Την ελληνική Ανατολ. Θράκη παρέδωσαν στην Τουρκία, Οι Γάλλοι, Ιταλοί, και Αγγλοι!!!!!!
Η Ελλάδα έβγαινε άκρως ωφελημένη από τη Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου 1920), καθώς κατοχύρωνε επισήμως τη Δυτική Θράκη και, παράλληλα, ενσωμάτωνε και την Ανατολική, μέχρι την Κωνσταντινούπολη (“εις απόστασιν 35 χλμ. από αυτής”). Επαιρνε ακόμη τα νησιά Ιμβρο και Τένεδο και επισημοποιούσε την παρουσία της στην περιοχή της Σμύρνης και τμήμα της ενδοχώρας της (βρισκόταν υπό ελληνικό έλεγχο από το 1919). Σημειωτέον ότι αυτή η Συνθήκη καθόριζε ελληνική κατοχή πενταετούς διάρκειας, μετά το πέρας της οποίας οι κάτοικοι θα αποφάσιζαν την ενσωμάτωση της περιοχής στην Ελλάδα.
Τα πριν και τα μετά είναι, λίγο ως πολύ, γνωστά. Στις 2 Μαΐου 1919 ο ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη (Κλεμανσώ προς Βενιζέλον: «…η de facto κατοχή της Σμύρνης και της περιοχής της ουδέν νέον δικαίωμα συνιστά δια το μέλλον»!), η απόπειρα κατά του Ελ. Βενιζέλου (Ιούλιος 1920), η ήττα του στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, η κυβέρνηση των φιλοβασιλικών-εθνικοφρόνων, η στρατιωτική επιχείρηση του Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 1921 με κατεύθυνση την κατάληψη της Αγκυρας(!), η μεγάλη αντεπίθεση του Κεμάλ κατά των ελληνικών στρατιωτικών θέσεων (άρχισε στο Αφιόν Καραχισάρ στις 13 Αυγούστου 1922 – εκατό αεροπλάνα γαλλικής κατασκευής συνέδραμαν τους Τούρκους!), η οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού, η κατάρρευση και η καταστροφή, η Επανάσταση του Σεπτεμβρίου (Πλαστήρας κλπ.), η Δίκη των Έξι, η χρεοκοπία της Ελλάδος προ των θυρών…
Η πρωτοφανής αγριότητα της Μικρασιατικής Καταστροφής βρήκε την Ελλάδα πρακτικά ακυβέρνητη, μετέωρη σε κάθε επίπεδο, τη στιγμή που επιχειρούσε να διασώσει τον βαρύτατα αποδεκατισμένο στρατό της. Σε αυτήν ακριβώς την περίοδο, υπό τις ίδιες δυσμενείς συνθήκες, ήρθε η δεύτερη μεγάλη εθνική καταστροφή. Μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες από την ημέρα που η Σμύρνη παραδόθηκε στις φλόγες, καταλύθηκε η ελληνική κυριαρχία της Ανατολικής Θράκης, οδηγώντας τον πάλαι ποτέ ακμαίο πληθυσμό της στον ξεριζωμό και την εγκατάλειψη προαιώνιων πατρογονικών εστιών. Ολα έπρεπε να γίνουν στο μικρότερο χρονικό διάστημα(!), όσο για την επιστροφή εκεί, ούτε κουβέντα από τους… συμμάχους.
Αυτή η δεύτερη μεγάλη εθνική απώλεια ήρθε ως συνέπεια της συνθήκης, που υπογράφηκε την 11ην Οκτωβρίου 1922 στα Μουδανιά της Προύσσας, μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας αφ΄ ενός και Τουρκίας αφ΄ ετέρου, εν αγνοία της Ελληνικής Κυβέρνησης(!), η οποία ειδοποιήθηκε εκ των υστέρων να αποστείλει αντιπρόσωπο. Επρόκειτο, ουσιαστικά, για την έγκριση πάγιας αξίωσης της Τουρκίας, να της αποδοθεί δηλαδή η Θράκη μέχρι τον Εβρο!. Ολα συνέβησαν με την Ελλάδα σε ρόλο βουβού, φοβισμένου, ανύπαρκτου παρατηρητή!
Αδυνατούσε ο ελληνικός στρατός να ριχτεί σε νέα πολεμική σύγκρουση με τις δυνάμεις που διέθετε, προκειμένου να διατηρήσει την περιοχή της Ανατολικής Θράκης, έστω και με την υποστήριξη της Βρετανίας. Το ηθικό του ήταν καταρρακωμένο. Η ανεπάρκειά του σε όλα τα επίπεδα ήταν εμφανής, εν αντιθέσει με τον τουρκικό στρατό, που, ενθουσιώδης λόγω της νίκης του και πλήρως εφοδιασμένος από τους Γάλλους, τους Ιταλούς και του Ρώσους Μπολσεβίκους, ήταν έτοιμος να περάσει στην ευρωπαϊκή πλευρά του Βοσπόρου. Εκείνες τις ώρες, η Τουρκία επεδίωκε τάχιστη μεταφορά στρατευμάτων στην περιοχή, δηλαδή από την Ασία στην Ευρώπη(!), γνωρίζοντας πολύ καλά, ότι μια δεύτερη στρατιωτική ήττα στην Ανατολική Θράκη, ενδεχομένως να της προσέφερε ερείσματα για διεκδίκηση υπέρογκων πολεμικών αποζημιώσεων, καταβλητέων εκ μέρους της Ελλάδος.
Υπό το βάρος αυτών των δεδομένων, η απόφαση για απόσυρση του ελληνικού στρατού από την Ανατολική Θράκη και, ακολούθως, η εκχώρησή της στην Τουρκία, τον Οκτώβριο του 1922, η συνδιάσκεψη που συγκλήθηκε στα Μουδανιά όρισε τους όρους ανακωχής. Απούσης της Ελλαδας ζητήθηκε από την Ελλάδα να εκχωρήσει την Ανατολική Θράκη στους Τούρκους,
Με την “Ανακωχή των Μουδανιών” προβλέφθηκαν τα ακόλουθα: Η γραμμή, πίσω από την οποία κλήθηκαν να συμπτυχθούν οι ελληνικές δυνάμεις, ήταν η αριστερή όχθη του ποταμού Εβρου, από της εκβολής του στο Αιγαίο Πέλαγος μέχρι το σημείο, όπου ο ποταμός διασχίζει τα σύνορα της Θράκης προς τη Βουλγαρία. Επίσης, η ταχύτερη εκκένωση της Ανατολικής Θράκης. Εντός και όχι πέραν των δεκαπέντε (15) ημερών(!) έπρεπε να αναχωρήσουν τα τμήματα του ελληνικού στρατού, με τον οποίο θα μεταφέρονταν τρόφιμα και διάφορα αποθέματα. Συγχρόνως, οι ελληνικές Αρχές και η Χωροφυλακή όφειλαν να αποσυρθούν επίσης “το ταχύτερον δυνατόν”, αποσυρόμενες δε από τις περιοχές ευθύνης τους, έπρεπε να παραδώσουν τις πολιτικές εξουσίες στις “Συμμαχικές” Αρχές, μετά την αυθημερόν παράδοσή τους στις Τουρκικές Αρχές!
Το σοκ των Ελλήνων αξιωματικών, οι οποίοι είχαν σταλεί στα Μουδανιά ήταν απερίγραπτο. Δεν πίστευαν στα μάτια και τα αυτιά τους και αρνούνταν να δεχθούν την κατάπτυστη απόφαση. Ως και ο επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στρατηγός Μαζαράκης αρνούνταν να υπογράψει το κείμενο της Ανακωχής και να συνδέσει το όνομά του με ένα τέτοιο εθνικό έγκλημα. Και όμως. Στην εκκένωση της Ανατολικής Θράκης, που άρχισε την 15η Οκτωβρίου, σύμπας ο θρακικός ελληνισμός – περισσότεροι από 350.000 κάτοικοι – μαζί με τον στρατό εγκατέλειψαν άρον άρον οικίες και περιουσίες, κόπους μιας ζωής, εστίες πατρογονικές χιλιετιών. Δικαίως αποκλήθηκε αυτή η κατάπτυστη Ανακωχή δεύτερη ήττα της Ελλάδος.
Αυτά τα τραγικά για τον ελληνισμό γεγονότα, που αφορούν στο ζήτημα της Ανατολικής Θράκης, αποτελούν μέρος του ιστορικού δράματος, που ονομάστηκε Μικρασιατική Καταστροφή. Ελέχθη, ότι, όσα ρυθμίστηκαν στα Μουδανιά έγιναν εξ ανάγκης, να εξασφαλιστεί, δηλαδή, η ευμενής στάση των μεγάλων δυνάμεων για την οριστική ειρήνη με την Τουρκία, ώστε να αποσοβηθεί εκ μέρους της Τουρκίας η διεκδίκηση της Δυτικής Θράκης, η απαίτηση πολεμικής αποζημίωσης, που θα κατέληγε, λόγω έλλειψης άλλων πόρων, στην απώλεια του ελληνικού στόλου! Στο ζήτημα, επίσης, των προσφύγων, η Ελλάδα είχε ανάγκη κάθε δυνατής βοήθειας. Γι΄ αυτό και η απώλεια της Ανατολικής Θράκης!
Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ το έθεσε πολύ επιτυχημένα: «Η Ελλάδα είχε αποκτήσει την αυτοκρατορία των ονείρων της και την έχασε μόλις ξύπνησε»! Σε αντίθεση με τους Μικρασιάτες. οι Ανατολικοθρακιώτες σώθηκαν όλοι, μεταφέροντας πάνω στους χιλιάδες αραμπάδες, με τους οποίους διέσχισαν τον Εβρο, ένα στοιχειώδες μέρος της κινητής περιουσίας τους…
Η Συμφωνία των Μουδανιών
Η 30η Σεπτεμβρίου 1922 σηματοδοτεί μία από τις πιο σκοτεινές στιγμές στην ιστορία του Ελληνισμού, καθώς τότε υπογράφηκε η επαίσχυντη Συμφωνία των Μουδανιών, που επισφράγισε την τραγική έκβαση της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η συγκεκριμένη Συμφωνία όχι μόνο σήμανε την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από την Ανατολική Θράκη και την οριστική εκδίωξη των Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες, αλλά και την αρχή μιας πολιτικής κατευνασμού απέναντι στην Τουρκία, που δυστυχώς συνεχίζει να χαρακτηρίζει τις ελίτ της χώρας μας μέχρι σήμερα.
Η Συμφωνία των Μουδανιών και οι επιπτώσεις της
Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτέλεσε μια τραγωδία ανυπολόγιστων διαστάσεων για τον Ελληνισμό. Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού από τις τουρκικές δυνάμεις του Κεμάλ Ατατούρκ, η Ελλάδα βρέθηκε σε δυσχερή διπλωματική θέση. Στη Συμφωνία των Μουδανιών, οι Μεγάλες Δυνάμεις – Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία – επέλεξαν να στηρίξουν την Τουρκία, αφήνοντας την Ελλάδα έκθετη και μόνη.
Η αποδοχή των όρων της Συμφωνίας από την ελληνική πλευρά ήταν αποτέλεσμα όχι μόνο στρατιωτικής ήττας, αλλά και πολιτικής αδυναμίας και έλλειψης στρατηγικής. Η Ελλάδα αποδέχθηκε τους όρους παραδίδοντας την Ανατολική Θράκη χωρίς μάχη, μια απόφαση που θεωρήθηκε από πολλούς τότε και σήμερα ως «προδοσία». Από εκείνο το σημείο και μετά, η πολιτική ελίτ της χώρας φάνηκε να ακολουθεί μια προσέγγιση κατευνασμού απέναντι στην Τουρκία, που θα σφράγιζε τις μελλοντικές εξελίξεις.
Η πολιτική του κατευνασμού: Ιστορική κληρονομιά ή εθνική υποχώρηση;
Από τη Συμφωνία των Μουδανιών και μετέπειτα, οι ελληνικές πολιτικές ελίτ υιοθέτησαν μια στάση φοβικής πολιτικής απέναντι στην Τουρκία, μια τάση που φαίνεται να έχει περάσει στο DNA του ελληνικού πολιτικού συστήματος και της άρχουσας ελίτ. Αντί για αποφασιστική στάση υπεράσπισης των εθνικών δικαίων, βλέπουμε διαρκώς μια πολιτική υποχωρήσεων και συμβιβασμών.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πολιτικής ήταν τα γεγονότα των Ιμίων το 1996. Αντί για μια δυναμική αντίδραση στις τουρκικές προκλήσεις, η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε την υποχώρηση υπό την πίεση των ξένων δυνάμεων. Η τότε κρίση στα Ίμια, που κορυφώθηκε με την απώλεια τριών Ελλήνων αξιωματικών, αποτελεί το κλασικό παράδειγμα της αδράνειας και του φόβου που κυριαρχεί στην ελληνική πολιτική σκηνή απέναντι στην τουρκική απειλή.
Η πολιτική ελίτ, αντί να δείξει πυγμή και αποφασιστικότητα, άφησε την Τουρκία να διαμορφώσει ένα καθεστώς «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο, το οποίο συνεχίζει να απειλεί την εθνική κυριαρχία μέχρι σήμερα. Αυτή η παθητική στάση, που παρατηρήθηκε τόσο στα Ίμια όσο και σε άλλες κρίσιμες στιγμές, είναι μια άμεση συνέχεια της πολιτικής κατευνασμού που εγκαινιάστηκε μετά τη Συμφωνία των Μουδανιών.
Το παράδειγμα του Oruc Reis: Νεότερες εκφάνσεις της πολιτικής υποχωρήσεων
Ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα αυτής της πολιτικής ήταν η κρίση με το ερευνητικό σκάφος Oruc Reis το 2020. Όταν το τουρκικό σκάφος εισήλθε σε ελληνική υφαλοκρηπίδα, αντί για αποφασιστική στρατιωτική ή διπλωματική δράση, η ελληνική κυβέρνηση προτίμησε να παρακολουθεί τις εξελίξεις δια της «διπλωματικής οδού», αποφεύγοντας τη δυναμική αντίδραση που ίσως θα έστελνε το σωστό μήνυμα στην Άγκυρα. Οι συνεχείς διαπραγματεύσεις, οι «κόκκινες γραμμές» που μετατοπίζονται και η γενική τάση αποφυγής σύγκρουσης δείχνουν μια συνεχιζόμενη πολιτική κατευνασμού.
Το περιστατικό της Κάσου και το γεωπολιτικό ρίσκο στην ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου και Ελλάδος
Σε συνέχεια του παραδείγματος του Oruc Reis έχουμε το πρόσφατο περιστατικό της Κάσου, όπου ο Έλληνας ΥΠΕΞ κ. Γεραπετρίτης παραδέχθηκε σε συνέντευξή του ότι αν είχαν σταλεί δυνάμεις στο πεδίο, θα τις είχαν ανακαλέσει, ενώ τώρα προσπαθεί να μας πείσει ότι δεν έχει συμβεί τίποτα σε διπλωματικό και πολιτικό πεδίο που να σηματοδοτεί ελληνική υποχώρηση. Την προηγούμενη εβδομάδα, ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Σκυλακάκης αναφέρθηκε στο γεωπολιτικό ρίσκο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου-Ελλάδος, αφήνοντας υπονοούμενα ότι η Ελλάς δεν θα υπερασπισθεί πάση θυσία αυτό το σπουδαίο έργο σε περίπτωση που φέρει αντιρρήσεις η Τουρκία!
Η Τουρκία από την πλευρά της, γνωρίζοντας αυτήν την ελληνική αδυναμία, συνεχίζει να προωθεί τις διεκδικήσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, αμφισβητώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου. Αυτή η τουρκική επιθετικότητα ενισχύεται από την αντίληψη ότι η ελληνική πολιτική ελίτ, όπως και μετά τα Μουδανιά, είναι απρόθυμη ν’ αναλάβει το κόστος μιας αποφασιστικής σύγκρουσης.
Συμπεράσματα
Η Συμφωνία των Μουδανιών αποτελεί ορόσημο της αρχής μιας πολιτικής κατευνασμού που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Οι ελληνικές πολιτικές ελίτ, από την τραγική Μικρασιατική Καταστροφή και μετά, δείχνουν συχνά να φοβούνται την αντιπαράθεση με την Τουρκία, επιλέγοντας την τακτική των συνεχών υποχωρήσεων. Ενώ η Τουρκία εντείνει τις διεκδικήσεις της, η Ελλάδα φαίνεται να αντιδρά φοβικά, επιλέγοντας τον δρόμο της μυστικής διπλωματίας και της αποφυγής της σύγκρουσης, γεγονός που ενισχύει την αίσθηση αδυναμίας στα μάτια της Άγκυρας.
Αν η πολιτική αυτή συνεχιστεί, είναι πιθανό να οδηγήσει σε περαιτέρω υποχωρήσεις και αποδυνάμωση της εθνικής κυριαρχίας. Η ιστορία της Μικρασιατικής Καταστροφής και η Συμφωνία των Μουδανιών πρέπει να μας διδάξουν ότι η υποχώρηση μπροστά στην επιθετικότητα ενός γείτονα δεν φέρνει ποτέ την ειρήνη, αλλά μόνο ενισχύει τη βουλιμία του για περισσότερα εδάφη και δικαιώματα.
Ήρθε η ώρα για μια νέα προσέγγιση, που θα βασίζεται στην ισχυρή άμυνα, στην αποφασιστικότητα και στην επίδειξη ισχύος, ώστε η Ελλάδα να πάψει να στέκεται φοβισμένη μπροστά σ’ έναν επιθετικό γείτονα, ο οποίος μόνο με τη σταθερή και σθεναρή αντίσταση μπορεί να σεβαστεί την κυριαρχία της χώρας μας.
Ανακωχή των Μουδανιών
Το κτίριο όπου υπογράφτηκε η ανακωχή των Μουδανιών
Η ανακωχή των Μουδανιών (γνωστή και σαν συνθήκη των Μουδανιών) είναι συμφωνία που υπογράφτηκε μεταξύ των νικητριών δυνάμεων του Α΄Π.Π. με την Τουρκία και η οποία καθόριζε τα σύνορα μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας έπειτα από την ήττα της Ελλάδας στον μεταξύ των δυο χωρών πόλεμο. Συνομολογήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου του 1922 που την αποδέχτηκε αναγκαστικά και αποτέλεσε διπλωματική επιτυχία της τουρκικής αντιπροσωπείας. Οι συνέπειές της υπήρξαν η απόσυρση του ελληνικού στρατού από την Ανατολική Θράκη και η αναγκαστική προσφυγοποίηση περίπου 250.000 χριστιανών κατοίκων της, ελληνικής καταγωγής.
Ιστορικό πλαίσιο
Το Σεπτέμβριο του 1922 ο ελληνικός στρατός είχε εγκαταλείψει ηττημένος τη Μικρά Ασία, ενώ εκατοντάδες χιλιάδων πρόσφυγες έφταναν κατησχυμένοι στην Ελλάδα, αναζητώντας καταφύγιο. Η διπλωματική, πολιτική και οικονομική θέση της Ελλάδας ήταν ιδιαίτερα δυσμενής, ενώ οι τούρκοι πίεζαν τις μεγάλες δυνάμεις να αποδεχτούν τις απαιτήσεις τους, προκειμένου να τερματισθεί ο μικρασιατικός πόλεμος. Στις διεκδικήσεις τους περιλαμβάνονταν η ενσωμάτωση ολόκληρης της Θράκης και η αποχώρηση των ελληνικών πληθυσμών της. Ωστόσο, ο Κεμάλ Ατατούρκ δεν διέθετε πολεμικό ναυτικό και το ελληνικό Δ΄ Σώμα στρατού που είχε υποχωρήσει συντεταγμένα και μη έχοντας εμπλακεί στις κυρίως μάχες του Αυγούστου 1922 διατηρούσε ακέραιες τις δυνάμεις του και τον έλεγχο της Ανατολικής Θράκης. Προκειμένου να εξευρεθεί μια λύση, στις αρχές του Σεπτεμβρίου συναντήθηκαν στο Παρίσι εκπρόσωποι της ΚτΕ, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας και αποφάσιζαν να συγκαλέσουν μια διάσκεψη στις 20 Σεπτεμβρίου/3 Οκτωβρίου 1922 στα Μουδανιά, όπου θα προσκαλούσαν Ελλάδα και Τουρκία[2]
Η διάσκεψη
Η Τουρκική αντιπροσωπεία έφτασε πρώτη στα Μουδανιά και πέτυχε την έναρξη των συνομιλιών της, πριν φτάσουν οι Έλληνες εκπρόσωποι (στρατηγός Αλέξανδρος Μαζαράκης - Αινιάν και αντισυνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης). Ο επικεφαλής της τουρκικής αποστολής Ισμέτ Ινονού πέτυχε να κάμψει τις αντιρρήσεις των συμμάχων[3] (που ήδη είχαν λάβει ανταλλάγματα από τη συνεργασία με τον Κεμάλ) και να γίνει δεκτό το αίτημά τους για εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τους Έλληνες και την παράδοσή της στην Τουρκία. Όταν οι Έλληνες απεσταλμένοι έφτασαν στη σύσκεψη αρνήθηκαν να υπογράψουν τη συνθήκη και αποχώρησαν, όμως κατόπιν πιέσεων η Ελλάδα υποχρεώθηκε να δεχτεί τα τετελεσμένα γεγονότα[4] Στις 12/25 Νοεμβρίου 1922 ο έλεγχος της Ανατολικής Θράκης παραχωρήθηκε στην Τουρκία.
Συνέπειες της συνθήκης
Τα αποτελέσματα της ανακωχής των Μουδανιών ήταν αρνητικά για την ελληνική πλευρά, αφού συνολικά 400.000 Έλληνες (250.000 γηγενείς και 150.000 στρατιωτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι) υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα την Ανατολική Θράκη. Για την εφαρμογή της συμφωνίας, 8.000 τούρκοι αστυνομικοί έφτασαν στην περιοχή και εγκαταστάθηκαν ως αρχές κατοχής, επιβλέποντας την ελληνική αποχώρηση. Ακόμη, η συμφωνία υπήρξε προανάκρουσμα της Συνθήκης της Λωζάννης που ακολούθησε και ρύθμισε οριστικά τις διμερείς σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας. Τα ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα ορίσθηκαν στο μέσο της κοίτης του ποταμού Έβρου, όπως ισχύουν έως σήμερα. Παρόμοιος διακανονισμός όρισε και τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των δυο χωρών και συγκεκριμένα στη μέση γραμμή της απόστασης που χώριζε τα νησιά και τις νησίδες του ανατολικού Αιγαίου από τις μικρασιατικές ακτές[5]
28 Σεπτεμβρίου 1922: Υπογράφεται η Συνθήκη των Μουδανιών
Η ελληνική κυβέρνηση αποδέχεται τη συμφωνία της Διάσκεψης των Μουδανιών, με την οποία δίδεται στους Τούρκους και η Ανατολική Θράκη μέχρι τον Έβρο.
Η 14η Σεπτεμβρίου, είναι η επέτειος της καταστροφής της Μ. Ασίας – Ανατολικής Θράκης.
Έχει ανακηρυχθεί ημέρα περισυλλογής και μνήμης των αξέχαστων πατρίδων της Ανατολής και των θυμάτων της Μικρασιατικής τραγωδίας 1914-1924, όπου τα αθεράπευτα τραύματα της γενιάς του πολέμου, της βίας, της αδικίας, του πόνου και του ξεριζωμού, μαζί με την μεγαλύτερη ακόμα αθεράπευτη ανθρώπινη, ψυχολογική καταστροφή μεταδίδονται από γενιά σε γενιά και σε όλες τις επόμενες γενιές, χωρίς τελειωμό, έτσι ώστε τέτοιες συμφορές να μην επαναληφθούν ποτέ πια !!
Στις 28 Σεπτεμβρίου /11 Οκτωβρίου1922 υπογράφτηκε η Συνθήκη ή Πρωτόκολλο των Μουδανιών, αλλά εμείς λέμε ότι υπογράφτηκε η παράδοση , η εγκατάλειψη και η καταστροφή της Ανατολικής Θράκης.
Τα Μουδανιά το 1920
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή
« Η Θράκη παραδόθηκε χωρίς να ριφθεί ούτε ένας πυροβολισμός».
Ποιος άραγε είπε τα λόγια αυτά για παράδοση της Ανατολικής Θράκης στην Τουρκία, το 1922; Αν το έλεγε κάποιος Έλληνας πολιτικός για να επιρρίψει μομφή στους αντιπάλους του, θα το κατανοούσαμε, σκεπτόμενοι ότι γίνεται υπό το βάρος της ρητορικής υπερβολής που διακρίνει συνήθως τους πολιτικούς. Αν τα έλεγε κάποιος από τους συμμάχους της ταραγμένης εκείνης εποχής θα λέγαμε ότι προσπαθούν να αποκρύψουν δικές τους ευθύνες ή παραλήψεις. Τα είπε όμως με τον πιο επίσημο τρόπο και το πιο επίσημο πρόσωπο της Τουρκίας, ο Ισμέτ Ινονού, πρωθυπουργός της Τουρκίας που ως Ισμέτ Πασάς (στρατηγός) συμμετείχε στις συζητήσεις για το μέλλον της Ανατολικής Θράκης στα Μουδανιά.
Ομολογία που μας βάζει σε πολλές σκέψεις και μας υποχρεώνει να σκύψουμε το κεφάλι, εμάς τους απογόνους, από ντροπή και απογοήτευση.
Τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν το 1922 στην Ανατολική Θράκη δεν είναι πολύ γνωστά στους Έλληνες ούτε φυσικά σε μας τους Θρακιώτες. Για πολλούς η απώλεια της Ανατολικής Θράκης είναι αποτέλεσμα της Μικρασιατικής Καταστροφής, ενώ θα πρέπει να μιλήσουμε για μια εξίσου μεγάλη καταστροφή, τη Θρακική Καταστροφή.
Η Ανατολική Θράκη, κοιτίδα του Ελληνισμού κατά την εποχή του Βυζαντίου, κατοικούνταν από Έλληνες από αρχαιοτάτων χρόνων. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπέστη τα πάνδεινα, καθότι βρισκόταν στην καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι κάτοικοί της όμως διατήρησαν τη γλώσσα τους, τη θρησκεία τους, τα ήθη και έθιμά τους και γενικότερα την ελληνικότητά τους.
Με τις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού το 1920 απελευθερώθηκε και με τη συνθήκη των Σεβρών αναγνωρίστηκε ως τμήμα Ελλάδας και ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος, εκτός από την Πόλη και την παραθαλάσσια ζώνη των Στενών που πέρασε σε βρετανικό έλεγχο. Οι κάτοικοί της μάλιστα ψήφισαν και στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920 αναδεικνύοντας βουλευτές για το ελληνικό Κοινοβούλιο.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, για να γνωρίσουμε τα θλιβερά γεγονότα αυτής της περιόδου και να αντλήσουμε τα απαραίτητα ιστορικά διδάγματα για το παρόν και το μέλλον της αγαπημένης μας πατρίδας.
Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, η Ελλάδα βρέθηκε χωρίς αξιόμαχο στρατό, με πεσμένο το ηθικό, με πολιτικούς κατώτερους των περιστάσεων, χωρίς συμμάχους και διεθνώς απομονωμένη.
Τα υπολείμματα της Στρατιάς της Μικράς Ασίας, αντί να κατευθυνθούν προς την Κωνσταντινούπολη και προς τη Θράκη, για να υπερασπιστούν ό,τι απέμεινε από τα απελευθερωθέντα εδάφη, με την εντολή της Κυβέρνησης οι στρατιώτες επιστρέφουν στον τόπο καταγωγής τους.
Υπογραφή της συμφωνίας
Το τραπέζι όπου έγιναν οι συζητήσεις στη Διάσκεψη των Μουδανιών
Στην πλευρά των άλλοτε συμμάχων της Ελλάδας η κατάσταση ήταν εντελώς αρνητική
για τη χώρα μας.
Η Μεγάλη Βρετανία που βασιζόταν στην κάλυψη από τον ελληνικό στρατό των Στενών, είδε να διαλύεται αυτός ο στρατός και ήθελε πάσει θυσία να αποφύγει έναν πόλεμο με την Τουρκία. Οι Γάλλοι, σε αντίθεση με τους Άγγλους, για να αποφύγουν τη σύγκρουση με τους Τούρκους συμφώνησαν άτυπα να παραχωρήσουν την Ανατολική Θράκη. Οι Τούρκοι ταυτόχρονα συγκεντρώνουν στρατεύματα στην Ασιατική πλευρά των Στενών.
Η κατάσταση γίνεται επικίνδυνη για τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων και έπρεπε επειγόντως να βρεθεί λύση.
Συναντήθηκαν λοιπόν ο λόρδος Curzon, υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας, ο Γάλλος πρωθυπουργός Raymond Poincaré και ο Ιταλός πρεσβευτής στη Γαλλία κόμης Carlo Sforza το Σεπτέμβριο του 1922 στο Παρίσι. Η απόφαση ήταν να προσκαλέσουν τους Έλληνες και τους Τούρκους σε μια συνδιάσκεψη στις 20 Σεπτεμβρίου/3 Οκτωβρίου 1922 στα Μουδανιά, μια μικρασιατική πόλη κοντά στην Προύσα.
Οι Τούρκοι από την πλευρά τους δήλωσαν ότι θα αποδέχονταν τις διαπραγματεύσεις ανακωχής μόνο αν αποδεχόταν η Ελλάδα την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τα ελληνικά στρατεύματα και τον ελληνορθόδοξο πληθυσμό τους.
Η διάσκεψη άρχισε στα Μουδανιά στις 21 Σεπτεμβρίου 1922, χωρίς τους Έλληνες
που δεν είχαν ακόμη φτάσει.
4 Το κτίριο του Ρωσικού Προξενείου όπου έγινε η Διάσκεψη των Μουδανιών
Ο αντιπρόσωπος της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού προτείνει στους αντιπροσώπους :«Ας
φτάσουμε σε ένα αποτέλεσμα και οι Έλληνες θα υποχρεωθούν να το δεχτούν». Η
πρόταση έγινε δεκτή και την επόμενη ημέρα στην ουσία η ελληνική αντιπροσωπεία
ήρθε για να υπογράψει όσα αποφάσισαν οι άλλοι σε βάρος της.
Οι αντιπρόσωποι στη σύσκεψη ήταν οι αρμοστές-στρατηγοί Harrington από την
Αγγλία, Mombelli από την Ιταλία και Charpy από τη Γαλλία, ενώ ο στρατηγός Ισμέτ
Ινονού πασάς αντιπροσώπευσε την Τουρκία και ο στρατηγός Αλέξανδρος
Μαζαράκης-Αινιάν και ο συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης την Ελλάδα· Στις
συζητήσεις παραβρέθηκε και ο Νικόλαος Πλαστήρας.
5 Οι Αντιπρόσωποι της Διάσκεψης στην παραλία των Μουδανιών.
Περιεχόμενο της συμφωνίας
Το κύριο θέμα της ανακωχής αφορούσε τα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία στην
Ανατολική Θράκη, που ορίστηκε να είναι ο ποταμός Έβρος (Μαρίτσα). Ανάλογα με
την απώλεια του εδάφους στη Θράκη καθορίστηκε η γραμμή υποχώρησης των ελληνικών
στρατευμάτων και ξεκίνησε η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τους Έλληνες. Η
συνθήκη προέβλεπε η αποχώρηση των Ελλήνων να πραγματοποιηθεί σε 15 ημέρες, και
σε 30 ημέρες να αναλάβει η Τουρκία την εξουσία στην περιοχή.
Οκτώ χιλιάδες Τούρκοι αστυνομικοί εγκαταστάθηκαν στην Ανατολική Θράκη κατά τη διάρκεια της εκκένωσης. Η Κωνσταντινούπολη και τα Στενά πέρασαν υπό τουρκική κυριαρχία και η Τουρκία υποχρεώθηκε να επιτρέψει την ελεύθερη διέλευση των πλοίων από τα Στενά. Η επιθυμία των Τούρκων να περιληφθεί η Δυτική Θράκη στην επικράτειά τους δεν πραγματοποιήθηκε. Η περιοχή δυτικά του Έβρου θα παρέμεινε στην ελληνική επικράτεια.
Η Συμφωνία ή Πρωτόκολλο των Μουδανιών υπογράφηκε στις 28 Σεπτεμβρίου /11 Οκτωβρίου1922.
Η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης σήμαινε τη μετακίνηση των 260.000 Θρακών προσφύγων με την οικοσκευή τους και μέρος της σοδειάς τους, όπως και την αποχώρηση δεκάδων χιλιάδων προσφύγων από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι τον προηγούμενο μήνα, με την κατάρρευση του μετώπου της Μικράς Ασίας, είχαν καταφύγει στη Θράκη. Μετακινήθηκαν επίσης Αρμένιοι, Κιρκάσιοι και Τούρκοι αντικεμαλικοί των οποίων ο αριθμός δεν είναι γνωστός.
Τη μετακίνηση συμπλήρωσε η αποχώρηση 70.000 περίπου στρατιωτών της Στρατιάς
Θράκης, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν δυτικά του Έβρου. Μαζί και τελευταίοι
αποχώρησαν οι Έλληνες δημόσιοι υπάλληλοι και η ελληνική χωροφυλακή. Κατά τις
είκοσι ημέρες της εκκένωσης της Θράκης δηλαδή, μετακινήθηκαν προς δυτικά πάνω
από 400.000 άτομα. Οι μετακινήσεις έγιναν με τραίνα, με πλοία και οδικώς με
κάρα, τα οποία ήταν τότε διαθέσιμα στη Θράκη.
6 Συνωστισμός ανθρώπων και αντικειμένων στο σταθμό των Σαράντα Εκκλησιών.
Η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης είχε ολοκληρωθεί το τελευταίο δεκαήμερο του
Οκτωβρίου του 1922. Οι 25.000 Έλληνες της χερσονήσου της Καλλιπόλεως έφυγαν
αργότερα (μέχρι 11 Νοεμβρίου) . Οι Έλληνες της Τσατάλτζας και ένα μεγάλο μέρος
του νομού Κωνσταντινουπόλεως έφυγαν το 1924, σύμφωνα με τα μέτρα της ανταλλαγής
των πληθυσμών που προέβλεπε η ΄΄Συνθήκη της Λοζάνης΄΄ που υπογράφτηκε στις 24
Ιουλίου του 1923.
7 Ξεκούραση των προσφύγων από την κοπιαστική πορεία.
Σύμφωνα με τη συνθήκη αυτή παίχτηκε και άλλο ένα δράμα, η παραχώρηση τριών
χωριών, τα οποία βρίσκονταν στη δυτική πλευρά του ποταμού Έβρου, του Κάραγατς
(Ν. Ορεστιάδα), του Βοσνοχωρίου ( Ν. Βύσσα) και του Δεμιρτάς.
Διαπιστώσεις
Θα μπορούσαμε να κάνουμε κάποιες διαπιστώσεις, βλέποντας τα γεγονότα
αντικειμενικά και μέσα από τη χρονική απόσταση που μεσολαβεί και να επιτρέψουμε
στους αναγνώστες μας να βγάλουν μόνοι τους τα δικά τους συμπεράσματα:
1) Ο τουρκικός στρατός δεν ήταν σε θέση να διαπλεύσει την Προποντίδα και να
επιτύχει την κατάληψη της Ανατολικής Θράκης. Οι Τούρκοι δεν διέθεταν ναυτική
δύναμη και η δύναμη πυρός του ελληνικού στόλου ήταν σημαντική με τα δεδομένα
της εποχής εκείνης.
2) Το Τέταρτο Σώμα Στρατού που είχε την έδρα του στην Ανατολική Θράκη, όχι μόνο δεν είχε καμιά ανάμιξη, στο μικρασιατικό μέτωπο, αλλά είχε σημαντικά ενισχυθεί από το βόρειο συγκρότημα του ελληνικού στρατού που είχε περάσει με ελληνικά πολεμικά στη Ραιδεστό. Θα μπορούσε επομένως να παίξει αποφασιστικό ρόλο σε μια επιχείρηση άμυνας ή ακόμα και επίθεσης.
3) Αν υποτεθεί ότι η Τουρκία ήταν αποφασισμένη να πετύχει με πόλεμο την κατάληψη της Ανατολικής Θράκης, το Σεπτέμβριο ή Οκτώβριο του 1922, έπρεπε να νικήσει τις βρετανικές δυνάμεις στην ουδέτερη ζώνη, να καταλάβει τα Δαρδανέλια και, το σπουδαιότερο, να αποδεχθεί η Αγγλία την τυπική αυτή ήττα της και να αποχωρήσει από τα Στενά και την Κωνσταντινούπολη, χωρίς να χρησιμοποιήσει το στόλο της
4) Στην απίθανη περίπτωση που με οποιονδήποτε τρόπο η Τουρκία ξεπερνούσε το εμπόδιο της Μεγάλης Βρετανίας θα έπρεπε να νικήσει τον ελληνικό στρατό και να καταλάβει την Ανατολική Θράκη. Όλα αυτά έπρεπε να ολοκληρωθούν μέσα σε μερικές εβδομάδες, γιατί ερχόταν ο χειμώνας.
5) Η θετική και ευνοϊκή διάθεση ορισμένων Άγγλων προς την Ελλάδα, όπως του Λόυδ Τζωρτζ και του λόρδου Κώρζον, για να αξιοποιηθεί από τους Έλληνες θα έπρεπε να επιδείξουν μαχητικότητα, τόλμη, αποφασιστικότητα και διορατικότητα, που δυστυχώς έλλειπαν από τους τότε κυβερνώντες.
6) Η ήττα του ελληνικού στρατού δεν ήταν συντριπτική, όπως λανθασμένα μερικοί υποστηρίζουν. Υπήρχαν περιθώρια γρήγορης ανασύνταξης και ανασυγκρότησής του, αλλά το ηθικό κυρίως της ηγεσίας του στρατού ήταν καταρρακωμένο και ο πληθυσμός πανικοβλημένος.
7) Στη διάσκεψη των Μουδανιών που οργανώθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις ( Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) για τη σύναψη ανακωχής, στις 20 έως 28-9-1922, η Ελλάδα έπαιξε το ρόλο του βωβού παρατηρητή στον οποίο ανακοινώθηκαν οι όροι και οι αποφάσεις τους, λες και αυτοί πολεμούσαν με την Τουρκία.
8) Η ελληνική κυβέρνηση της περιόδου 1920-1922 δεν στάθηκε ικανή να κατανοήσει πού κατευθυνόταν η χώρα με την πολιτική που ακολουθούσε. Τα πολιτικά και στρατιωτικά λάθη της ελληνικής ηγεσίας ήταν μια από τις αιτίες που οδήγησαν στην ελληνική ήττα.
9) Στο εύλογο ερώτημα του Λόρδου Κώρζον: “Ποιος θα υποχρεώσει τους Έλληνες να εγκαταλείψουν την Ανατολική Θράκη;”, απάντησαν οι ίδιοι οι Έλληνες. Η Ανατολική Θράκη εγκαταλείφθηκε εθελοντικά και δουλικά, ώστε να μην βρεθεί η Μεγάλη Βρετανία στη δυσάρεστη θέση να συγκρουσθεί με την Τουρκία.
10) Οι Μεγάλες Δυνάμεις παρέδωσαν στους Τούρκους με τη συμφωνία των
Μουδανιών την Ανατολική Θράκη, την Κωνσταντινούπολη, τα Στενά και την ουδέτερη
ζώνη. Κέρδισαν όμως η Αγγλία τη Μεσοποταμία, το Κουρδιστάν και τα πετρέλαια της
Μοσούλης, η Γαλλία τη Συρία και το Λίβανο και η Ιταλία πέτυχε την καταστροφή
της Ελλάδας, και έτσι δεν θα διεκδικούσε εδάφη από τα Επτάνησα και τα
Δωδεκάνησα.
Ένθετες πληροφορίες
Ο αντιπρόσωπος της Ελλάδας στη Διάσκεψη Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν.
Ο Αλεξανδρος Μαζαράκης Αινιάν που ήταν ο αρχηγός της ελληνικής αποστολής στη
Συνδιάσκεψη των Μουδανιών, στα απομνημονεύματά του περιγράφει τα λάθη της
ελληνικής πολιτικής:
»Της επιτροπής μετείχον εκ μέρους της Αγγλίας ο στρατηγός Χάριγκτον, της Γαλλίας ο στρατηγός Σαρπύ, της Ιταλίας ο στρατηγός Μομπέλλι, της Τουρκίας (τον οποίον διόλου δεν συνήντησα) ο στρατηγός Ισμέτ Πασσάς. Ούτοι δεν ανέμενον την άφιξίν μας αλλά συνεδριάσαντες την 20–21 είχον ήδη παρασκευάσει το κείμενον της ανακωχής το οποίον και μας παρουσίασαν προς αποδοχήν την 22αν.
Εις την πρώτην συνεδρίασιν της 22ας Σεπτεμβρίου, γενομένην επί αγγλικού θωρηκτού, μας επέδειξαν κείμενον έτοιμον της συνθήκης της ανακωχής εις το οποίον είχον μείνει σύμφωνοι οι Τούρκοι και οι τέως σύμμαχοί μας, χωρίς καν να μας ερωτήσουν».
»Αλλά θα ήτο η ιδία η στάσις της Αγγλίας εάν έβλεπε μετ’ ολίγας ημέρας, μετά ένα μήνα, σημαντικήν εις τη Θράκην ελληνικήν δύναμιν με την στερεάν απόφασιν να κρατήση και να αμυνθή αυτής; Θα ήτο διατεθειμένη τότε να συμμετάσχη με τας δύο άλλας δυνάμεις εις εκβιαστικά εναντίον της Ελλάδος μέτρα; Και επί πλέον, εάν αφιέμεθα μόνοι απέναντι των Τούρκων, θα ηδύναντο αυτοί, ενόσω με τον στόλον μας είμεθα κύριοι της Προποντίδος, να διαπεραιώσουν σημαντικάς δυνάμεις εξ Ασίας εις Θράκην; Βεβαίως όχι.
Υπάρχει λοιπόν βάσιμος ελπίς ότι εάν παρετείναμεν την εκκρεμότητα, μη
δεχόμενοι την εκκένωσιν της Θράκης και εν τω μεταξύ συντόνως ενισχύαμεν και
ωργανούμεν τας εκεί στρατιωτικάς δυνάμεις μας, η μεν Ευρώπη δεν θα ήτο ηνωμένη
δια να επέμβη, οι δε Τούρκοι δεν θα είχον εις χείρας των κανέν όπλον δια να
εκβιάσουν και ημάς και την Ευρώπην. »
9 Ο χάρτης της Ανατολικής Θράκης
Τα βέλη δείχνουν την πορεία των προσφύγων το 1922
Ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ως νεαρός ανταποκριτής
εφημερίδας, μετέδιδε ό,τι συγκλονιστικό ζούσε από τις επιχειρήσεις του
ελληνικού στρατού στη μεγαλειώδη προσπάθειά του.
10 Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ το 1920
Παρακάτω αναδημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από την εγκατάλειψη της Ανατολικής
Θράκης:
«Χρειάζεται αρκετός χρόνος για να μετακινηθούν διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι.
Κι η Αδριανούπολη, όμως, δεν είναι ευχάριστο μέρος. Κατεβαίνοντας από το τρένο κατά τις 11 το βράδυ, βρήκα μια λασπωμένη τρύπα αντί για σταθμό, γεμάτη στρατιώτες, μπόγους, σκελετούς κρεβατιών, σκεπάσματα, ραπτομηχανές, μωρά, σπασμένα κάρα, όλα να μουσκεύουν κάτω από τη συνεχιζόμενη βροχή και βουτηγμένα στη λάσπη. Το μέρος φωτιζόταν με λάμπες κηροζίνης. Ο στρατός περίμενε, μην πιστεύοντας ότι η κυβέρνησή του θα υπέγραφε τη συνθήκη στα Μουδανιά, όμως το έκανε, κι έτσι ο στρατός δεν έχει άλλη επιλογή από το να αποχωρήσει.
Όλη μέρα περνάω από δίπλα τους· είναι βρόμικοι, κουρασμένοι, αξύριστοι, ανεμοδαρμένοι στρατιώτες που βαδίζουν στην καφετιά, άγονη θρακική ύπαιθρο· χωρίς μπάντες, χωρίς οργανώσεις αρωγής, τίποτα εκτός από ψείρες, βρόμικες κουβέρτες και κουνούπια τη νύχτα. Είναι οι τελευταίοι από τη δόξα που ήταν κάποτε η Ελλάδα. Αυτό είναι το τέλος της δεύτερής τους πολιορκίας της Τροίας.
Ο σταθμάρχης μού είπε ότι μόνο εκείνη τη μέρα είχε ήδη διώξει με κατεύθυνση
τη δυτική Θράκη πενήντα επτά βαγόνια γεμάτα στρατιώτες που υποχωρούσαν. Τα
τηλεγραφικά σύρματα ήταν όλα κομμένα. Στο μεταξύ, ολοένα και περισσότεροι
στρατιώτες συγκεντρώνονταν στο σταθμό, αλλά δεν υπήρχε τρένο για να τους
πάρει.»
11 Διάβαση της γέφυρας του Τούντζα, παραποτάμου του Έβρου
«Για την Ελλάδα του 1922, η Θράκη ήταν σαν τη μάχη του Μάρνη – εκεί θα παιζόταν
και θα κερδιζόταν ξανά το παιχνίδι. Το θέαμα ήταν συγκλονιστικό. Ολη η χώρα
βρισκόταν μέσα σε πολεμικό πυρετό […] Κι ύστερα, συνέβη το αναπάντεχο: οι
Σύμμαχοι χάρισαν την ανατολική Θράκη στους Τούρκους και έδωσαν στον Ελληνικό
Στρατό προθεσμία τριών ημερών για την εκκένωσή της…».
Πηγή: Έρνεστ Χέμινγουεϊ Με υπογραφή Χέμινγουεϊ 1912-1922: Ιταλία, Βαλκάνια,
Μικρασιατική καταστροφή Μετάφραση: Κώστας Καλογρούλης, Ηλίας Μαγκλίνης Εκδόσεις:
Καστανιώτη .
Η εφημερίδα της εποχής ΄΄Καθημερινή΄΄ περιγράφει πολύ παραστατικά και συνάμα
περιεκτικά στο παρακάτω απόσπασμα την αιτία της απώλειας της Ανατολικής Θράκης:
« Δεν είναι εντούτοις αληθές ότι η στρατιωτική Ελλάς – παρά το πάθημα της
Μικρασίας – εξέπεσε μέχρι τοσούτου ώστε οιαδήποτε άμυνά της εν Θράκη ουδ’
υπολογήσιμος θα είναι καν δια τους Τούρκους. Ακριβές είναι ότι οι Σύμμαχοι δεν
θέλουν να μεταφερθή ο πόλεμος εξ’ Ασίας εις την Ευρώπη, λόγω των κινδύνων νέας
παγκοσμίου αναφλέξεως εν συνεχεία της τοιαύτης μεταφοράς. Και πειθαναγκάζουν
την Ελλάδα εις υποταγή, δια να σβεσθή πλέον η κινδυνώδης πολεμική εστία της
Ανατολής».
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 29 Σεπτεμβρίου 1922
12
Τα κάρα των προσφύγων φορτωμένα περνούν μέσα από την Αδριανούπολη.
ΠΗΓΕΣ:
Δημήτρης A. Μαυρίδης
Δ. Παπουλιά: Η Συμφωνία των Μουδανιών
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Εφημερίδα ΄΄Το ποντίκι΄΄
Φωτογραφίες: Δημήτρη Α. Μαυρίδη
13
Καραβάνι από κάρα προσφύγων στο δρόμο προς το άγνωστο.
«28 Σεπτεμβρίου η
Θρακική Καταστροφή»
