Σύμφωνα με έγγραφο της Κοινότητας Αραχναίου προς το Κ.Π.Α τον Σεπτέμβριο του 1945, λίγους μήνες μετά την εκταφή των θυμάτων της σφαγής, κατονομάζεται ως επικεφαλής της επιχείρησης ο (μόνιμος υπολοχαγός του Πεζικού), Α ... Τα ...., επικεφαλής λόχου του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με την αναφορά, ο αξιωματικός ευθύνεται «για την πυρπόλησιν του χωρίου Αραχναίον» και την σφαγή των κατοίκων «ανερχομένων εις 82 άτομα». Στο Κ.Π.Α καταθέτουν επίσης κατά του υπολοχαγού τρεις κάτοικοι της κοινότητας του Αραχναίου, οι Δημήτριος Οικονόμου, Ιωάννης Σοφός, Πέτρος Πασπαλιάρης και ο Ίλαρχος Ζαφείρης Αναστάσιος. Με βάση της καταθέσεις τους συγκροτείται το κατηγορητήριο και ο αξιωματικός καλείται σε απολογία. Στην απολογία του αποδέχεται πλήρως τα γεγονότα αλλά αρνείται την προσωπική του εμπλοκή σε αυτά. Ισχυρίζεται ότι δεν πήρε μέρος σε σφαγές, βιασμούς και πυρπολήσεις, μεταθέτοντας τις ευθύνες για όλες τις εγκληματικές πράξεις στους πολιτικούς καθοδηγητές και στην ΟΠΛΑ. Παραδέχεται μόνον ότι παρέστη μάρτυς, «βαναυσοτήτων και ξυλοδαρμών σε βάρος γερόντων και γυναικών» «διαμαρτυρήθηκε εντόνως» αλλά «δεν ελήφθη υπ' όψιν». Φαίνεται όμως από τις καταθέσεις του ιδίου που δημοσιεύονται στο βιβλίο του Γιάννη Πριόβολου, «Μόνιμοι αξιωματικοί στον ΕΛΑΣ οικειοθελώς ή εξ ανάγκης» (Εκδόσεις Αλφειός), ότι το τμήμα του με επικεφαλής τον ίδιο, είχε αναλάβει την περιφρούρηση του χωριού, όση ώρα διαρκούσαν οι εμπρησμοί, οι βιασμοί, οι συλλήψεις, η συγκέντρωση των ομήρων στο σχολείο και τα βασανιστήρια στα οποία αυτοί υποβάλλονταν, λέγοντας ότι κατέλαβε θέση με το τμήμα του «στη νοτιοδυτική παρυφή του χωριού προς αντιμετώπιση ενδεχόμενης προσβολής εκ μέρους των Γερμανών, εκ της κατευθύνσεως του Ναυπλίου».
48
Αναφέρει πως τις σφαγές δεν τις έκανε το τμήμα του που αποτελούταν από 90 άνδρες αλλά άλλη δύναμη με επικεφαλής 5 καθοδηγητές που είχε προστεθεί στο τμήμα κατ' εντολή της διοίκησης του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Εδώ ο μόνιμος ΕΛΑΣίτης υπολοχαγός ψεύδεται, διότι όλες οι μαρτυρίες λένε και μιλούν για τριακόσιους αντάρτες και όχι για 90. Πάντως ήταν εκείνος ο οποίος «εξασφάλισε» την απρόσκοπτη μεταφορά των ομήρων στον τόπο του μαρτυρίου τους, δίνοντας δυο πολύωρες μάχες με το Τάγμα Ασφαλείας της Κορίνθου. Έχει αξία να παρακολουθήσουμε όλη του την κατάθεση απάντηση στην ερώτηση του ανακριτή. Η ερώτηση του ανακριτή έχει ως εξής: Χ«Εκ καταθέσεων εις την στρατιωτικών υπηρεσίαν προέκυψεν εις βάρος σου ότι: Την 29ην Ιουλίου 1944, επικεφαλής τμήματος ανταρτών του ΕΛΑΣ, μετέβητε εις το χωρίον Αραχναίον Ναυπλίου, το οποίον εφού εκυκλώσατε, προέβητε βίς τας κάτωθι ενεργείας. 1) Χωρίς να προταχθεί αντίστασις, δεδομένου ότι εις το χωρίον ούτε Γερμανοί υπήρχαν, αλλά ούτε και άλλον στρατιωτικό τμήμα (Τάγμα Ασφαλείας ή Χωροφυλακής), ήρξατε πυρών κατά του χωρίου και των εν ύυτώ κατοίκων και εν συνεχεία προέβητε εις τον εμπρησμόν 40 περίπου οικιών 2) αποτέλεσμα υπήρξε ο φόνος και ο δια πυρός θάνατος 23 κατοίκων, γερόντων, γυναικών, παιδιών και νηπίων 3) εν συνεχεία διατάξατε συγκέντρωσιν των κατοίκων αποτελουμένων από γέροντες και γυναικόπαιδα, καθότι οι άνδρες είχαν εγκαίρως διαφύγει. Η συγκέντρωση εγένετο εις το σχολείον του χωρίου, εκεί δε ενώπιον των αλλοφρόνων γυναικών των προέβητε εις την σφαγήν του εξηκονταετούς γέροντος Σωτηρίου Τζαρίμα. Συγχρόνως δε οι άνδρες σας εξετράπησαν εις βιαιότητας, κακοποιήσεις και ξυλοδαρμούς των κατοίκων δια βαρέων οργάνων. 4) Μετά ταύτα παραλάβατε αναχωρήσαντες 65 ομήρους, γέροντες, παιδιά, έξι γυναίκας τους οποίους αφού ενεκλωβίσατε εις συρμάτινον σκοινίον τους οδηγήσατε δίκην αγέλης εις το χωρίον Λυγουριό, ένθα και εγένετο η εκτέ
49
λεσις δια μαχαίρας την 30ην Ιουλίου του 1944, του εβδομηνταετούς γέροντος Αθανασίου Μάρκου. 5) Από το Λυγουριό οδηγήσατε τους υπολοίπους 64 ομήρους στο χωρίον Νέα Επίδαυρος, ένθα εξετελέσατε ετέρους δυο γέροντας, τους Αντώνιον Ζαφειρίου και Αθανάσιον Πασπαλιάρη και 6) τους εναπομείναντες 62 ομήρους οδηγήσατε εις την τοποθεσίαν Αγνούντα όπου και συνετελέσθη η τελευταία φάση της τραγωδίας εκτελεσθέντων όλων. Κατά τας καταθέσεις τα θύματα είχον δεμένας τας χείραςς δια συρμάτων, εσφάγησαν δε δίκην προβάτων δια μαχαίρας. Τι γνωρίζει να καταθέσει επί των ως άνω σε βάρος σου καταγγελιών; Ακολουθεί η απάντηση του αξιωματικού. «Για να καταστήσω πλέον σαφώς την κατάθεσή μου, πρέπει να διατυπώσω ορισμένα τινά περί του τρόπου κατά τον οποίον εννοείτο η ύπαρξη παντός στρατιωτικού στα τμήματα των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Καίτοι είναι γνωστό, επαναλαμβάνω ότι πραγματικός διοικητής εκάστου στρατιωτικού τμήματος ετύγχανε ο καπετάνιος, ο οποίος ήταν υπεύθυνος διοικητής, του στρατιωτικού ερωτούμενου την τελευταία στιγμή από των καθαρώς στρατιωτικών ενεργειών. Το αυτό συνέβη και στην δική μου περίπτωση. Ούτω, την 19ην Ιουλίου του 1944, εάν ενθυμούμαι καλώς, με κάλεσε ο καπετάνιος του λόχου μου, τον οποίο διοικούσα, ονομαζόμενος Μήτρου Βασίλειος, δικηγόρος, κλάσεως του 1936, ή του 1937, εκ Λεβιδίου Τριπόλεως, ήδη αγνώστου διαμονής ως εξαφανισθείς διωκόμενος ο οποίος μου παρουσίασε διαταγή του διοικητού του 6ου Συντάγματος Κορίνθου (ΕΛΑΣ), φέρουσα υπογραφή Βαζαίος, Πελοπίδας, Μενέλαος, δια της οποίας διετάσσετο η μετακίνησις του λόχου προς την κατεύθυνση Ερμιονίδος Τροιζήνας, προς δημιουργίαν αντιπερισπασμού στους Γερμανούς προς ανακούφισιν του υπό σοβαρού γερμανικού τμήματος αγωνιζομένου και πιεζόμενου 6ου Συντάγματος. Την διαταγήν ταύτην εκτελέσαμε αφιχθέντες την 27η Ιουλίου του 1944 έξω της πόλεως Κορίνθου διεκπεραιωθέντες
50
την επομένη στην περιοχή Ναυπλίου, όπου και αφίχθημεν στο χωρίον Λίμνη. Λησμόνησα να προσθέσω, ότι από την δύναμη του λόχου, εξ ενενήντα περίπου ανδρών καθαρώς στρατιωτικής οργανώσεως προσετέθησαν, κατόπιν της αυτής ως αν διαταγής του 6ου Συντάγματος πέντε υπεύθυνοι καθοδηγητές, συνοδευόμενοι από ομάδα ανδρών αποτελούμενη από δέκα περίπου πρόσωπα. Οι καθοδηγητές ήταν εφοδιασμένοι με έγγραφον διαταγήν του συντάγματος (καπετάνιου) και του Πελοποννησιακού γραφείου δια της οποίας ορίζονταν ως υπεύθυνοι δια την όλην δράσιν του λόχου. Εκ των πέντε τούτων υπευθύνων ενθυμούμαι τα ονόματα των κάτωθι 1) δημοδιδάσκαλον Μήτσο εκ Λουτρακίου, αλλήθωρο κατά τον δεξιόν, αν ενθυμούμαι, οφθαλμόν, γνωστότατον σε όλη την περιοχή του Λουτρακίου και του Αραχναίου. 2) Κάποιος «Λευτέρης» κοντός σταράτος εκ της περιοχής Παλαιάς Κορίνθου 3) Κάποιος «Γιώργος» υψηλός μελαχρινός εκ της περιοχής της Κορινθίας. Των δυο άλλων τα ονόματα δεν ενθυμούμαι. Επίσης δεν ήταν δυνατόν να γνωρίζω επώνυμα, διότι κατά το παραδεδεγμένο σύστημα ουδέποτε δίδονταν άλλα τούτων γνωρίσματα. Πάντως ετύγχαναν γνωστοί σε όλη την περιοχή, καθόσον όλοι τούτοι είχαν χρωματιστεί πολιτικοί υπεύθυνοι και καθοδηγητές της περιοχής ταύτης σε προηγούμενο χρόνο. Όταν αφίχθημεν εις το χωρίον λίμνη, οι καθοδηγητές ήρθαν σε επαφή με ομοϊδεάτας των, χωρικούς του χωρίου τούτου, παρά των οποίων έλαβαν πληροφορίες ότι εις το χωριό Αραχναίον είχαν οργανωθεί οι κάτοικοι, ότι δεν επέτρεπαν στους Λιμναίους να τους πλησιάζουν, και ότι είχαν αναπτύξει φυλάκια απειλούντες ότι ήσαν ικανοί να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε δύναμιν. Συγχρόνως κατηγόρησαν -οι αυτοί ως άνω καταδότες- ότι οι Αραχνιώτες συλλάμβαναν και πέριξ κατοίκους τους οποίους παρέδιδον στους εν Ναυπλίω ευρισκομένους Γερμανούς και ότι είχαν δύναμη εκατόν περίπου όπλων. Πάντα τα ανωτέρω εγώ επληροφορήθηκα από τον καπε
51
τάνιο του λόχου μου, και τους άλλους καθοδηγητές μου στο συμβούλιο το οποίον έκαμαν αυτοί και οι ομοϊδεάτες των χωρικοί των Λιμνών, λαβών την διαταγή όπως κινήσω το τμήμα μου προς Αραχναίον. Κινηθήκαμε την νύχτα της 28ης προς την 29ην Ιουλίου αφιχθέντες στο Αραχναίο την αυγή της 29ης Ιουλίου. Όταν σημειώθηκε το τμήμα μας υπό των κατοίκων του χωρίου Αραχναίον, άρχισε να βάλλεται τούτο υπό διεσπαρμένων ανδρών, εκ των οικιών των, δι' όπλων και ενός ή δυο αυτομάτων και χειροβομβίδων. Κατόπιν τούτου άρχισε μάχη, ενώ εν τω μεταξύ, οι καθοδηγηταί ως γνωστοί στο χωρίον, άρχιζαν να φωνάζουν ονομαστικώς διαφόρους εν των κατοίκων, λέγοντες να παύσουν τους πυροβολισμούς και ότι δεν πρόκειται να τους κάμουν τίποτε. Το τοιούτον εις ουδέν συντέλεσε, οι δε καθοδηγητές διέταξαν τους άνδρες του τμήματά μου, ευθύς ως πλησιάσουν το χωριό να προβούν σε εμπρησμό των οικιών όταν συναντούσαν αντίστασιν. Ευθύς ως οι άνδρες του τμήματος μου επλησίασαν το χωριό, άρχισαν να βάζουν φωτιά πράγμα το οποίον ευθύς ως αντελήφθην, προκάλεσε τις διαμαρτυρίες μου προς τους καθοδηγητές και τον καπετάνιο. Τους είπα ότι μπορεί να έφταιγαν Έλληνες αλλά τα σπίτια δεν έφταιγαν δια να τα καίγουν και να καταστρέφουν, κατ' αυτόν τον τρόπο, την εθνική περιουσία. Το αποτέλεσμα ήταν να απειληθώ και να κατηγορηθώ ότι υποστηρίζω αυτούς. Προ αυτής της καταστάσεως ευρεθείς τους δήλωνα, δια να τους φοβίσω, ότι ο καπνός και η λάμψη της πυρκαγιάς θα σημείωνε την εμφάνισή μας στους εν Ναυπλίω Γερμανούς, πράγμα, το οποίον θα μας εξέθετε εις ακραίον κίνδυνον. Το τοιούτον υπήρξε και η σωτηρία του χωριού, διότι οι καθοδηγητές είχαν σκοπό να διατάξουν το κάψιμο όλου του χωριού. Εν τω μεταξύ είχε αρχίσει η προσπάθεια κατασβέσεως των πυρκαγιών, ενώ συνεχιζόταν, ταυτοχρόνως η ρίψις πυροβολισμών εκ μέρους των αποσυρθέντων κατοίκων του
52
χωρίου οι οποίοι είχον καταλάβει τα παρακείμενα υψώματα. Μετ' ολίγον κατάπαυσαν και οι πυροβολισμοί, καθόσον οι αποσυρθέντες κάτοικοι ετράπησαν εις τα όρη. Εν τω μεταξύ, μόλις εισήλθα στο χωριό, παρακολούθησα, τη συγκέντρωση των κατοίκων που είχαν διατάξει οι καθοδηγητές στο σχολείο του χωριού. Επειδή ομολογώ, ότι παρέστην μάρτυς βαναυσοτήτων και ξυλοδαρμού αγρίου, σε βαθμό, ώστε να εξαναστεί η ψυχή μου, διαμαρτυρήθηκα δε εντόνως δια την τοιαύτη ενέργεια σε βάρος γερόντων και γυναικών και επειδή όχι μόνον δεν ελήφθην υπόψιν αλλά έτσι ίσως και να τους εξαγρίωνα περισσότερο, κατόρθωσα να παραλάβω μίαν έγκυο γυναίκαν, την οποίαν αφού οδήγησα στην οικεία της αποσύρθην στο κάτω μέρος του χωριού, όπου υπήρχαν άνδρες του τμήματος. Επειδή εβράδυναν να εμφανιστούν από το σχολείο ο καπετάνιος μου, μετέβην εγώ, όπου αντελήφθην ότι γινόταν επιλογή των κατοίκων και πληροφορηθείς ότι επρόκειτο να παραλάβουν ομήρους άρχισα και πάλιν να διαμαρτύρομαι προβάλλων την στρατιωτικήν μου ιδιότητα ότι δεν ήταν δυνατόν να έχουμε μαζί μας ομήρους κατά την στιγμήν την οπόίαν δεν απεκλείετο να ερχόμαστε σε σύγκρουση με τους Γερμανούς. Ουδέν ελήφθη υπόψιν, ει μη μόνον μου εδόθη η απάντησις ότι ούτοι ήσαν υπεύθυνοι και ότι ήταν δουλειά δική τους να τους αναλάβουν και να τους φρουρήσουν με τους άνδρες που είχαν μαζί τους. Ως προς την εκτέλεση του γέροντος Τζαρίμα Σωτηρίου ουδέν γνωρίζω. Πρώτη φοράν το ακούω. Εάν δε πραγματοποιήθηκε αυτό, θα έγινε κατά την απουσίαν μου, με εντολήν και ευθύνην των καθοδηγητών. Και αν ακόμη ευρισκόμουν εκεί, ουδέν θα ήταν δυνατόν να πράξω. Προ της αναχωρήσεως εκ του χωρίου οι καθοδηγητές προέβησαν δια των συνοδών των ανδρών στον εμπρησμό τριών ή τεσσάρων οικιών, ανηκουσών στον πρόεδρο, τον ιερέα του χωριού Χρήστου Γεωργίου, και δυο-τριών κατοί
53
κων, τους οποίους οι χωρικοί αιτιώντο ως υπευθύνους του εξοπλισμού των εκ μέρους των Γερμανών και διότι επίσης οι ανωτέρω εφέροντο, κατά τους καθοδηγητές, ως υπαίτιοι εκτελέσεων και φόνων πολλών ανταρτών. Ως εκ των υστέρων αντελήφθην, έφτασα στο συμπέρασμα ότι η διοίκησις του Συντάγματος και προφανώς ο καπετάνιος τούτου σε συνεργασία μετά του Πελοποννησιακού γραφείου, διέθεσαν τους καθοδηγητές δια να προβούν στις όποιες ενέργειες προέβησαν, οι οποίες έγιναν κατ' επιταγήν ή αυθαιρέτως. Επίσης καταθέτω ότι μετά τη συγκέντρωση των ομήρων, και λόγω των διαμαρτυριών μου, οι καθοδηγητές αφήκαν τρεις εκ των συλληφθέντων ελευθέρους στους οποίους παρήγγειλαν όπως μεταβούν προς τους διαφυγόντες ενόπλους, τους οποίους να ειδοποιήσουν και πείσουν όπως εντός εικοσιτεσσάρων ωρών, προσέλθουν και παραδωθούν για να απελευθερωθούν οι όμηροι. Δεν γνωρίζω εάν οι εν λόγω μετέβησαν και το κατόπιν μεσολάβησε, διότι το απόγευμα της ίδιας μέρας αναχώρησα με το τμήμα μου προς Ληγουριό. Στο Ληγουριό το τμήμα μου έφθασε κατά τη δύση του ηλίου. Λίγο δε βραδύτερον ακολούθησαν οι όμηροι με τους καθοδηγητές και τους συνοδούς ενόπλους τους οποίους ούτοι διέθετον. Εγώ με το τμήμα μου κατέλαβα θέσεις στη νοτιοδυτική πλευρά του χωριού προς αντιμετώπισιν ενδεχομένης προσβολής εκ μέρους των Γερμανών εκ της κατευθύνσεως του Ναυπλίου. Οι όμηροι και οι καθοδηγητές εισήλθαν στο χωριό και διανυκτέρευσαν σε μια εκκλησία. Έκτοτε ουδεμία επαφή είχα με τους ομήρους και τους συνοδούς πλην των καθοδηγητών οι οποίοι προσέρχονταν στο τμήμα μου. Για το φόνο του γέροντος Αθανασίου Μάρκου ουδέν γνωρίζω, και πρώτην φοράν λαμβάνω γνώσιν. Το μόνον που έμαθα ήταν η πληροφορία η οποία διαδόθηκε μεταξύ των ανδρών, ότι απέθαναν δυο από τους ομήρους δια τους οποί
54
ους λεγόταν ότι υπέκυψαν από τους ξυλοδαρμούς και τις κακοποιήσεις. Περί σφαγών στο Ληγουριό (γέρων Αθανάσιος Μάρκου) και στη Ν. Επίδαυρο (γέροντες Αντώνιος Ζαχαρίου και Αθανάσιος Πασπαλιάρης), ως και ανωτέρω κατέθεσα, ουδέν γνωρίζω, διότι επαναλαμβάνω δεν είχα επαφή ουδεμία πλέον. Εάν ήσαν αυτοί περί των οποίων περί των οποίων η διάδοσις ότι υπέκυψαν κατά τους ξυλοδαρμούς και τις κακοποιήσεις, αρμοδία δια να το εξακριβώσει είναι η ανάκρισις. Η μετά ταύτα εξέλιξις των γεγονότων είναι η ακόλουθος. Την επομένη πρωία αναχώρησα με το τμήμα εκ Ληγουριό έφθασα στη Νέα Επίδαυρο, όπου παρέμεινα επί μία ημέρα και την επομένη, κατόπιν πληροφορίας ότι οι Γερμανοί έρχονταν για να μας προσβάλλουν αναπτύχθηκα επί των εκεί υψωμάτων, όπου και εδόθη μάχη διαρκέσασα πεντάωρον. Οι όμηροι με τους συνοδούς των, ως έμαθα, είχον μεταφερθεί, την ιδίαν ημέρα κατά την οποίαν αναχωρήσαμε εκ Ληγουριού, στη Νέα Επίδαυρο όπου και διανυκτέρευσαν μέσα στο σχολείο. Κάι την επομένη, κατόπιν της πληροφορίας ότι κινούνται οι Γερμανοί, κινήθηκαν προς την έδρα του συντάγματος, ως μου είπαν οι καθοδηγητές οι οποίοι μάλιστα είχαν παραλάβει μιςι διμοιρία με την οποίαν μετέβησαν εις την παλαιάν Επίδαυρο, όπου προέβη σαν σε εμπρησμό μερικών κατοικιών ως επληροφορήθηκα. Η διμοιρία αυτή επανήλθε στο τμήμα μετά οκτώ περίπου ώρας. Εγώ δεν παρευρισκόμουν στην εκτέλεση των 65 ομήρων, ούτε γνωρίζω που έλαβε χώρα αυτή. Έμαθα περί αυτής στην έδρα του συντάγματος εν ορεινή Κορινθία, όπου οι καθοδηγητές γνώρισαν τούτο στον διοικητή του συντάγματος ταγματάρχη πεζικού Βαζαίο Εμμανουήλ, στον οποίον προσπαθούσαν να δικαιολογηθούν με διαφόρους δικαιολογίας ως π.χ επίθεση των Γερμανών (ΒΙοοο). Κατά τον χρόνον τον οποίον αποχωρούσαν οι καθοδηγητές με τους 15 περίπου ιδικούς των άνδρας, πιθανώς της ΟΠΛΑ, συνοδεύοντες τους συλληφθέντος ομήρους εγώ υπέ
55
στην επίθεσιν τη μεσημβρία της ημέρας εκείνης από τμήματα δυνάμεως 200 περίπου ανδρών Γερμανών και ταγματασφαλιτών. Επακολούθησε μάχη η οποία διήρκησε μέχρι της δύσεως του ηλίου οπότε αναπτύχθηκα προς την έδρα του συντάγματος. Ούτω δεν μπόρεσα να παρακολουθήσω την τύχη των απαχθέντων υπό των καθοδηγητών ομήρων και ούτω είμαι ξένος προς τους επακολουθήσαντες φόνους αυτών, τους οποίους επληροφορήθηκα, ως αναφέρω, στο σύνταγμα. Αμέσως παρουσιάστηκα στον διοικητή του συντάγματος Βαζαίο, και διαμαρτυρήθηκα για όλα τα γενόμενα έκτροπα και του ανέφερα όλα τα λαβόντα χώρα γεγονότα. Υποχρεώθηκα δε παρ' αυτού όπως υποβάλλω γραπτή αναφορά, πράγμα το οποίον έπραξα. Εγώ υπήρξα άνθρωπος με αισθήματα και εμποτισμένος από τις αρχές του πολιτισμένου πολέμου και ουδέποτε ήταν δυνατόν να ανεχθώ, πολύ περισσότερο δε να εγκρίνω πράξεις ατιμάζουσες την έννοια του πολιτισμού και αποτελούσας παραβιάσει των διεθνών κανόνων, διατελών υπό κατάσταση βίας στον ΕΛΑΣ και μη δυνάμενος άλλο τι να πράξω προσπαθούσα στο μέτρο του δυνατού να αντιδρώ. Ούτω στην περίπτωση των γεγονότων του Αραχναίου με κίνδυνο της ιδίας μου ζωής προσπάθησα και κατόρθωσα να περιορίσω την πυρπόληση ολόκληρου του χωριού. Τέλος ως στρατιωτικός διοικητής τμήματος πλήν της μάχης, ουδαμού αλλού αναμίχθηκα, ούτε και είχα προς τούτο δικαίωμα. Πλην των καθαρώς στρατιωτικών καθηκόντων, πάντα τα άλλα ρυθμίζονταν κατόπιν διαταγών και υποδείξεων των πολιτικών καθοδηγητών μετά των ιδικών των ανδρών. Ο λόχος, ως στρατιωτικό τμήμα, ούτε σ'ε ξυλοδαρμούς, ούτε σε εκτελέσεις έλαβε μέρος. «Κατά τας επιθετικός επιχειρήσεις του συντάγματος, έδειξεν εξαιρετικό θάρρος, ψυχραιμία, αυταπάρνησην και αποφασιστικότητα μεγάλην συντελέσας τα μέγιστα εις την επιτυχή έκβασιν των επιθέσεων του τάγματος του», γράφει
56
ο αξιωματικός του για τις επιχειρήσεις στην Αλβανία όπου έλαβε μέρος προκειμένου να τον προτείνει για προαγωγή. Ο ίδιος περιγράφει την ένταξη του στο ΕΑΜ ως εξής: «Την προγουμένην ημέραν της αναχωρήσεώς μου εις Αθήνας, 17 Οκτωβρίου 1943, με παρεκάλεσε ο εξάδελφος μου θ ... Μ... να κάνομε μια βόλτα εφόσον θα αναχωρούσα την επομένην. Δέχθηκα μη υποπτευθείς διότι τον εθεωρούσαμε άνθρωπον ιδικόν μας και εμπιστσύνης. Μη γνωρίζοντας ότι ήταν μέλος του ΕΑΜ και μας πλησίαζε μόνον δια να συγκεντρώνει πληροφορίας. Όταν απομακρύνθημεν από το κέντρον της πόλεως με έρριψε εις ενέδραν πέντε οπλοφόρων της οργανώσεως Ε.Α.Μ., όπου προτείνοντες τα περίστροφα με διέταξαν να ακολουθήσω. \Εν συνεχεία με οδήγησαν εις το χωρίον Βουνόν της Τεγέας και μετά εις μακρινόν στρατόπεδον της Λακωνίας (Βουρβούρων) όπου παρέμεινα πλέον του μηνός μετά του γεωπόνου εκ Τριπόλεως εφέδρου υπολοχαγού Κοντά Γεωργίου του ανθυπασπιστού Ψαράκη Ευτυχίου και ενός Παπακώστα Ανδρέα και άλλων αγνώστων. Εις το διάστημα αυτό μας έδωσαν να εννοήσωμεν ότι μόνος τρόπος σωτήριος ήτο η κατάταξις στον ΕΛΑΣ. Τελικώς αποφάσισα να καταταγώ στον ΕΛΑΣ κατόπιν των προτάσεων που μου έκαμναν καθημερινώς και των δηλώσεων των συμμαχικών σταθμών του Λονδίνου Καΐρου, ότι ο ΕΛΑΣ είναι συμμαχικός στρατός και τμήμα της 8ης στρατιάς. • Τον Ιανουάριο του 1944 απεπειράθη να αποδράση. Συνελήφθη και πέρασε στρατοδικείο «με την κατηγορία ότι επιχειρούσαμε να τους δηλητηριάσουμε και να φύγουμε. «Ευτυχώς όμως ουδέν κατόρθωσαν να ανακαλύψουν και μας απάλλαξαν επί του παρόντος». Ένα μήνα μετά τον Φεβρουάριο, του αναθέτουν τον 6ο λόχο του 12ου συντάγματος με καπετάνιο τον Β. Μήτρο, δικηγόρο από το Λεβίδι, υπό τις άμεσες διαταγές του συνταγματάρχη Βαζαίου. Σύμφωνα με τις αναφορές του υπολοχαγού Α.Τ. μετά την
57
απελευθέρωση, ο 6σς λόχος πήρε μέρος σε επιχειρήσεις κατά των Γερμανών στον Παλαιόπυργο Γορτυνίας, στην οδό Άργους-Τριπόλεως, στο Ψάρι Κορινθίας, στη Στυμφαλία και στα Φίχτια Άργους. «Δυστυχώς όμως», αναφέρει, «έτυχε νσ βρεθώμεν αντιμέτωποι και Ελλήνων οργανωμένων εις τάγματα ασφαλείας που ήρχοντο μετά των Γερμανών και προς μεγάλη μου θλίψη έβλεπον την κατάστασιν αυτήν». Ο 6ος λόχος διεξήγαγε την «επιχείρηση» κατά του Αραχναίου. Ανέλαβε την επίθεση κατά των ταγμάτων στον Αχλαδόκαμπο. Η επίθεση στο Βαλτέτσι έγινε υπό την αρχηγία του ίδιου του Άρη Βελουχιώτη με 112 εκτελέσεις ανδρών των ταγμάτων και αμάχων. Ακολούθησε τον ΕΛΑΣ μέχρι την Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1944. Ο ίδιος αναφέρει ότι τραυματίστηκε στου Γκύζη στην προσπάθειά του να φθάσει το στρατόπεδο της ορεινής ταξιαρχίας του Ρίμινι και να παραδοθεί. Συνελήφθη από έναν επιλοχία και δυο χωροφύλακες. Ο αξιωματικός, αμνηστεύτηκε με το νόμο, αλλά τόσο το πρωτοβάθμιο όσο και το δευτεροβάθμιο αρμόδιο όργανο του στρατού αποφάσισε την απόταξή του. Μέχρι όμως το 1947 όπου ελήφθη η οριστική απόφαση παρέμενε στο στράτευμα. Αυτό προκάλεσε αναφορά παραπόνων. Στο βιβλίο του Γιάννη Πριόβολου δημοσιεύεται «αναφορά παραπόνων» του ίλαρχου Αναστάσιου Ζαφείρη, που είχε χάσει τον αδελφό του στη σφαγή του Αραχναίου. Έλεγε η αναφορά. «Λαμβάνω την τιμή να αναφέρω ότι παραπονούμαι δια την υπηρεσία διότι ευρίσκεται εν υπηρεσία ο λοχαγός πεζικού Α... Τ... ο οποίος την 29ην Ιουλίου του 1944 επέδραμεν, επικεφαλής 300 ελασιτών, εναντίον της ιδιαιτέρας μου πατρίδος Αραχναίον Ναυπλίου και αφού εφόνευσεν περί τους δέκα χωρικούς εκ των οποίων και τον αδελφό μου ηλικίας 19 ετών σπουδαστή, συνέλαβαν 83 ετέρους, ως επί το πλεί
58
στον γυναικόπαιδα και γέρους, τους οποίους μετέφεραν εις ετέραν τοποθεσίαν πλησίον της Νέας Επιδαύρου "Αγνούντα" και τους εξετέλεσαν δια σφαγής: Επί πλέον δε πλείστα οικήματα μεταξύ των οποίων και το δικό μου επυρπόλησαν. Κατά την διάρκειαν του κινήματος ο ανωτέρω λοχαγός συνελήφθη αιχμάλωτος τραυματισθείς εις μάχην μετά της ΙΙΙης Ορεινής Ταξιαρχίας εις συνοικισμόν Ζωγράφου. Δια τους ανωτέρω λόγους, δια λόγους στοιχιεώδους ηθικής ο ανωτέρω αξιωματικός ουδεμίαν θέσιν δύναται να έχει εις το στράτευμα αν και θα έπρεπε τουλάχιστον να έχει καταδικασθεί εκ της Δικαιοσύνης ως ηθικός αυτουργός των προαναφερθεισών ομαδικών σφαγών και ουχί να περιφέρεται εντός των Αθηνών εν στολή. Δια τα ανωτέρω παρακαλώ υμάς όπως ευαρεστούμενοι ότι δει και εκλείψει η ανωτέρω παρανομία δεδομένου ότι κάθε άνθρωπος έχει μέχρι ορίου υπομονήν αλλ' εφ' όσον δια λόγους τους οποίους αγνοώ οι νόμοι δεν επιβάλλονται μου δίδεται το δικαίωμα να τους επιβάλω ο ίδιος εκδικούμενος τον αναίτιον θάνατον του αδελφού μου».
Ανέλαβε ο ίδιος ο Α. Βελουχιώτης
I Την ίδια εποχή, με απόφαοη της γραμματείας στρατιωτικών της Π.Ε.Ε.Α., επικεφαλής πολιτικός υπεύθυνος του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου (που μέχρι τη στιγμή εκείνη το αποτέλεσμα της δράσης του κατά των Γερμανών ήταν πενιχρό), ανέλαβε ο ίδιος ο Αρης Βελουχιώτης. Γεγονός, που όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια είχαν πολύ μεγάλη σημασία για την πορεία των γεγονότων που ακολουθούν. Οι εκτελέσεις θα σταματήσουν όταν ο αρχηγός του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο Αρης Βελουχιώτης θα δεχθεί το αίτημα του υπουργού της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας Παναγιώτη Κανελλόπουλου (που έφθασε εσπευσμένα με βρετανικό υποβρύχιο), να αναστείλει τη λειτουργία των έκτακτων να σταματήσουν τα στρατοδικεία του ΕΛΑΣ στην Ρ) 59
Παρατίθεται παρακάτω τα
περί της απολογίας του διοικητού του 6ου Λόχου του ΕΛΑΣ μετά την κατά του
μήνυση,το 1945 από τους Χελιώτες, Ίλαρχο Ζαφείρη Αναστάσιο και τους Δημήτριο
Οικονόμου, Ιωάννη Σοφό και Πέτρο Πασπαλιάρη ,
γιά τα γεγονότα στο Αραχναίο(Χέλι).
Οι καταθέσεις του ιδίου δημοσιεύονται στο βιβλίο του Γιάννη
Πριόβολου, «Μόνιμοι αξιωματικοί στον ΕΛΑΣ οικειοθελώς ή εξ ανάγκης» (Εκδόσεις
Αλφειός)
Επισημαίνοντας και το γενικότερο "ΤΡΑΓΕΛΑΦΙΚΟ
της ΤΡΙΑΡΧΊΑΣ" του ΕΛΑΣ σύμφωνα με τα πρότυπα της "Ρώσικης
Εεπανάστασης"!!!Δηλαδή:Στρατιωτικός διοικητής -Καπετάνιος-Πολιτικός
Επίτροπος!
Ο Διοικητής του 6ου Λόχου θα πρέπει να ήταν ο
αναφερόμενος στο βιβλίο του Βαζαίου ως: ""Τότε
υπολοχ. Τούτουνας Τάσος(Αναστάσιος)
Διοικητής Λόχου Γενναίος άριστος χαρακτήρ. Ο Λόχος του διέλυσε την Σχολήν έφ.
Αξ/κών πυρ/κού της Γερμαν. Μεραρχίας. -Από βιβλίο Εμμ. Βαζαίου.""
Η ερώτηση
του ανακριτή έχει ως εξής: «Εκ καταθέσεων εις την στρατιωτικών υπηρεσία προέκυψε
εις βάρος σου ότι: Την 29ην Ιουλίου 1944, επικεφαλής τμήματος ανταρτών του
ΕΛΑΣ, μετέβητε εις το χωρίον Αραχναίον Ναυπλίου, το οποίον αφού κυκλώσατε,
προέβητε εις τας κάτωθι ενεργείας.
1) Χωρίς να προταχθεί αντίστασης, δεδομένου ότι εις το χωρίον ούτε Γερμανοί υπήρχαν, αλλά ούτε και άλλον στρατιωτικό τμήμα (Τάγμα Ασφαλείας ή Χωροφυλακής), ήρξατε πυρών κατά του χωρίου και των εν αυτό κατοίκων και εν συνεχεία προέβητε εις τον εμπρησμό 40 περίπου οικιών
2) αποτέλεσμα υπήρξε ο φόνος και ο δια πυρός θάνατος 23 κατοίκων, γερόντων, γυναικών, παιδιών και νηπίων 3) εν συνεχεία διατάξατε συγκέντρωση των κατοίκων αποτελουμένων από γέροντες και γυναικόπαιδα, καθότι οι άνδρες είχαν εγκαίρως διαφύγει.
Η συγκέντρωση εγένετο εις το σχολείον του χωρίου, εκεί δε ενώπιον των αλλοφρόνων γυναικών των προέβητε εις την σφαγήν του εξηκονταετούς γέροντος Σωτηρίου Τζαρίμα.
Συγχρόνως δε οι άνδρες σας εξετράπησαν εις βιαιότητας, κακοποιήσεις και ξυλοδαρμούς των κατοίκων δια βαρέων οργάνων.
4) Μετά ταύτα παραλάβατε αναχωρήσαντες 65 ομήρους, γέροντες, παιδιά, έξι γυναίκας τους οποίους αφού ενεκλωβίσατε εις συρμάτινον σκοινίον τους οδηγήσατε δίκην αγέλης εις το χωρίον Λυγουριό, ένθα και εγένετο η εκτέλεση δια μαχαίρας την 30ην Ιουλίου του 1944, του εβδομηνταετούς γέροντος Αθανασίου Μάρκου.
5) Από το Λύγουριό οδηγήσατε τους υπολοίπους 64 ομήρους στο χωρίον Νέα Επίδαυρος, ένθα εξετελέσατε ετέρους δυο γέροντας, τους Αντώνιον Ζαφειρίου και Αθανάσιον Πασπαλιάρη και
6) τους εναπομείναντες 62 ομήρους οδηγήσατε εις την τοποθεσίαν Αγνούντα όπου και συνετελέσθη η τελευταία φάση της τραγωδίας εκτελεσθέντων όλων.
Κατά τας καταθέσεις τα θύματα είχον δεμένας τας χείρας δια συρμάτων, εσφάγησαν δε δίκην προβάτων δια μαχαίρας. Τι γνωρίζει να καταθέσει επί των ως άνω σε βάρος σου καταγγελιών;
Ακολουθεί η απάντηση του αξιωματικού.
«Για να καταστήσω πλέον σαφώς την κατάθεση μου, πρέπει να διατυπώσω ορισμένα τινά περί του τρόπου κατά τον οποίον εννοείτο η ύπαρξη παντός στρατιωτικού στα τμήματα των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Καίτοι είναι γνωστό, επαναλαμβάνω ότι πραγματικός διοικητής εκάστου στρατιωτικού τμήματος ετύγχανε ο καπετάνιος, ο οποίος ήταν υπεύθυνος διοικητής, του στρατιωτικού ερωτούμενου την τελευταία στιγμή από των καθαρώς στρατιωτικών ενεργειών. Το αυτό συνέβη και στην δική μου περίπτωση.
Ούτω, την 19ην Ιουλίου του 1944, εάν ενθυμούμαι καλώς, με κάλεσε ο καπετάνιος του λόχου μου, τον οποίο διοικούσα, ονομαζόμενος Μήτρου Βασίλειος, δικηγόρος, κλάσεως του 1936, ή του 1937, εκ Λεβιδίου Τριπόλεως, ήδη αγνώστου διαμονής ως εξαφανισθείς διωκόμενος ο οποίος μου παρουσίασε διαταγή του διοικητού του 6ου Συντάγματος Κορίνθου (ΕΛΑΣ), φέρουσα υπογραφή Βαζαίος, Πελοπίδας, Μενέλαος, δια της οποίας διετάσσετο η μετακίνησις του λόχου προς την κατεύθυνση Ερμιονίδος Τροιζήνας, προς δημιουργίαν αντιπερισπασμού στους Γερμανούς προς ανακούφισιν του υπό σοβαρού γερμανικού τμήματος αγωνιζομένου και πιεζόμενου 6ου Συντάγματος.
Την διαταγήν ταύτην εκτελέσαμε αφιχθέντες την 27η Ιουλίου του 1944 έξω της πόλεως Κορίνθου διεκπεραιωθέντες την επομένη στην περιοχή Ναυπλίου, όπου και αφίχθημεν στο χωρίον Λίμνη. Λησμόνησα να προσθέσω, ότι από την δύναμη του λόχου, εξ ενενήντα περίπου ανδρών καθαρώς στρατιωτικής οργανώσεως προσετέθησαν, κατόπιν της αυτής ως αν διαταγής του 6ου Συντάγματος πέντε υπεύθυνοι καθοδηγητές, συνοδευόμενοι από ομάδα ανδρών αποτελούμενη από δέκα περίπου πρόσωπα.
Οι καθοδηγητές ήταν εφοδιασμένοι με έγγραφον διαταγήν του συντάγματος (καπετάνιου) και του Πελοποννησιακού γραφείου δια της οποίας ορίζονταν ως υπεύθυνοι δια την όλην δράσιν του λόχου.
Εκ των πέντε τούτων υπευθύνων ενθυμούμαι τα ονόματα των κάτωθι
1) δημοδιδάσκαλον Μήτσο εκ Λουτρακίου, αλλήθωρο κατά τον δεξιόν, αν ενθυμούμαι, οφθαλμόν, γνωστότατον σε όλη την περιοχή του Λουτρακίου και του Αραχναίου. *(*O Δημ. Αθ. Ανδρεαδάκης ή "Μήτσος ο Γκαβός" ή "Δάσκαλος" (Δεν ήταν δάσκαλος απλώς είχε "λόγο δασκάλου") από το Λουτράκι Κορινθίας γεννηθέντος το 1919,περιφεριακό στέλεχος ΕΑΜ-ΚΚΕ-ΟΠΛΑ Αργολίδος επί κατοχής και ίσως και μετά της ΟΠΛΑ, αφού δεν εντάχτηκε ως μάχιμος στο Δημοκρατικό Στρατό. Από το 1945 κρυβόταν και δραστηριοποιούταν σε ομάδα (διαφώτισης!!!) στους ορεινούς όγκους Γεράνεια ... Ελικώνας. Τον Απρίλιο του 1948(29-4-48).στη περιοχή Δήλεσι Αττικής(Πάρνηθος-Οινόφυτα-Συκάμινο) όταν "έπεσε" σε ενέδρα με άλλους τέσσερις και αφού τραυματίστηκε από έκρηξη χειροβομβίδας εξέπνευσε από ακατάσχετη αιμορραγία και ετάφη σε ομαδικό τάφο στο νεκροταφείο του Δήλεσι! Είχε καταδικαστεί ερήμην στο Ναύπλιο το 1945 για τις σφαγές στις Λίμνες Αργολίδος!
Ήταν από εύπορη οικογένεια του Λουτρακίου, ο παππούς του ήταν Μικρασιάτης, ο πατέρας του μαζί με τον θείο του είχαν κεντρικά ξενοδοχεία εκεί (Το ΕΘΝΙΚΟΝ και το ΒΥΡΩΝ), είχε φοιτήσει γυμνασιακές σπουδές στην ιερατική σχολή Κορίνθου. Από την πολυπληθή οικογένειά του άλλα δύο αδέρφια ο Λευτέρης και ο Κωστάκης(Κων/νος) φονεύτηκαν ό μεν πρώτος κατά την κατοχή-8ος του 1944- από τους Γερμανούς και ο δεύτερος αρχές του 1949 στο ΔΣΕ όπου ήταν ενταγμένος.
Η Γυναίκα του ήταν η Κική(Κυριακή-Μαρία) Μασμανίδη που η οικογένειά της, ομογενείς-ποντιακής καταγωγής- από τo SOCHI Ρωσίας, είχε εγκατασταθεί στα Αθίκια Κορινθίας από το 1938 όταν ήρθαν στην Ελλάδα μετά τις διώξεις των Ελλήνων από τον Στάλιν. Εκεί ο πατέρας της Φωκίων εφονεύθη από θραύσμα βόμβας από τον βομβαρδισμό των Γερμανών όταν πρωτοκατέλαβαν την Κορινθία , όπως και ο αδερφός της Γιάννης από "Γερμανοτσιολιάδες" το Μάϊο του 1944 στη τοποθεσία-εκκλησία Παναγιά Ρη(ει)τού των Αθικίων *(*μαζί του εκεί εκτελέστηκε και ο Αθικιώτης Χρήστος Δημ.Τόγιας και θάφτηκαν κοντά στην εκκλησία από τους εντοποίους τους),η ίδια ήταν αντάρτισσα στον ΕΛΑΣ ως ασυρματίστρια και κατόπιν στον Δημ. Στρατό. Συνελήφθηκε το 1948 και έκανε φυλακή στη Λάρισα μέχρι το 1950. Απέκτησαν ένα γιό με Δημ. Ανρεαδάκη το 1943 ή 1944!)
2) Κάποιος «Λευτέρης» κοντός σταράτος εκ της περιοχής Παλαιάς Κορίνθου
3) Κάποιος «Γιώργος» υψηλός μελαχρινός εκ της περιοχής της Κορινθίας. Των δυο άλλων τα ονόματα δεν ενθυμούμαι. Επίσης δεν ήταν δυνατόν να γνωρίζω επώνυμα, διότι κατά το παραδεδεγμένο σύστημα ουδέποτε δίδονταν άλλα τούτων γνωρίσματα. Πάντως ετύγχαναν γνωστοί σε όλη την περιοχή, καθόσον όλοι τούτοι είχαν χρωματιστεί πολιτικοί υπεύθυνοι και καθοδηγητές της περιοχής ταύτης σε προηγούμενο χρόνο.
Όταν αφίχθημεν εις το χωρίον λίμνες, οι καθοδηγητές ήρθαν σε επαφή με ομοϊδεάτες των, χωρικούς του χωρίου τούτου, παρά των οποίων έλαβαν πληροφορίες ότι εις το χωριό Αραχναίο είχαν οργανωθεί οι κάτοικοι, ότι δεν επέτρεπαν στους Λιμναίους να τους πλησιάζουν, και ότι είχαν αναπτύξει φυλάκια απειλούντες ότι ήσαν ικανοί να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε δύναμιν. Συγχρόνως κατηγόρησαν οι αυτοί ως άνω καταδότες- ότι οι Αραχνιώτες συλλάμβαναν και πέριξ κατοίκους τους οποίους παρέδιδον στους εν Ναυπλίω ευρισκομένους Γερμανούς και ότι είχαν δύναμη εκατό περίπου όπλων.
Πάντα τα ανωτέρω εγώ πληροφορήθηκα από τον καπετάνιο του λόχου μου, και τους άλλους καθοδηγητές μου στο συμβούλιο το οποίον έκαμαν αυτοί και οι ομοϊδεάτες των χωρικοί των Λιμνών, λαβών την διαταγή όπως κινήσω το τμήμα μου προς Αραχναίο. Κινηθήκαμε την νύχτα της 28ης προς την 29ην Ιουλίου αφιχθέντες στο Αραχναίο την αυγή της 29ης Ιουλίου.
Όταν σημειώθηκε το τμήμα μας υπό των κατοίκων του χωρίου Αραχναίον, άρχισε να βάλλεται τούτο υπό διεσπαρμένων ανδρών, εκ των οικιών των, δι' όπλων και ενός ή δυο αυτομάτων και χειροβομβίδων.
Κατόπιν τούτου άρχισε μάχη, ενώ εν τω μεταξύ, οι καθοδηγηταί ως γνωστοί στο χωρίον, άρχιζαν να φωνάζουν ονομαστικώς διαφόρους εν των κατοίκων, λέγοντες να παύσουν τους πυροβολισμούς και ότι δεν πρόκειται να τους κάμουν τίποτε.
Το τοιούτον εις ουδέν συντέλεσε, οι δε καθοδηγητές διέταξαν τους άνδρες του τμήματος μου, ευθύς ως πλησιάσουν το χωριό να προβούν σε εμπρησμό των οικιών όταν συναντούσαν αντίστασιν.
Ευθύς ως οι άνδρες του τμήματος μου πλησίασαν το χωριό, άρχισαν να βάζουν φωτιά πράγμα το οποίον ευθύς ως αντελήφθην, προκάλεσε τις διαμαρτυρίες μου προς τους καθοδηγητές και τον καπετάνιο. Τους είπα ότι μπορεί να έφταιγαν Έλληνες αλλά τα σπίτια δεν έφταιγαν δια να τα καίγουν και να καταστρέφουν, κατ' αυτόν τον τρόπο, την εθνική περιουσία. Το αποτέλεσμα ήταν να απειληθώ και να κατηγορηθώ ότι υποστηρίζω αυτούς. Προ αυτής της καταστάσεως ευρεθείς τους δήλωνα, δια να τους φοβίσω, ότι ο καπνός και η λάμψη της πυρκαγιάς θα σημείωνε την εμφάνιση μας στους εν Ναυπλίω Γερμανούς, πράγμα, το οποίον θα μας εξέθετε εις ακραίον κίνδυνον.
Το τοιούτον υπήρξε και η σωτηρία του χωριού, διότι οι καθοδηγητές είχαν σκοπό να διατάξουν το κάψιμο όλου του χωριού. Εν τω μεταξύ είχε αρχίσει η προσπάθεια κατασβέσεως των πυρκαγιών, ενώ συνεχιζόταν, ταυτοχρόνως η ρίψις πυροβολισμών εκ μέρους των αποσυρθέντων κατοίκων του χωρίου οι οποίοι είχον καταλάβει τα παρακείμενα υψώματα.
Μετ' ολίγον κατάπαυσαν και οι πυροβολισμοί, καθόσον οι αποσυρθέντες κάτοικοι ετράπησαν εις τα όρη. Εν τω μεταξύ, μόλις εισήλθα στο χωριό, παρακολούθησα, τη συγκέντρωση των κατοίκων που είχαν διατάξει οι καθοδηγητές στο σχολείο του χωριού.
Επειδή ομολογώ, ότι παρέστην μάρτυς βαναυσοτήτων και ξυλοδαρμού αγρίου, σε βαθμό, ώστε να εξαναστεί η ψυχή μου, διαμαρτυρήθηκα δε εντόνως δια την τοιαύτη ενέργεια σε βάρος γερόντων και γυναικών και επειδή όχι μόνον δεν ελήφθην υπόψιν αλλά έτσι ίσως και να τους εξαγρίωνα περισσότερο, κατόρθωσα να παραλάβω μίαν έγκυο γυναίκαν, την οποίαν αφού οδήγησα στην οικεία της αποσύρθην στο κάτω μέρος του χωριού, όπου υπήρχαν άνδρες του τμήματος.
Επειδή εβράδυναν να εμφανιστούν από το σχολείο ο καπετάνιος μου, μετέβην εγώ, όπου αντελήφθην ότι γινόταν επιλογή των κατοίκων και πληροφορηθείς ότι επρόκειτο να παραλάβουν ομήρους άρχισα και πάλιν να διαμαρτύρομαι προβάλλων την στρατιωτικήν μου ιδιότητα ότι δεν ήταν δυνατόν να έχουμε μαζί μας ομήρους κατά την στιγμήν την οποίαν δεν απεκλείετο να ερχόμαστε σε σύγκρουση με τους Γερμανούς.
Ουδέν ελήφθη υπόψη, ει μη μόνον μου εδόθη η απάντησις ότι ούτοι ήσαν υπεύθυνοι και ότι ήταν δουλειά δική τους να τους αναλάβουν και να τους φρουρήσουν με τους άνδρες που είχαν μαζί τους.
Ως προς την εκτέλεση του γέροντος Τζαρίμα Σωτηρίου ουδέν γνωρίζω. Πρώτη φοράν το ακούω. Εάν δε πραγματοποιήθηκε αυτό, θα έγινε κατά την απουσίαν μου, με εντολήν και ευθύνην των καθοδηγητών. Και αν ακόμη ευρισκόμουν εκεί, ουδέν θα ήταν δυνατόν να πράξω.
Προ της αναχωρήσεως εκ του χωρίου οι καθοδηγητές προέβησαν δια των συνοδών των ανδρών στον εμπρησμό τριών ή τεσσάρων οικιών, ανηκουσών στον πρόεδρο, τον ιερέα του χωριού Χρήστου Γεωργίου, και δυοτριών κατοίκων, τους οποίους οι χωρικοί αιτιώντο ως υπευθύνους του εξοπλισμού των εκ μέρους των Γερμανών και διότι επίσης οι ανωτέρω εφέροντο, κατά τους καθοδηγητές, ως υπαίτιοι εκτελέσεων και φόνων πολλών ανταρτών.
Ως εκ των υστέρων αντελήφθην, έφτασα στο συμπέρασμα ότι η διοίκησις του Συντάγματος και προφανώς ο καπετάνιος τούτου σε συνεργασία μετά του Πελοποννησιακού γραφείου, διέθεσαν τους καθοδηγητές δια να προβούν στις όποιες ενέργειες προέβησαν, οι οποίες έγιναν κατ' επιταγή ή αυθαιρέτως.
Επίσης καταθέτω ότι μετά τη συγκέντρωση των ομήρων, και λόγω των διαμαρτυριών μου, οι καθοδηγητές αφήκαν τρεις εκ των συλληφθέντων ελευθέρους στους οποίους παρήγγειλαν όπως μεταβούν προς τους διαφυγόντες ενόπλους, τους οποίους να ειδοποιήσουν και πείσουν όπως εντός εικοσιτεσσάρων ωρών, προσέλθουν και παραδωθούν για να απελευθερωθούν οι όμηροι.
Δεν γνωρίζω εάν οι εν λόγω μετέβησαν και το κατόπιν μεσολάβησε, διότι το απόγευμα της ίδιας μέρας αναχώρησα με το τμήμα μου προς Ληγουριό.
Στο Ληγουριό το τμήμα μου έφθασε κατά τη δύση του ηλίου. Λίγο δε βραδύτερον ακολούθησαν οι όμηροι με τους καθοδηγητές και τους συνοδούς ενόπλους τους οποίους ούτοι διέθετον.
Εγώ με το τμήμα μου κατέλαβα θέσεις στη νοτιοδυτική πλευρά του χωριού προς αντιμετώπισιν ενδεχομένης προσβολής εκ μέρους των Γερμανών εκ της κατευθύνσεως του Ναυπλίου.
Οι όμηροι και οι καθοδηγητές εισήλθαν στο χωριό και διανυκτέρευσαν σε μια εκκλησία. Έκτοτε ουδεμία επαφή είχα με τους ομήρους και τους συνοδούς πλην των καθοδηγητών οι οποίοι προσέρχονταν στο τμήμα μου.
Για το φόνο του γέροντος Αθανασίου Μάρκου ουδέν γνωρίζω, και πρώτην φοράν λαμβάνω γνώσιν. Το μόνον που έμαθα ήταν η πληροφορία η οποία διαδόθηκε μεταξύ των ανδρών, ότι απέθαναν δυο από τους ομήρους δια τους οποίους λεγόταν ότι υπέκυψαν από τους ξυλοδαρμούς και τις κακοποιήσεις.
Περί σφαγών στο Λυγουριό (γέρων Αθανάσιος Μάρκου) και στη Ν. Επίδαυρο (γέροντες Αντώνιος Ζαχαρίου και Αθανάσιος Πασπαλιάρης), ως και ανωτέρω κατέθεσα, ουδέν γνωρίζω, διότι επαναλαμβάνω δεν είχα επαφή ουδεμία πλέον. Εάν ήσαν αυτοί περί των οποίων η διάδοσης ότι υπέκυψαν κατά τους ξυλοδαρμούς και τις κακοποιήσεις, αρμοδία δια να το εξακριβώσει είναι η ανάκρισις.
Η μετά ταύτα εξέλιξις των γεγονότων είναι η ακόλουθος. Την επομένη πρωία αναχώρησα με το τμήμα εκ Ληγουριό έφθασα στη Νέα Επίδαυρο, όπου παρέμεινα επί μία ημέρα και την επομένη, κατόπιν πληροφορίας ότι οι Γερμανοί έρχονταν για να μας προσβάλλουν αναπτύχθηκα επί των εκεί υψωμάτων, όπου και εδόθη μάχη διαρκέσασα πεντάωρον.
Οι όμηροι με τους συνοδούς των, ως έμαθα, είχον μεταφερθεί, την ιδίαν ημέρα κατά την οποίαν αναχωρήσαμε εκ Ληγουριού, στη Νέα Επίδαυρο όπου και διανυκτέρευσαν μέσα στο σχολείο.
Και την επομένη, κατόπιν της πληροφορίας ότι κινούνται οι Γερμανοί, κινήθηκαν προς την έδρα του συντάγματος, ως μου είπαν οι καθοδηγητές οι οποίοι μάλιστα είχαν παραλάβει μια διμοιρία με την οποίαν μετέβησαν εις την πάλαιαν Επίδαυρο, όπου προέβη σαν σε εμπρησμό μερικών κατοικιών ως πληροφορήθηκα.
Η διμοιρία αυτή επανήλθε στο τμήμα μετά οκτώ περίπου ώρας. Εγώ δεν παρευρισκόμουν στην εκτέλεση των 65 ομήρων, ούτε γνωρίζω που έλαβε χώρα αυτή. Έμαθα περί αυτής στην έδρα του συντάγματος εν ορεινή Κορινθία, όπου οι καθοδηγητές γνώρισαν τούτο στον διοικητή του συντάγματος ταγματάρχη πεζικού Βαζαίο Εμμανουήλ, στον οποίον προσπαθούσαν να δικαιολογηθούν με διαφόρους δικαιολογίας ως π.χ επίθεση των Γερμανών (Bloco).
Κατά τον χρόνο τον οποίον αποχωρούσαν οι καθοδηγητές με τους 15 περίπου ιδικούς των άνδρας, πιθανώς της ΟΠΛΑ, συνοδεύοντες τους συλληφθέντος ομήρους εγώ υπέστην επίθεσιν τη μεσημβρία της ημέρας εκείνης από τμήματα δυνάμεως 200 περίπου ανδρών Γερμανών και ταγματασφαλιτών.
Επακολούθησε μάχη η οποία διήρκησε μέχρι της δύσεως του ηλίου οπότε αναπτύχθηκα προς την έδρα του συντάγματος.
Ούτω δεν μπόρεσα να παρακολουθήσω την τύχη των απαχθέντων υπό των καθοδηγητών ομήρων και ούτω είμαι ξένος προς τους επακολουθήσαντες φόνους αυτών, τους οποίους επληροφορήθηκα, ως αναφέρω, στο σύνταγμα.
Αμέσως παρουσιάστηκα στον διοικητή του συντάγματος Βαζαίο, και διαμαρτυρήθηκα για όλα τα γενόμενα έκτροπα και του ανέφερα όλα τα λαβόντα χώρα γεγονότα. Υποχρεώθηκα δε παρ' αυτού όπως υποβάλλω γραπτή αναφορά, πράγμα το οποίον έπραξα.
Εγώ υπήρξα άνθρωπος με αισθήματα και εμποτισμένος από τις αρχές του πολιτισμένου πολέμου και ουδέποτε ήταν δυνατόν να ανεχθώ, πολύ περισσότερο δε να εγκρίνω πράξεις ατιμάζουσες την έννοια του πολιτισμού και αποτελούσας παραβιάσει των διεθνών κανόνων, διατελών υπό κατάσταση βίας στον ΕΛΑΣ και μη δυνάμενος άλλο τι να πράξω προσπαθούσα στο μέτρο του δυνατού να αντιδρώ.
Ούτω στην περίπτωση των γεγονότων του Αραχναίου με κίνδυνο της ιδίας μου ζωής προσπάθησα και κατόρθωσα να περιορίσω την πυρπόληση ολόκληρου του χωριού.
Τέλος ως στρατιωτικός διοικητής τμήματος πλήν της μάχης, ουδαμού αλλού αναμίχθηκα, ούτε και είχα προς τούτο δικαίωμα. Πλην των καθαρώς στρατιωτικών καθηκόντων, πάντα τα άλλα ρυθμίζονταν κατόπιν διαταγών και υποδείξεων των πολιτικών καθοδηγητών μετά των ιδικών των ανδρών. Ο λόχος, ως στρατιωτικό τμήμα, ούτε σε ξυλοδαρμούς, ούτε σε εκτελέσεις έλαβε μέρος.
«Κατά τας επιθετικάς επιχειρήσεις του συντάγματος, έδειξεν εξαιρετικό θάρρος, ψυχραιμία, αυταπάρνησην και αποφασιστικότητα μεγάλην συντελέσας τα μέγιστα εις την επιτυχή έκβασιν των επιθέσεων του τάγματος του», γράφει ο αξιωματικός του για τις επιχειρήσεις στην Αλβανία όπου έλαβε μέρος προκειμένου να τον προτείνει για προαγωγή.
Ο ίδιος περιγράφει την ένταξη του στο ΕΑΜ ως εξής:
«Την προγουμένην ημέραν της αναχωρήσεως μου εις Αθήνας, 17 Οκτωβρίου 1943, με παρεκάλεσε ο εξάδελφος μου Θ ... Μ... να κάνομε μια βόλτα εφόσον θα αναχωρούσα την επομένην. Δέχθηκα μη υποπτευθείς διότι τον εθεωρούσαμε άνθρωπον ιδικόν μας και εμπιστσύνης.
Μη γνωρίζοντας ότι ήταν μέλος του ΕΑΜ και μας πλησίαζε μόνον δια να συγκεντρώνει πληροφορίας.
Όταν απομακρύνθημεν από το κέντρον της πόλεως με έρριψε εις ενέδραν πέντε οπλοφόρων της οργανώσεως Ε.Α.Μ., όπου προτείνοντες τα περίστροφα με διέταξαν να ακολουθήσω.
Εν συνεχεία με οδήγησαν εις το χωρίον Βουνόν της Τεγέας και μετά εις μακρινόν στρατόπεδον της Λακωνίας (Βουρβούρων) όπου παρέμεινα πλέον του μηνός μετά του γεωπόνου εκ Τριπόλεως εφέδρου υπολοχαγού Κοντά Γεωργίου του ανθυπασπιστού Ψαράκη Ευτυχίου και ενός Παπακώστα Ανδρέα και άλλων αγνώστων.
Εις το διάστημα αυτό μας έδωσαν να εννοήσωμεν ότι μόνος τρόπος σωτήριος ήτο η κατάταξις στον ΕΛΑΣ. Τελικώς αποφάσισα να καταταγώ στον ΕΛΑΣ κατόπιν των προτάσεων που μου έκαμναν καθημερινώς και των δηλώσεων των συμμαχικών σταθμών του Λονδίνου Καΐρου, ότι ο ΕΛΑΣ είναι συμμαχικός στρατός και τμήμα της 8ης στρατιάς.
Τον Ιανουάριο του 1944 απεπειράθη να απόδραση. Συνελήφθη και πέρασε στρατοδικείο «με την κατηγορία ότι επιχειρούσαμε να τους δηλητηριάσουμε και να φύγουμε.
«Ευτυχώς όμως ουδέν κατόρθωσαν να ανακαλύψουν και μας απάλλαξαν επί του παρόντος».
Ένα μήνα μετά τον Φεβρουάριο, του αναθέτουν τον 6ο λόχο του 12ου συντάγματος με καπετάνιο τον Β. Μήτρο, δικηγόρο από το Λεβίδι, υπό τις άμεσες διαταγές του συνταγματάρχη Βαζαίου.
Σύμφωνα με τις αναφορές του υπολοχαγού Α.Τ. μετά την απελευθέρωση, ο 6ος λόχος πήρε μέρος σε επιχειρήσεις κατά των Γερμανών στον Παλαιόπυργο Γορτυνίας, στην οδό Άργους-Τριπόλεως, στο Ψάρι Κορινθίας, στη Στυμφαλία και στα Φίχτια Άργους.
«Δυστυχώς όμως», αναφέρει, «έτυχε να βρεθώμεν αντιμέτωποι, και Ελλήνων οργανωμένων εις τάγματα ασφαλείας που ήρχοντο μετά των Γερμανών και προς μεγάλη μου θλίψη έβλεπον την κατάστασιν αυτήν».
Ο 6ος λόχος διεξήγαγε την «επιχείρηση» κατά του Αραχναίου. Ανέλαβε την επίθεση κατά των ταγμάτων στον Αχλαδόκαμπο.
Η επίθεση στο Βαλτέτσι έγινε υπό την αρχηγία του ίδιου του Άρη Βελουχιώτη με 112 εκτελέσεις ανδρών των ταγμάτων και αμάχων. Ακολούθησε τον ΕΛΑΣ μέχρι την Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1944.
Ο ίδιος αναφέρει ότι τραυματίστηκε στου Γκύζη στην προσπάθεια του να φθάσει το στρατόπεδο της ορεινής ταξιαρχίας του Ρίμινι και να παραδοθεί. Συνελήφθη από έναν επιλοχία και δυο χωροφύλακες. Ο αξιωματικός, αμνηστεύτηκε με το νόμο, αλλά τόσο το πρωτοβάθμιο όσο και το δευτεροβάθμιο αρμόδιο όργανο του στρατού αποφάσισε την απόταξη του.
Μέχρι όμως το 1947 όπου ελήφθη η οριστική απόφαση παρέμενε στο στράτευμα. Αυτό προκάλεσε αναφορά παραπόνων.
Στο βιβλίο του Γιάννη Πριόβολου δημοσιεύεται «αναφορά παραπόνων» του ίλαρχου Αναστάσιου Ζαφείρη, που είχε χάσει τον αδελφό του στη σφαγή του Αραχναίου. Έλεγε η αναφορά.
«Λαμβάνω την τιμή να αναφέρω ότι παραπονούμαι δια την υπηρεσία διότι ευρίσκεται εν υπηρεσία ο λοχαγός πεζικού Α... Τ... ο οποίος την 29ην Ιουλίου του 1944 επέδραμεν, επικεφαλής 300 ελασιτών, εναντίον της ιδιαιτέρας μου πατρίδος Αραχναίον Ναυπλίου και αφού εφόνευσεν περί τους δέκα χωρικούς εκ των οποίων και τον αδελφό μου ηλικίας 19 ετών σπουδαστή, συνέλαβαν 83 ετέρους, ως επί το πλεί στον γυναικόπαιδα και γέρους, τους οποίους μετέφεραν εις ετέραν τοποθεσίαν πλησίον της Νέας Επιδαύρου "Αγνούντα" και τους εξετέλεσαν δια σφαγής: Επί πλέον δε πλείστα οικήματα μεταξύ των οποίων και το δικό μου επυρπόλησαν.
Κατά την διάρκειαν του κινήματος ο ανωτέρω λοχαγός συνελήφθη αιχμάλωτος τραυματισθείς εις μάχην μετά της ΙΙΙης Ορεινής Ταξιαρχίας εις συνοικισμόν Ζωγράφου.
Δια τους ανωτέρω λόγους, δια λόγους στοιχιεώδους ηθικής ο ανωτέρω αξιωματικός ουδεμίαν θέσιν δύναται να έχει εις το στράτευμα αν και θα έπρεπε τουλάχιστον να έχει καταδικασθεί εκ της Δικαιοσύνης ως ηθικός αυτουργός των προαναφερθεισών ομαδικών σφαγών και ουχί να περιφέρεται εντός των Αθηνών εν στολή.
Δια τα ανωτέρω παρακαλώ υμάς όπως ευαρεστούμενοι ότι δει και εκλείψει η ανωτέρω παρανομία δεδομένου ότι κάθε άνθρωπος έχει μέχρι ορίου υπομονήν αλλ' εφ' όσον δια λόγους τους οποίους αγνοώ οι νόμοι δεν επιβάλλονται μου δίδεται το δικαίωμα να τους επιβάλω ο ίδιος εκδικούμενος τον αναίτιον θάνατον του αδελφού μου».\
