τα ερείπια κάποιου αρχαίου ελληνικού ναού. Σε αρκετές, μάλιστα περιπτώσεις, οι ίδιοι οι αρχαίοι ναοί έχουν μετατραπεί σε χριστιανικές εκκλησίες.

Όποιον ιερέα κι αν ρωτήσουμε γιατί χτίστηκαν χριστιανικοί ναοί πάνω σε αρχαίους ναούς και ιερά θα μας πει πως ήθελαν να «εξαγνίσουν» το χώρο από την «ειδωλολατρία» των «εθνικών». Αυτό, ίσως, είναι η μισή αλήθεια.

Πιθανότερο είναι πως ήθελαν να «ελέγξουν» ή να «εκμεταλλευτούν» την δύναμη των αρχαίων ιερών. Εξάλλου είναι γνωστό και κατά ένα μεγάλο ποσοστό επιβεβαιωμένο ότι οι αρχαίοι ναοί ήταν ιδρυμένοι πάνω σε τόπους δύναμης, πάνω σε ειδικούς ενεργειακούς τόπους οι οποίοι πρόφεραν ηρεμία, γαλήνη, ίαση, οριακά φαινόμενα κλπ.
Ωστόσο, η δύναμη ενός τόπου φαίνεται να «λειτουργεί» σύμφωνα με την «ηθική» αυτών που διαμένουν εκεί. Ή για να το πω διαφορετικά: η δύναμη ενός τόπου γίνεται γόνιμη και δημιουργική, για τον άνθρωπο, όταν αυτός που θα κατοικήσει εκεί το κάνει με σεβασμό. Τότε ο άνθρωπος «συντονίζεται» με την δύναμη, ή έρχεται σε συνάφεια με το «θείο». Διαφορετικά η δύναμη μένει στείρα και δεν αποδίδει. Ο τόπος μπορεί να γίνει περίτρανος και λαμπρός αλλά η δύναμη δεν αποδίδει. Ή μάλλον αποδίδεται, διαχέεται αλλά δεν εκλαμβάνεται.
Σε όσες εκκλησίες δεν έχουν «προσαρμοστεί» δεν έχουν εναρμονιστεί στο περιβάλλον όπως οι αρχαίοι ναοί, πάνω στους οποίους κτίστηκαν, έχουν παρατηρηθεί πολλά διαζύγια και όχι μόνο δεν στεριώνει ο γάμος αλλά και τα παιδιά που βαφτίζονται σε τέτοια μέρη-εκκλησίες δεν έχουν την «απαραίτητη» ή «απαιτούμενη» πνευματική και ψυχική ισορροπία.

ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΤΟΠΩΝ & ΙΕΡΩΝ

Είναι ευρύτερα γνωστό πως δίπλα ή κάτω από μία εκκλησία υπάρχουν τα ερείπια κάποιου αρχαίου ελληνικού ναού. Σε αρκετές, μάλιστα περιπτώσεις

Αν με προσοχή ερευνήσουμε τα ονόματα των εκκλησιών και των αρχαίων ιερών, θα διαπιστώσουμε εύκολα, πως σε πληθώρα των περιπτώσεων αυτοί που ονόμασαν τις εκκλησίες πολύ απλά αντιστοίχισαν το όνομα που ήταν αφιερωμένος ο αρχαίος ναός με τον χριστιανικό άγιο που έχτισαν από πάνω του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντικατάσταση του ονόματος αρχαίου ναού απόΔήμητρα Χθονία σε Άγιο Δημήτριο. Όπου δηλαδή υπάρχει εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, στο ενενήντα τις εκατό των περιπτώσεων έχει χτιστεί πάνω σε αρχαίο ναό της Δήμητρας Χθονίας. Το ίδιο συμβαίνει με τα πιο πολλά  εκκλησάκια του προφήτη Ηλία που έχουν «αντικαταστήσει» τους αρχαίους ναούς του Απόλλωνα Ηλίου. Ή ακόμα και τα εκκλησάκια του Αγίου Γεωργίου έχουν πάρει τη θέση ναών και ιερών του Δία.
Για παράδειγμα οι περισσότερες εκκλησίες του Αγίου Πέτρου είναι κωδικοί που σχετίζονται με κάποιο «ειδικό» πέτρωμα ή ορυκτό στο υπέδαφος της εκκλησίας -πρώην αρχαίου ναού- με κάποιο πολύτιμο, ημιπολύτιμο λίθο ή ακόμα και «μαγικό» ή «μυθικό» λίθο (συνήθως Ερμές, Απόλλωνος Αυγιέου, ομφαλούς κλπ) τους οποίους, αν και «ειδωλολατρικής» προέλευσης η εκκλησία τους κρατά καλά φυλαγμένους στους κόλπους της.
Οι εκκλησίες με την ονομασία Κοίμηση της Θεοτόκου κωδικοποιούν την παρέμβαση του ιερατείου σε κάποια πύλη, είσοδο, σπηλιά κλπ που -φυσικά βρίσκεται από πάνω τους η συγκεκριμένη εκκλησία- «κοίμισαν» δηλαδή σφράγισαν και απομόνωσαν την όποια είσοδο από το ευρύ κοινό και τους πιστούς, συνήθως για προσωπική εκμετάλλευση ή για άλλους λόγους.

Μια διαφορετική σημασία έχουν οι εκκλησίες Παναγία η Τρυπητή στο Αίγιο, Παναγία η Εκατονταπυλιανή στην Πάρο, Παναγία η Παραπορταριανή στην Μύκονο, η μονή Μέγα Σπήλαιο στα Καλάβρυτα κλπ. Όλες υποδηλώνουν πως βρίσκονται επάνω ή δίπλα σε ανοίγματα από σπηλιές, οι οποίες ναι μεν δεν έχουν σφραγιστεί, αλλά και πάλι οι περισσότερες δεν είναι προσβάσιμες για το κοινό.

Με σπηλιές, άλλου είδους, συνδέονται και οι εκκλησίες που έχουν το όνομα της Αγίας Παρασκευής και που σημαίνει ότι το κτίριο βρίσκεται «παρά Εκάβης» ή σχετίζεται με το όνομα των Καβείρων, οπότε η σύνθεση των λέξεων οδήγησε στην παραφθορά του Παρασκευή, ή πολύ απλά συνδύασαν το όνομα αυτό με τις σπηλιές της Εκάβης ή των Καβείρων, λόγω της ομοιότητας των ονομάτων.

Και στις δύο περιπτώσεις, η Εκάβη και οι Κάβειροι υπονοούν υποχθόνιους θεούς που βγαίνουν από την γη, μέσα από σπηλιές, γι αυτό και στην συγκεκριμένη είσοδο ήρθε και χτίστηκε η εκκλησία της αγίας Παρασκευής, για να εμποδίσει την έξοδό τους..

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΥΠΟΓΕΙΩΣ

Στο Μαρούσι, υπάρχει ένα εκκλησάκι ο Αι-Γιάννης, του 15ου αιώνα … ο οποίος είναι χτισμένος πάνω σε αρχαίο ναό του Απόλλωνα

Πολλές εκκλησίες, κυρίως βυζαντινές και των πρώτων χριστιανικών χρόνων έχουν χτιστεί πάνω σε αρχαία ιερά και ναούς που αυτά είχαν πρόσβαση σε υπόγειες στοές που επικοινωνούσαν με άλλα συστήματα στοών και έφταναν τελικά να επικοινωνούν με άλλους ναούς ή τοποθεσίες.  

Τέτοια παραδείγματα έχουμε στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, με το λιγότερο τέσσερις υπόγειες διαδρομές που η μία από αυτές καταλήγει στις κατακόμβες του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου απέναντι από την Αγία Σοφία, και η άλλη στα κάστρα. Τον Άι Γιάννη τον Πρόδομο πολλοί τον ξέρουν και ως Αι Γιάννη τον Υπόγειο.

Στην Σύρο, η ορθόδοξη εκκλησία Κοίμησης της Θεοτόκου και η οποία είναι χτισμένη πάνω από τον αρχαίο ναό της Φρατρίας Αθηνάς, έχει ένα πολύπλοκο σύστημα στοών στα υπόγειά του και επικοινωνεί με άλλους ορθόδοξους αλλά και καθολικούς του νησιού.

ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑ ΠΑΝΩ Ή ΔΙΠΛΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΙΕΡΑ

Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΕΙΛΕΙΘΥΙΑΣ ΠΟΥ ΜΕΤΑΤΡΑΠΗΚΕ ΣΕ ΕΚΚΛΗΣΙΑ!

Είδαμε πως οι χριστιανικοί ναοί χτίστηκαν πάνω στους αρχαίους για πολλούς λόγους. Όταν δεν τους «σκέπαζαν» με χριστιανικούς ή όταν δεν τους γκρέμιζαν εκ θεμελίων, κι όταν δεν μπορούσαν να τους καταστρέψουν, τότε πολύ απλά τους μόλυναν. Έπρεπε να μολυνθεί το αρχαίο ιερό, αφού δεν μπορούσαν αλλιώς οι χριστιανοί να «κλέψουν» την δύναμη του τόπου. Ο πιο απλώς και πιο εύκολος τρόπος για να μολύνουν ήταν με την ίδρυση και τοποθέτηση στην κατάλληλη θέση ενός νεκροταφείου, όπως εκείνο που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη κολλημένο στην πλευρά ιερού ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς ή εκείνο που επίσης ανακαλύφθηκε στον χώρο των Ιερών στην Νεμέα.

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Το ιερό της Αρτέμιδος αποτελούσε άβατο για τους άντρες, Κατά το πρώτο ήμισυ του 11ου αιώνα, αρχίζει να επικρατεί η ονομασία που όλοι γνωρίζουμε σήμερα «Άγιον Όρος».

Στις αρχαίες πόλεις του Άθωνα λατρευόταν ο Ζευς Ομάλιος ή Φύξιος, ο Απόλλων, ο Διόνυσος, ο Ηρακλής, ο Τιτάνας Κρείος, ο Νηρέας, η Αφροδίτη η Ουρανία, η Μορφώ, η Άρτεμις η Αγραία και Ποτάμια, η Δήμητρα και άλλες πελασγικές και θρακικές Θεότητες. Στην κορυφή του Άθωνα υπήρχαν πολλοί βωμοί διαφόρων θεοτήτων. Μία από τις προσωνυμίες του Δια ήταν «Αθώος Ζεύς» επειδή υπήρχε κάποτε στην κορυφή του Άθω άγαλμα του Δία, σήμερα βέβαια δεν υπάρχει.

Αξίζει να προσέξουμε, πως το ιερό της Αρτέμιδος αποτελούσε άβατο για τους άντρες, αλλά όχι για όλη την χερσόνησο, όπως συμβαίνει σήμερα, παρά μόνο γύρω από το ιερό. Στο ιερό κατοικούσαν μόνο γυναίκες, ιέρειες της θεάς, όπου και τελούσαν τα Μυστήρια της Αρτέμιδος από ανύπανδρες γυναίκες, όχι μόνο προς τιμή της αλλά και προς τιμή του Απόλλωνα και της Δάφνης.
Η αδελφή του Απόλλωνα, είχε ως βασίλειό της την άγρια παρθένο φύση, που δεν είχε βεβηλωθεί από ανθρώπινο χέρι. Αυτή την έννοια έχει και η προσωνυμία της ως Αγνή και Παρθένος. Προσωνυμίες που απέκτησε και η Παναγία για διαφορετικούς λόγους. Η Άρτεμις είναι επίσης Θεά των τοκετών γι αυτό και την αποκαλούν Παιδοτρόφο, Εύλοχον, Ειλειθυίαν. Για παρόμοια φροντίδα και προστασία παρακαλείται και η Παναγία από γυναίκες που βρίσκονται σε ενδιαφέρουσα.
Κατά το πρώτο ήμισυ του 11ου αιώνα, αρχίζει να επικρατεί η ονομασία που όλοι γνωρίζουμε σήμερα «Άγιον Όρος».
ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Ήδη από τον 6ο μ.Χ. αιώνα ο Παρθενώνας βεβηλώνεται, ή αν θέλετε, μετατρέπεται σε χριστιανική εκκλησία της Παρθένου Μαρίας. Το 1204, η εκκλησία αυτή μετατρέπεται σε φράγκικη, ενώ μερικούς αιώνες μετά, ο τουρκικός ζυγός επεμβαίνει και αλλάζει το σκηνικό σύμφωνα με τα δικά του θρησκευτικά δεδομένα. Στα 1456 ο Παρθενώνας γίνεται τούρκικο τζαμί.
Διάφοροι χώροι της Ακρόπολης αλλάζουν και γίνονται χριστιανικοί. Για παράδειγμα μία σπηλιά που βρίσκεται πάνω από το θέατρο μετατρέπεται και αφιερώνεται στην Παναγία την Χρυσοσπηλιώτισα. Το Ασκληπιείο αλλάζει σε ναό των Αγίων Αναργύρων. Η Αρχαία Κρήνη, όπως και κάθε πηγή που για τους αρχαίους -όπως και σήμερα είναι παραδεκτό – είχε  θαυματουργές ιδιότητες, αν και καθόλα «ειδωλολατρικής» έμπνευσης γίνεται Αγίασμα, για τις ίδιες, φυσικά, ιαματικές ιδιότητες.
Απέναντι από την Ακρόπολη υπάρχει ο λόφος που βρίσκεται το αστεροσκοπείο. Παλιά λεγόταν λόφος των Νυμφών επειδή εκεί υπήρχε ιερό τους. Στο ίδιο πιθανόν μέρος, ή πολύ κοντά υπάρχει σήμερα ο ναός της Αγ. Φωτεινής.
ΘΗΣΕΙΟ

Το «Θησείο» δεν είναι ναός του Θησέα όπως πίστευαν παλιά, αλλά από τη στιγμή που έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη την περιοχή, το λάθος δεν αναιρείται εύκολα. Σήμερα οι αρχαιολόγοι είναι πεπεισμένοι πως ο ναός αυτός ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά Εργάνη και τον Ήφαιστο, θεούς των τεχνιτών.

Μεταξύ 6ου και 8ου αιώνα σφραγίστηκε η είσοδος του πρόναου για να γίνει εκεί το Ιερό Βήμα. Στον τοίχο του προδόμου ανοίχτηκε η κύρια είσοδος της εκκλησίας. Στην βόρεια πλευρά ανοίχτηκε μικρή πόρτα (σήμερα είναι κλειστή με παράταιρο τρόπο). Πιθανότατα, ανοίχτηκαν τρεις ακόμα πλάγιες πόρτες μετά το έτος 979, οπότε και έγινε η εικονογράφηση των εξωτερικών τοίχων. Στα τέλη του 10ου ή κατά τις αρχές του 11ου αιώνα, έγινε ριζική ανακαίνιση της εκκλησίας με δαπάνες πιθανότατα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου.

Η θεραπεία της ψυχής στο άβατο του Ασκληπιού

«ΣΩΤΗΡ ΤΩΝ ΟΛΩΝ ΚΑΙ ΦΥΛΑΞ ΤΩΝ ΑΘΑΝΑΤΩΝ»

Ασκληπιός: Τρυφερός θεραπευτής

Ο Ασκληπιός είναι ο θεοποιημένος θνητός της Ελληνικής Αρχαιότητας, γνωστός και αγαπημένος για την ιατρική του τέχνη που πρόσφερε στους συνανθρώπους του ακούραστα.

Το πρόσωπο του όπως παρουσιάζεται στα κλασσικά γλυπτά ακτινοβολεί συμπόνια σοφία ευγένεια και κατανόηση. Ήταν όμορφος, γλυκός ήπιος. Αγαπούσε τους θνητούς και αγαπήθηκε από αυτούς.

Σύμφωνα με τον Πίνδαρο ήταν ο πιο ευγενής και τρυφερός δωρητής της απάλειψης του πόνου και της προσφοράς υγείας, λέγεται δε πως επιτελούσε θεραπεία με λόγια που μπορούσαν να ανακουφίζουν τις βασανισμένες ψυχές των ανθρώπων. Μάλιστα, λέγεται ότι ήταν τόσο καλός στην ιατρική του τέχνη που έχει φέρει πίσω ανθρώπους από τον θάνατο. Τότε ο Άδης φοβούμενος μην χάσει «την πελατεία» του ζήτησε από τον Δία να βάλει τάξη, ο οποίος κεραυνοβόλησε και θανάτωσε τον Ασκληπιό.
Τόση μεγάλη ήταν η πίστη στον Θεό Ασκληπιό, ώστε τον ονόμαζαν «Σωτήρα» όπως αυτός αναγραφόταν σε νομίσματα και επιγραφές, αλλά και σε διάφορες πραγματείες περί αυτού. Από τον ρήτορα Αριστείδη λεγόταν για τον Ασκληπιό: «ό το πάν άγων και νέμων σωτήρ των όλων και φύλαξ των αθανάτων».

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Ασκληπιός ήταν ένας θνητός και γενέτειρα του ήταν η Τρίκκη (Τρίκαλα Θεσσαλίας). Δεν ήταν ένας τυχαίος θνητός, αλλά ένας ηγεμόνας της Θεσσαλίας. Όλη η οικογένεια του, και φυσικά και ο ίδιος, συνδέονταν με την Ιατρική. Οι γιοι του, Μαχάονας και Ποδαλείριος, ήταν δεινοί θεραπευτές. Ο Μαχάονας, σύμφωνα με την προφορική παράδοση του Ομήρου, θεράπευσε τον Μενέλαο, όταν ο τελευταίος είχε τραυματιστεί σε μάχη κατά τον τρωικό πόλεμο, από το βέλος ενός Τρώα πολεμιστή.

Η σύζυγος του Ασκληπιού, Επιόνη, ανακούφιζε τον πόνο, η κόρη του, Υγεία, ήταν η θεά της υγείας, η κόρη του Πανάκεια, αντιπροσώπευε την ίαση και ο γιος του, Τελεσφόρος, την ανάρρωση. Πολύ αργότερα, ο Ασκληπιός γίνεται ήρωας και ημίθεος, ώστε αποκτά αμιγή θεϊκή υπόσταση μόνο τον 5ο π.Χ. αιώνα.

Κατόπιν της θεοποίησης του, φέρεται να γεννήθηκε από αθάνατο πατέρα και θνητή μητέρα. Ο Απόλλων ο θεός του φωτός, της ιατρικής και της μουσικής ερωτεύτηκε την Κορωνίδα, πριγκίπισσα της Θεσσαλίας.

Από τον ερωτά τους συνελήφθη ο Ασκληπιός, η Κορωνίδα όμως σύνηψε άλλη σχέση κατά την εγκυμοσύνη της και ο θυμωμένος θεός διέταξε την αδερφή του Αρτέμιδα να σκοτώσει την Κορωνίδα με τα χρυσά της βέλη, την τελευταία όμως στιγμή, έσωσε το μωρό το οποίο γεννήθηκε στο Δώτιο πεδίο. Ο Απόλλων έδωσε το όνομα Ασκληπιός στο βρέφος και το παρέδωσε στον Κένταυρο Χείρωνας στο Πήλιο.

Ο Χείρων του μετέδωσε όλη τη γνώση γύρω από την θεραπευτική, τα βότανα και τα θεραπευτικά ιάματα, αλλά γρήγορα ο Ασκληπιός προχώρησε ακόμη πιο πέρα στην θεραπευτική τέχνη προσφέροντας ενορατική ενδοσκόπηση και θεραπευτικά όνειρα στους θνητούς.

Στην παχιοχώματη, αλογοτροφούσα θεσσαλική γη, στα ορεινά ρυάκια και τις σπηλίες της μπορούμε να ανιχνεύσουμε το αιώνιο πνεύμα του Ασκληπιού. Μετά τον θάνατο του ο Ασκληπιός τιμήθηκε εξαιρετικά από τους ανθρώπους και αποθεώθηκε.

Μετά την άνοδο του στον Όλυμπο, οι θεραπευτικές δυνάμεις του Ασκληπιού εξαπλώθηκαν ακόμη περισσότερο. Άνθρωποι από όλο τον γνωστό τότε κόσμο επισκέπτονταν τα ιερά του («τα Ασκληπιεία»), αναζητώντας θεραπεία κυρίως μέσω των ονείρων.

Ασκληπιεία

Γύρω στα 300 Ασκληπιεία αναπτύχθηκαν στην Αρχαία Ελλάδα, κτισμένα σε προνομιούχες από φυσικής απόψεως θέσεις, κυρίως κοντά σε τρέχοντα νερά και ιαματικές πηγές.

Τα πιο σημαντικά από αυτά:

Το περίφημο Ασκληπιείο της Κω

Το Ασκληπιείο Της Τρικκης (τρικαλα Θεσσαλίας), το Ασκληπιείο της Τιτάνης στην Σικυωνία, της Τιθορέας στην Φωκίδα, της Κω, των Αθηνών, Κνίδου Κεγχρεών, Μεγαλούπολης, Κυλλήνης, Δήλου, Ρόδου, Μήλου, Πειραιά, Κορίνθου.

Ήταν δομημένα ως ολόκληρα κτιριακά συγκροτήματα, περιλαμβάνοντας ναούς, μυστηριακούς χώρους, χώρους “εγκοίμησης”, κατοικίες και ξενώνες, γυμναστήρια και λουτρά, πολιτιστικά κέντρα, όπως τα θέατρα
Συνεπώς, τα Ασκληπιεία ήταν εστίες πολιτισμού. Στον χώρο διεξάγονταν ακόμη και αγώνες. Σήμερα σώζονται καλύτερα τα Ασκληπιεία της Επιδαύρου και της Κω.

Αρχαιολογικός χώρος Επιδαύρου

Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου

Στην ενδοχώρα της Επιδαύρου, σε μία περιοχή με ήπιο κλίμα και άφθονα πηγαία ιαματικά νερά, βρισκόταν το Ασκληπιείο, η έδρα του θεού ιατρού της αρχαιότητας και το σημαντικότερο θεραπευτικό κέντρο όλου του ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου. Ήταν το κύριο ιερό της μικρής παραθαλάσσιας πόλης της Επιδαύρου, αλλά η φήμη του και η αναγνώριση της σημασίας του γρήγορα ξεπέρασαν τα όρια της Αργολίδας και θεωρήθηκε από όλους τους Έλληνες ο τόπος όπου γεννήθηκε η ιατρική. Περισσότερα από διακόσια ιαματικά κέντρα σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο θεωρούνταν ιδρύματά του. Τα μνημεία του αποτελούν σήμερα όχι μόνο παγκοσμίου φήμης αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης, αλλά και εξαιρετική μαρτυρία για την άσκηση της ιατρικής στην αρχαιότητα. Σε αυτά αποτυπώθηκε η εξέλιξη της ιατρικής από τη φάση κατά την οποία η ίαση εξαρτιόταν αποκλειστικά από το θεό έως τη μετατροπή της σε επιστήμη, με τη συστηματική καταγραφή περιστατικών και τη σταδιακή συγκέντρωση γνώσης και πείρας.  Ο τόπος ήταν αφιερωμένος σε θεότητες με θεραπευτικές ιδιότητες ήδη από την προϊστορική εποχή. Στο λόφο Κυνόρτιον, που υψώνεται πίσω από το θέατρο, στα βορειοανατολικά, κατά τη μυκηναϊκή εποχή υπήρχε ιερό, στο οποίο λατρευόταν μία θεά συνδεμένη με την ίαση. Το ιερό αυτό, που ήταν ασυνήθιστα μεγάλο για την εποχή, δημιουργήθηκε το 16ο αι. π.Χ. πάνω στα κατάλοιπα ενός οικισμού της Πρώιμης και της Μέσης Εποχής του Χαλκού (2800-1800 π.Χ.) και διατηρήθηκε έως τον 11ο αι. π.Χ. Γύρω στο 800 π.Χ. ιδρύθηκε στην ίδια θέση ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα, θεό με θεραπευτικές ιδιότητες, που λατρευόταν εδώ ως Απόλλωνας Μαλεάτας. Η λατρεία του κυρίως θεραπευτή θεού, του Ασκληπιού, που η μυθική παράδοση τον παρουσιάζει ως αυτόχθονα γιο του Απόλλωνα και της εγγονής του βασιλιά της Επιδαύρου Μάλου, της Κορωνίδας, καθιερώθηκε κατά τον 6ο αι. π.Χ. Η λατρεία του θεού προστάτη της ανθρώπινης υγείας και της προσωπικής ευτυχίας απέκτησε φήμη που εξαπλώθηκε ραγδαία. Ο αριθμός των προσκυνητών ολοένα αυξανόταν και το ιερό στο Κυνόρτιο δε επαρκούσε πλέον για τις ανάγκες της λατρείας, έτσι, άρχισε η ανάπτυξη ιερού και στην πεδινή περιοχή, περίπου 1 χλμ. στα νοτιοδυτικά του Κυνορτίου, στον τόπο όπου κατά το μύθο γεννήθηκε ο Ασκληπιός. Τα δύο ιερά, αφιερωμένα το ένα στον Απόλλωνα Μαλεάτα και το άλλο στον Ασκληπιό, εξελίχθηκαν παράλληλα, με την επίσημη ονομασία «ιερόν Απόλλωνος Μαλέατα και Ασκλαπιού». Το νέο ιερό στην κοιλάδα οργανώθηκε γύρω από το Ιερό Φρέαρ (που αργότερα ενσωματώθηκε στη στοά του Αβάτου) και στο χώρο του κτηρίου Ε, όπου υπήρχε ο πρώτος βωμός τέφρας και ο χώρος των τελετουργικών γευμάτων. Το φρέαρ ήταν βασικό στοιχείο της ίασης, που επιτυγχανόταν με τη διαδικασία της κάθαρσης και της «εγκοίμησης» κοντά στο νερό, ως μίμηση του τρόπου με τον οποίο οι θεϊκές δυνάμεις εξασφάλιζαν την ανανέωσή τους, επιστρέφοντας με τον περιοδικό θάνατο μέσα στη γη, στην πηγή της ζωής, από την οποία επανέρχονταν αναγεννημένοι. Ο θεός συμβούλευε τον ασθενή κατά την εγκοίμηση, δηλαδή τον ύπνο που αντιστοιχούσε στον περιοδικό θάνατο, σχετικά με τη θεραπεία που έπρεπε να ακολουθήσει. Κατά τον 4ο και τον 3ο αι. π.Χ. οι γενικευμένες πολεμικές συρράξεις οδήγησαν τους ανθρώπους να αναζητήσουν ακόμη περισσότερο την προστασία και τη βοήθεια του Ασκληπιού και το ιερό του φιλάνθρωπου θεού έγινε από τα πλουσιότερα της εποχής. Τότε πραγματοποιήθηκαν μεγάλα έργα ανοικοδόμησης τόσο στο ορεινό όσο και στο πεδινό ιερό και οικοδομήθηκαν τα σημαντικότερα μνημεία: στο πεδινό ιερό ο ναός του Ασκληπιού, το Άβατον, η θόλος και το θέατρο, το εστιατόριο, το ξενοδοχείο και το στάδιο, ενώ στο ορεινό ιερό ο κλασικός ναός και ο βωμός του Απόλλωνα, η μεγάλη στοά, η κατοικία των ιερέων και το τέμενος των Μουσών. Μετά την περίοδο των μεγάλων καταστροφών που προκάλεσαν ο Σύλλας και οι Κίλικες πειρατές τον 1ο αι. π.Χ., το Ασκληπιείο γνώρισε νέα άνθηση στους αυτοκρατορικούς χρόνους, ιδίως στο β΄ μισό του 2ου αι. μ.Χ., οπότε ο Ρωμαίος συγκλητικός Αντωνίνος χρηματοδότησε την οικοδόμηση νέων κτηρίων και την ανανέωση παλαιών. Τότε επισκέφθηκε το ιερό ο περιηγητής Παυσανίας, που το περιέγραψε με λεπτομέρεια και θαύμασε τα μνημεία του (2.26 κ.εξ.). Κατά τους δύο επόμενους αιώνες ο χώρος υπέστη και άλλες καταστροφικές εισβολές, με κυριότερη αυτή των Γότθων, το 267 μ.Χ. Το πεδινό ιερό αναδιοργανώθηκε άλλη μία φορά στα μέσα του 4ου αι. μ.Χ., όποτε ο κεντρικός του χώρος διαμορφώθηκε σύμφωνα με τα ρωμαϊκά πρότυπα σε μία περιμετρική στοά, στην οποία εντάχθηκαν τμήματα παλαιοτέρων κτηρίων. Η λατρεία συνεχίσθηκε ακόμη και μετά την επίσημη απαγόρευση της αρχαίας θρησκείας το 426 μ.Χ., αντίθετα από ό,τι συνέβη σε άλλα ιερά, έως την οριστική εγκατάλειψη του χώρου, μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του 522 και του 551 μ.Χ. Οι πρώτες έρευνες στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου έγιναν από τη Γαλλική Επιστημονική Αποστολή της Πελοποννήσου το 1829. Συστηματικές ανασκαφές πραγματοποίησε ο Π. Καββαδίας, υπό την αιγίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας το 1870-1926, αποκαλύπτοντας τα σημαντικότερα μνημεία του ιερού. Περιορισμένες ανασκαφές διενήργησε η Γαλλική Σχολή Αθηνών με τον G. Roux το 1942-1943 γύρω από το Άβατον και τα κτήρια Ε και Η, καθώς και η Αρχαιολογική Υπηρεσία με τον Ι. Παπαδημητρίου το 1948-1951. Τα έτη 1954-1963 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες εργασίες αναστήλωσης του θεάτρου από τον Α. Ορλάνδο. Από το 1974 τις ανασκαφές ανέλαβε και πάλι η Αρχαιολογική Εταιρεία υπό τη διεύθυνση του Καθηγ. Β. Λαμπρινουδάκη στο ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη έργα συντήρησης και ανάδειξης των μνημείων και των δύο ιερών από τη διεπιστημονική ομάδα που συγκροτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1984 με την τότε ονομασία Ομάδα Εργασίας για τη Συντήρηση των Μνημείων της Επιδαύρου, σήμερα Επιτροπή για την Συντήρηση των Μνημείων της Επιδαύρου. Τα έργα που πραγματοποιούνται στο Ασκληπιείο έχουν αλλάξει ριζικά τη φυσιογνωμία του αρχαιολογικού χώρου, ενώ οι πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες έφεραν στο φως στοιχεία σχετικά με τη γενική οργάνωση του χώρου, καθώς και τη χρονολόγηση, τη χρήση και τη λειτουργία πολλών κτηρίων.

Συντάκτης

Όλγα Ψυχογυιού, αρχαιολόγος

Αέρηδες: ο πρώτος μετεωρολογικός σταθμός στον κόσμο, άνοιξε τις πόρτες του

Αερηδες: ο πρωτος μετεωρολογικος σταθμος στον κοσμο, ανοιξε τις πορτες του

Η ιστορία και σπάνια σχέδια του Πύργου των Αέρηδων στην Πλάκα

Άνοιξε για το κοινό, έπειτα από τις εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης, το Ωρολόγιο του Κυρρήστου -Πύργος των Ανέμων ή Πύργος των Αέρηδων– στις παρυφές της Ρωμαϊκής Αγοράς στην Πλάκα της Αθήνας. Εδώ και καιρό είχαν ήδη απομακρυνθεί τα καλύμματα από τα μοναδικά ανάγλυφα στο εξωτερικό του οκταγωνικού πύργου, χαρίζοντας ξανά σε Αθηναίους και επισκέπτες την ομορφιά των οκτώ ανέμων που απεικονίζονται προσωποποιημένοι.

Η Ρωμαϊκή Αγορά και το Υδραυλικό Ωρολόγιο του Ανδρονίκου Κυρρήστου (Πύργος των Αέρηδων) από τα νοτιοανατολικά, 1923

Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ και έγιναν εξειδικευμένες εργασίες από το μόνιμο προσωπικό συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών, στο εσωτερικό του μνημείου. Οι δημοφιλείς «Αέρηδες» όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται είναι κτίριο του τέλους του 1ου αι. π.Χ. Η επίσημη ονομασία του είναι Ωρολόγιον του Κυρρήστου και θεωρείται πως το ανήγειρε ο Ανδρόνικος ο Κυρρήστης (ή Κύρρηστος), Έλληνας αστρονόμος από την Κύρρο της Μακεδονίας (ή Μακεδονικής Συρίας).
Το εντυπωσιακό μαρμάρινο κτίριο βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες της Ακρόπολης, στο χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς, είναι κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο και κάθε πλευρά του έχει μήκος 3,20 μέτρα και συνολικό ύψος 12 μέτρα, δεν έχει κίονες, ενώ στις ισάριθμες μετόπες του φέρονται ανάγλυφοι οι οκτώ κύριοι άνεμοι, από τους οποίους παίρνει τη λαϊκή ονομασία του. Έχει δυο θύρες, μια προς βορρά και μια προς τη δύση και η στέγη του είναι κωνική κεραμοσκεπής. Στη νότια πλευρά φέρει ένα ημικυλινδρικό πρόσκτισμα μικρότερου ύψους ενώ στη ΒΑ και ΒΔ πλευρά φέρει από ένα πρόπυλο με δύο αντιτακτούς κίονες έκαστο.

Φανταστική απεικόνιση των Αέρηδων, Λονδίνο, John Murray, 1882

Το μνημείο εντυπωσίασε περιηγητές και ιστορικούς τόσο για την κατασκευή του όσο και για την επιστημονική του χρήση. Το αποκαλούσαν Πύργο των Ανέμων ή Ναό του Αιόλου, το έχουν περιγράψει με πολλές λεπτομέρειες και το έχουν κατατάξει σε δυο ρυθμούς. Το εξωτερικό του λόγω των κιόνων ανήκει στον κορινθιακό ρυθμό ενώ το εσωτερικό του στο δωρικό. Εκτός από μετεωρολογικός ήταν και ωρομετρικός σταθμός και για τον υπολογισμό της ώρας σε ανήλιες ημέρες υπήρχε μέσα στο κτίσμα ιδιαίτερη εγκατάσταση υδραυλικού ρολογιού. Θεωρείται ότι ο κατασκευαστής του μνημείου συνδύασε τις εφευρέσεις προηγουμένων κατασκευαστών ρολογιού, όπως του Αρχιμήδη, του Κτησίβιου και του Φίλωνα.

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΗΛΙΑΙΑΣ

 ομώνυμο κεφάλαιο από το έργο της ΣΟΦΙΑΣ ΑΔΑΜ-ΜΑΓΝΗΣΑΛΗ

(καθ. Ιστορίας του δικαίου Παντείου Πανεπιστημίου)

 «Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ»

 

I. Εισαγωγικά

 

Το κατεξοχήν όργανο της απονομής της δικαιοσύνης στην Αθήνα ήταν το δικαστήριο της Ηλιαίας[1]. Δημιουργήθηκε από το Σόλωνα στις αρχές του 6ου π.Χ. αι. (594/3 π.Χ.), για να δικάζει τις εφέσεις κατά των αποφάσεων των αρχόντων[2].

Πριν από τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα, η δικαιοσύνη βρισκόταν στα χέρια των αρχόντων και της Βουλής του Αρείου Πάγου. Όπως χαρακτηριστικά τονίζει ο Αριστοτέλης, οι άρχοντες ήταν «κύριοι των νόμων»[3]. Με τη δημιουργία του δικαστηρίου της Ηλιαίας η κατάσταση άλλαξε. Το νέο δικαστήριο κατέλαβε μια ιδιαίτερα σημαντική θέση στο δικαστικό σύστημα της Αθήνας. Ο Πλούταρχος, υπογραμμίζοντας τη σημασία του, αναφέρει ότι ο Σόλων άφησε ηθελημένα κενά στους νόμους, επιτρέποντας έτσι στους δικαστές να αποφασίζουν μόνοι τους για ορισμένα θέματα που έφταναν ενώπιον τους, και για τα οποία δεν υπήρχε ρύθμιση στη σολώνεια νομοθεσία. Με αυτόν τον τρόπο, αναφέρει ο Πλούταρχος, ο Σόλων κατέστησε τους δικαστές της Ηλιαίας «κυρίους των νόμων»[4].

Η ισορροπία μεταξύ των δύο λειτουργιών, εκτελεστικής και δικαστικής, είχε αρχίσει να μεταβάλλεται. Συγκρίνοντας κανείς τα δύο χωρία, αυτό του Αριστοτέλη και αυτό του Πλούταρχου, διακρίνει υι μεταβίβαση της «κυριαρχίας επί των νόμων» από τους άρχοντες στη «λαϊκή» δικαιοσύνη, στους δικαστές της Ηλιαίας και κατ’ επέκτασιν σ’ ολόκληρο τον αθηναϊκό λαό. Έτσι ο αθηναϊκός λαός που ήταν ήδη «κύριος της πολιτείας» έγινε και «κύριος της δικαιοσύνης».

Στην αρχή η Ηλιαία δεν αποτελούσε όργανο της πόλης. Όλοι οι ενήλικοι Αθηναίοι πολίτες που συγκροτούσαν την Εκκλησία του Δήμου, συγκροτούσαν και την Ηλιαία.

Ετυμολογικά η λέξη Ηλιαία φαίνεται να προέρχεται από το επίθετο ἁλής που σημαίνει ολόκληρος, συγκεντρωμένος, μαζεμένος. Το ρήμα ἁλίζω σημαίνει «συγκεντρώνω» και η Ηλιαία αρχικά σήμαινε τη συνάθροιση των πολιτών με σκοπό την απόδοση δικαιοσύνης.

Η λειτουργία της ήταν παράλληλη με εκείνη της Εκκλησίας του Δήμου. Έτσι, η συνέλευση των Αθηναίων πολιτών άλλοτε συγκροτείτο για την ψήφιση των νόμων και για υποθέσεις πολιτικής φύσεως και άλλοτε συγκροτείτο σε δικαστήριο προκειμένου να ασκήσει τη δικαστική της εξουσία. Αυτός ήταν και ο λόγος που οι διάδικοι απευθυνόμενοι στους δικαστές τους προσφωνούσαν: Ώ άνδρες Αθηναίοι[5].

Στη συνέχεια η συγκρότηση της Ηλιαίας άρχισε να γίνεται με ένα «αντιπροσωπευτικό» σύστημα και με περιορισμένο αριθμό πολιτών, ένα σώμα 6.000 δικαστών.

Οι βασικές προϋποθέσεις για τη συμμετοχή στο δικαστήριο της Ηλιαίας ήταν η αθηναϊκή «πολιτεία», η κατάλληλη ηλικία και τα πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Έπρεπε δηλαδή ο δικαστής να είναι κατ’ αρχήν Αθηναίος πολίτης. Μετά τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα, Αθηναίος θεωρείτο όποιος είχε γεννηθεί από Αθηναίους γονείς[6].

Ο δικαστής έπρεπε, επίσης, να είναι τουλάχιστον 30 ετών[7]. Για τους δικαστές, όπως άλλωστε και για τους περισσότερους αξιωματούχους, απαιτείτο ένα υψηλότερο ηλικιακό όριο απ’ αυτό που απαιτείτο για τη συμμετοχή του Αθηναίου στην Εκκλησία του Δήμου, προφανώς για να έχουν μεγαλύτερη ωριμότητα και εμπειρία για το έργο που θα επιτελούσαν. Άλλωστε, το ηλικιακό όριο που απαιτείτο για τους δημόσιους διαιτητές ήταν το εξηκοστό έτος. Για την εποχή εκείνη που ο προσδόκιμος μέσος όρος ζωής ήταν πολύ χαμηλός (25 έτη), η ηλικία των τριάντα ετών δεν αποτελούσε ασφαλώς νεαρή ηλικία (γέροντες τους αποκαλεί ο Αριστοφάνης στους Σφήκες[8]). Οι άνδρες αυτής της ηλικίας αποτελούσαν περίπου το ένα τρίτο του συνόλου των αρρένων πολιτών ηλικίας άνω των είκοσι ετών.

Για να ορισθεί κάποιος δικαστής έπρεπε ακόμη να έχει πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Δεν έπρεπε δηλαδή να έχει καταδικαστεί σε στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων (ατιμία) ούτε να έχει χρέη προς την πόλη. Αν παρά ταύτα κάποιος συμμετείχε παράνομα ως δικαστής σε σύνθεση δικαστηρίου, η πράξη του ήταν αξιόποινη και θεωρείτο ιδιαίτερα σοβαρή. Ο Δημοσθένης αναφέρει ότι είχε επιβληθεί κάποτε η θανατική ποινή σε δημόσιο οφειλέτη[9]. Ο Δημοσθένης αναφέρεται βέβαια σε περιστατικό παλαιότερης εποχής, αλλά η ποινή του θανάτου ήταν πάντως ιδιαίτερα αυστηρή ποινή. Την εποχή πάντως της Αθηναίων Πολιτείας ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε επιβολή χρηματικού προστίμου σε παρόμοιες περιπτώσεις[10]. Το πρόστιμο έπρεπε να πληρωθεί αμέσως, αλλιώς ο καταδικασθείς κρατείτο στο δεσμωτήριο μέχρι την αποπληρωμή του. Η κράτηση αυτή του οφειλέτη της πόλης αποτελούσε εξαίρεση του κανόνα που εισήγαγε ο Σόλων, σύμφωνα με τον οποίο δεν επιτρεπόταν κράτηση του οφειλέτη[11].

 

 

II. Σύνθεση ίων δικαστηρίων της Ηλιαίας

 

Στις αρχές κάθε χρόνου 6.000 πολίτες επιλέγονταν με κλήρωση από όλες τις φυλές, για να συμμετάσχουν ως δικαστές στο δικαστήριο της Ηλιαίας. Κληρώνονταν 600 ανά φυλή, από τους οποίους οι 500 ήταν τακτικά μέλη και οι 100 αναπληρωματικά.

Αρχικά ο αριθμός των 6.000 πολιτών ήταν πιθανότατα ο ελάχιστος απαιτούμενος αριθμός, όπως ακριβώς και στην Εκκλησία ίου Δήμου απαιτείτο ο αριθμός ίων 6.000 πολιτών σε ορισμένες ιδιαίτερα σημαντικές περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στον οστρακισμό[12]. Αργότερα όμως, ο αριθμός των 6.000 αντιπροσώπευε τον αριθμό των πολιτών που κληρώνονταν κάθε χρόνο για δικαστές.

Την εποχή του Αριστοτέλη φαίνεται ότι έπαψε να ισχύει ο αριθμητικός περιορισμός των 6.000 δικαστών, και έτσι στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα κάθε Αθηναίος πολίτης, χωρίς να έχει κληρωθεί στην αρχή της χρονιάς, μπορούσε να παρουσιαστεί και να διοριστεί δικαστής. Όσο όμως ο αριθμός αυτός παρέμενε υποχρεωτικός (5ος και αρχές 4ου π.Χ. αιώνα) σι δικαστές κληρώνονταν από τις δέκα φυλές.

Οι 6.000 δικαστές φαίνεται πως σπάνια συνεδρίαζαν σε ολομέλεια. Η μόνη γνωστή περίπτωση είναι η υπόθεση της βεβήλωσης των Ελευσίνιων Μυστηρίων το 415 π.Χ.[13]. Η Ηλιαία συνεδρίαζε συνήθως με μικρότερη σύνθεση και ο αριθμός των δικαστών ποίκιλλε ανάλογα με τη φύση των υποθέσεων. Οι κοινές ιδιωτικές υποθέσεις δικάζονταν συνήθως από λιγότερους δικαστές, που ο αριθμός τους καθοριζόταν από την αξία του επιδίκου αντικειμένου: α) αν η αξία του επιδίκου αντικειμένου ήταν κατώτερη των 1.000 δραχμών, δίκαζαν 201 δικαστές και β) αν η αξία του επιδίκου αντικειμένου ήταν ανώτερη των 1.000 δραχμών, δίκαζαν 401 δικαστές.

Σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις που οι εκδικαζόμενες υποθέσεις ήταν σημαντικές, παρατηρείται ένας μεγαλύτερος αριθμός δικαστών. Στη δίκη του Περικλή το δικαστήριο συγκροτήθηκε από 1501 δικαστές[14]. Στη δίκη των πολιτών για τη συνωμοσία κατά των Τριάκοντα Τυράννων το 404 π.Χ., υπόθεση που αφορούσε την ασφάλεια του κράτους, το δικαστήριο συγκροτήθηκε από 2.001 δικαστές. Όταν ο Δημοσθένης κατηγόρησε τον Τιμοκράτη για παράνομη πρόταση ψηφίσματος (γραφή παρανόμων) στη δίκη μετείχαν 1001 δικαστές[15]. Ο Λυσίας στα τέλη του 5ου αιώνα αναφέρεται σε μια υπόθεση που ψήφισαν 2.000 δικαστές[16] και ο Ισοκράτης, την ίδια περίπου περίοδο, αναφέρεται σε ένα δικαστήριο που συγκροτήθηκε από 700 δικαστές[17].

Την εποχή του Αριστοτέλη, οι συνήθεις δημόσιες δίκες απαιτούσαν ένα σώμα 501 δικαστών και σι σημαντικότερης σημασίας δίκες ένα σώμα 1001 ή 1501 δικαστών[18].

Η προσθήκη του ενός επιπλέον αυτού δικαστή που καθιστούσε μονό το συνολικό αριθμό των δικαστών, έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις μεταξύ των μελετητών, αλλά καμιά από τις υποθέσεις που διατυπώθηκαν δεν είναι απολύτως πειστική. Ο θεωρητικός λόγος της ύπαρξης μονού αριθμού δικαστών ήταν η αποφυγή ισοψηφίας. Στην πράξη όμως ο επιπλέον δικαστής δεν ήταν απαραίτητος, γιατί σε περίπτωση ισοψηφίας η απόφαση ήταν υπέρ του εναγομένου/κατηγορουμένου (in dubio pro reo, όπως ακριβώς ίσχυε στο ρωμαϊκό δίκαιο) και επομένως είναι δυσεξήγητη η παρουσία του[19].