ΟΡΦΕΩΣ ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΑ

Έργα που αποδίδονται στον Ορφέα και στους Ορφίτες.--

Τα κείμενα που αποδίδονται στον Ορφέα και τους μαθητές του, τα μέλη των Ορφικών θιάσων, αποτελούνται από τις ακόλουθες ενότητες (α) Ύμνοι, (β) Αργοναυτικά, (γ) Λιθικά και (δ) Αποσπάσματα. Όπως είναι φανερό, πρόκειται για τα κείμενα που διασώθηκαν από τη μήνη του χρόνου και των ανθρώπων.

Η πρώτη ενότητα περιέχει τους ύμνους των Ορφιτών προς τις θεότητες του πανθέου τους – του Ελληνικού πανθέου – όπως αυτό διαμορφώθηκε μέσα από τις παραδόσεις και τους μύθους.
Είναι γνωστή η Ορφική κοσμογονία και η σχέση της με την Ησιόδειο. Άλλωστε, στην τελετή έναρξης της τελευταίας Ολυμπιάδας, όλοι μας θυμόμαστε τον καταλυτικό ρόλο που παίζει ο Έρωτας, το τρίτο στοιχείο που καταρρίπτει τη δυϊστική πάλη των αντιθέτων και ζωογονεί την ένωσή τους. Ας ελπίσουμε ο εμπνευστής της συγκεκριμένης παράστασης να γνώριζε τη βαθιά φύση των νοημάτων και των συμβόλων που χρησιμοποίησε και να μην έδρασε απλώς αντλώντας ιδέες από άγνωστα θέματα.

Ας θυμηθούμε ότι κατά την Ορφική κοσμογονία ο Έρως δεν είναι άλλος από τον Φάνη, το γνωστό και ως Πρωτογέννητο, του οποίου το όνομα φέρει με τιμή ο Θίασός μας. Στην Ησιόδειο, πάλι, κοσμογονία, ο Έρως είναι αυτός που φέρει σε επαφή τη Μεγάλη Μητέρα, Γαία με το γιο της τον Ουρανό ξεκινώντας έτσι την ακολουθία γεννημάτων που οδηγεί μέχρι τον άνθρωπο.

Στα Λιθικά, έργο και αυτό του Ορφέα ως λέγεται, αναφέρονται πληροφορίες για τη φύση και ειδικότερα τους λίθους. Πρόκειται για ημιπολύτιμους και πολύτιμους λίθους των οποίων τη χρήση, τις προστατευτικές ή θεραπευτικές ιδιότητες και τις επιδράσεις περιγράφει ο Ορφέας στο κείμενο των «Λίθων».

Το κείμενο αυτό γράφτηκε μετά τα Τρωικά και κατά συνέπεια δεν έχουν ίσως την αξία και τη σημασία που έχουν για την Προϊστορική εποχή και τις γνώσεις των Αρχαιοελλήνων τα κείμενα των «Αργοναυτικών», οι «Ορφικοί Ύμνοι» και τα «Αποσπάσματα».
Μια σημαντική πληροφορία που περιέχεται στα «Λιθικά» αναφέρεται στη γνώση και χρησιμοποίηση του λάμποντος λίθου «Κρύσταλλον φαέθοντα, διαυγέα», δηλαδή του λίθου, που είναι διαφανής και λάμπει και μέσω του οποίου και τη δύναμη των ηλιακών ακτίνων ήταν δυνατό να ανάψουν φωτιά. Αναφέρεται δηλαδή αναμφισβήτητα η γνώση της χρήσης του φακού, κάτι που επιβεβαιώνεται από εντυπωσιακές ανακαλύψεις που αναφέρουν οι Ορφίτες, όπως ότι η Σελήνη έχει όρη. Στην ομάδα κειμένων των Λιθικών μπορούν να συμπεριληφθούν και άλλα με το ίδιο ή παραπλήσιο αντικείμενο τα οποία είναι (α) «Λιθικά κηρύγματα – Σωκράτους και Διονυσίου περί λίθων» και (β) «Όσοι των λίθων εις ανακωχήν ζάλης και τρικυμίας θαλάσσης».

Στα Αποσπάσματα από Ορφικά κείμενα περιλαμβάνονται οι χρυσές νεκρικές πινακίδες, τα λεγόμενα νεκροδιαβατήρια, με τα οποία θάβονταν οι Ορφίτες και περιείχαν οδηγίες για την πορεία του νεκρού στον Κάτω Κόσμο και εμφανίζουν τους νεκρούς να συνομιλούν με θεούς.

Ακόμα περιλαμβάνεται ένα αποσπασματικό κείμενο για την αρπαγή της Περσεφόνης, καθώς και δυο Θεογονίες, η Θεογονία Ιερωνύμου και Ελλανίκου και η Ραψωδική Ορφική κοσμογονία σε κδ’ Ραψωδίες. Τέλος στην ομάδα των αποσπασματικών έργων περιλαμβάνονται και άλλα κείμενα με διάφορα θέματα όπως τα «Βακχικά», οι «Διαθήκες ή Παλινωδίες», Αστρολογικά και Αστρονομικά κείμενα, επιγράμματα, ιεροτελεστικά κείμενα, όρκοι και φυσικά κείμενα (κείμενα για τη φύση και τα φυσικά φαινόμενα).

Αργοναυτικά

Τα Αργοναυτικά του Ορφέα είναι ένα ποιητικό κείμενο στο οποίο περιγράφεται η πρώτη οργανωμένη Πανελλήνια ενέργεια. Η πρώτη κίνηση στην οποία συμμετείχαν όλα οι ήρωες των Ελληνικών φύλλων, άνθρωποι αναγνωρισμένης αξίας και ικανοτήτων. Σύμφωνα με τις χρονολογήσεις και με βάση τα Τρωικά, το εγχείρημα έλαβε χώρα το 1360 ή το 1350 π.Χ. Η περίοδος ορίζει και τα φύλλα των οποίων οι ήρωες έλαβαν μέρος.

Πρόκειται για όλα τα Αρχαιοελληνικά φύλλα, από τους Πρωτοέλληνες Πελασγούς έως τα νέα εκείνη την εποχή Μυκηναϊκά φύλλα της Αργολίδας και της Μαγνησίας. Η εκστρατεία αυτή περιγράφηκε από πολλούς Έλληνες και Λατίνους ποιητές. Το πρώτο κείμενο που περιγράφει την Αργοναυτική εκστρατεία γράφηκε από τον Ορφέα. Το κείμενο αυτό δε σώθηκε.

Αυτά τα οποία αναφέρονται ως Ορφικά Αργοναυτικά τα έγραψε μάλλον ο Κροτωνιάτης Ορφέας ή ο Ονομάκριτος. Μέλη και οι δυο των Ορφικών προφανώς μετέφεραν το κείμενο του ιδρυτή τους. Επίσης περί της εκστρατείας έγραψαν ο Επιμενίδης, ο Διονύσιος από τη Μίλητο, ο Ηρόδωρος και ο Πείσανδρος. Τα κείμενα αυτά επίσης δε σώζονται.

Το μόνο που έχει σωθεί είναι το κείμενο του Απολλωνίου του Ροδίου. Από τα έργα των Λατίνων ποιητών γνωρίζουμε τη μετάφραση του Απολλωνίου από τον Πούπλιο, έργο μη σωζόμενο και το ποίημα του Βαλερίου Φλάκου σε οκτώ βιβλία. Το σίγουρο είναι ότι η εκστρατεία αυτή, η οποία έγινε στην πραγματικότητα, χρησιμοποιήθηκε από τους ποιητές, με πρώτο τον Ορφέα, συμπεριλαμβάνοντας και πολλά μυθολογικά στοιχεία, για να τονίσει την ενότητα των διάσπαρτων Ελληνικών φύλλων και να διδάξει το «η ισχύς εν τη ενώσει».

Παράλληλα μέσω του συμβολισμού που περικλείει μπορεί να θεωρηθεί ως μυητικό κείμενο, το οποίο χρησιμοποιούνταν από τους Ορφικούς στις διδασκαλίες τους.

Τα γεγονότα της ιστορίας είναι κατά το μάλλον γνωστά. Ο Ιάσονας, γιος του Αίσονα βασιλέα της Ιωλκού, μετά την εκθρόνιση του πατέρα του από αδελφό του τον Πελία, αποστέλλεται για προστασία και εκπαίδευση στο γειτονικό Πήλιο, όπου η Σχολή του περίφημου Κενταύρου Χείρωνα. Αφού μεγαλώσει εκεί αποφασίζει την κάθοδό του στο βασίλειο, που του ανήκει.

Στο δρόμο βοηθώντας την Ήρα, η οποία του εμφανίζεται με τη μορφή γριάς, να περάσει ένα ποτάμι χάνει το ένα σανδάλι του και εμφανίζεται στον Πελία μονοσάνδαλος. Ο βασιλιάς, έχοντας λάβει χρησμό, καταλαμβάνεται από φόβο και αποφασίζει να αναθέσει στον ξένο τη διεκπεραίωση ενός δύσκολου και επικίνδυνου άθλου, με σκοπό να τον εξοντώσει.

Ο πρόγονός τους Φρίξος διαφεύγοντας τον κίνδυνο να θανατωθεί από τη μητριά του Ινώ έφθασε στην Κολχίδα, τη μυθική Αία, πάνω σε ένα χρυσόμαλλο κριάρι. Αυτό το κριάρι θυσιάστηκε στον Άρη από το βασιλέα της Αίας, τον Αιήτη, γιο του Ήλιου, ενώ ο Φρίξος έλαβε ως γυναίκα την κόρη του βασιλιά Χαλκιόπη. Το δέρμα του κριού αφιερώθηκε στον Άρη και κρεμάστηκε σε μια ιερή βελανιδιά στο άλσος του Άρη, όπου το φύλαγε στην πύλη η Εκάτη και κάτω από το δένδρο ένας δράκοντας. Αυτό το δέρμα ζήτησε ο Πελίας από τον Ιάσονα.

Ο Ιάσονας, ξεκινώντας για την εκστρατεία, μετά από χρησμό, κάλεσε όλους τους ήρωες των Ελλήνων οι οποίοι έτρεξαν πάραυτα. Ο κατάλογος των Αργοναυτών, όπως ονομάστηκαν από το πλοίο τους, Αργώ, είναι μεγάλος και διαφέρει στα κείμενα. Εκτός του Ιάσονα αναφέρονται ότι έλαβαν μέρος ο Ορφέας, ο Ηρακλής, οι Διόσκουροι, οι Αιακίδηδες, ο Άκαστος γιος του Πελία, οι Βορεάδες, ο Αμφιάραος και ο Μόψος, ο Ασκληπιός, ο Λυγκέας, ο Λαέρτης, ο Νέστορας, ο Ναύπλιος και άλλοι πολλοί. Πλήρη κατάλογο των Αργοναυτών μπορεί να βρει κάποιος στο [1]. Το πλοίο Αργώ ναυπηγήθηκε στις Παγασσαίς (από το παγήσαι – ναυπηγείν) το σημερινό Βόλο από τον Άργο με τη βοήθεια της Αθηνάς. Η Αθηνά τοποθέτησε στο πλοίο ξύλο από την ιερή βελανιδιά της Δωδώνης, το οποίο είχε την ικανότητα να μιλεί και να δίδει χρησμούς. Το πλοίο αυτό ονομάζεται και «μακρά ναυς» και είναι το πρώτο επίμηκες πλοίο που κατασκευάστηκε.

Το ταξείδι των Αργοναυτών ξεκίνησε με θυσία προς όλους τους Θεούς, όπου και έλαβε χώρα ο όρκος των Αργοναυτών, να μείνουν πιστοί στον Ιάσονα. Παραπλέοντας το Πήλιο ήλθαν επίσκεψη στον Χείρωνα, όπου ο Πηλέας είδε το γιο του Αχιλλέα, που ανατρέφονταν εκεί.

Μετά περνώντας το Θερμαϊκό κόλπο και παραπλέοντας την Παλλήνη και τον Άθωνα κατέληξαν στη Σαμοθράκη, όπου κατά προτροπή του Ορφέα μυήθηκαν στα μυστήρια των Μεγάλων Θεών. Για τα Μυστήρια αυτά λίγα είναι γνωστά, μια και όλοι οι Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, από σεβασμό, τηρούσαν τη μυστικότητα. Ο Παυσανίας, ο μεγάλος περιηγητής της Ελλάδος χώρας, δεν αναφέρει τίποτε όπως κάνει και για τα Λύκαια.

Ο Απολλώνιος το ίδιο. Στο κείμενο του Ορφέα, επίσης δεν αναφέρεται τίποτε. Οι πληροφορίες που έχουμε για αυτά τα μυστήρια εξάγονται έμμεσα από άλλους νεώτερους συγγραφείς. Ας κρατήσουμε την παρακάτω ρήση για τα Μυστήρια της Σαμοθράκης «μυστήρια φρικτά τοις θεοίς, άρρητα δε τοις ανθρώποις».

 

Από τη Σαμοθράκη μετέβησαν στη Λήμνο, όπου διατρέξανε κίνδυνο μεγάλο. Οι γυναίκες εκεί, αφού έσφαξαν τους άνδρες τους, εκμεταλλεύονταν κάθε ξένο που άραζε στο νησί, ώστε να τεκνοποιήσουν και κατόπιν τον σκότωναν. Το ίδιο επρόκειτο να πράξουν και με τους Αργοναύτες αν ο Ορφέας δεν τους υπενθύμιζε το σκοπό του ταξειδιού τους.

Αφού έφυγαν από τη Λήμνο, έπεσαν σε τρικυμία και ο Ορφέας επικαλέστηκε τους Μεγάλους Θεούς, προστάτες των ναυτικών. Η τρικυμία σταμάτησε και οι Αργοναύτες πέρασαν τον Ελλήσποντο. Άραξαν στη Χερσόνησο της Προποντίδας όπου ήταν βασιλιάς των Δολιώνων ο Κύζικος.

Ο βασιλιάς φιλοξένησε τους Αργοναύτες με τιμές και αγώνες. Αφού ξεκουράστηκαν ξεκίνησαν και πάλι, αλλά αντίθετος άνεμος τους επανέφερε στο βασίλειο των Δολιώνων. Οι Δολίωνες τους νόμισαν για ληστές και τους επιτέθηκαν. Οι Αργοναύτες, μη γνωρίζοντας που βρίσκονται αντέδρασαν και ο Ιάσονας σκότωσε τον Κύζικο. Όταν κατάλαβαν το λάθος τους λυπήθηκαν πολύ και έθαψαν τον βασιλιά με τιμές και επιτάφιο αγώνα. Σε αυτό συνέβαλε και η οργή της Ρέας, η οποία δεν επέτρεπε την αναχώρηση του πλοίου αν πρώτα δεν τίμονταν κατά το πρέπον ο Κύζικος.

Μετά από προσευχή του Ορφέα σταμάτησε η οργή της Μεγάλης Μητέρας και ξεκίνησε το πλοίο. Κατόπιν έφθασαν στη χώρα των Βεβρύκων, στη σημερινή Νικομήδεια. Από εκεί πέρασαν απέναντι στα παράλια της Σαλμυδησσού όπου βασίλευε ο Φινέας.

Αφού ελευθέρωσαν αυτόν από την τιμωρία της πείνας που του είχε επιβληθεί, ο τυφλός βασιλιάς – μάντης τους βοήθησε να περάσουν τις Κυανές ή Συμπληγάδες Πέτρες. Περνώντας από τον πορθμό, βγήκαν στον Εύξεινο Πόντο και στη χώρα των Μαρινδυανών. Κατόπιν, παραπλέοντας τα Ασιατικά παράλια του Πόντου, έφθασαν νύχτα στον ποταμό Φάσι, το ποτάμι της Αίας, τον οποίο και ανέβηκαν μέχρι την πρωτεύουσα των Κόλχων.

Μετά από την αναγκαία θυσία, συνεβουλεύθησαν πώς να προσεγγίσουν την πόλη και το παλάτι για να πάρουν το δέρας. Αποφάσισαν, λοιπόν, να στείλουν πρεσβεία με τον Ιάσονα στον Αιήτη ζητώντας του την άδεια να αφαιρέσουν το δέρας από το άλσος του Άρεως και να το μεταφέρουν στην Ιωλκό.

Τη στιγμή αυτή φθάνει ο γιος του Φρίξου, ο οποίος και τους αναγγέλλει ότι ο Αιήτης γνωρίζει την παρουσία τους και έρχεται να μάθει τι ζητούν εκεί. Όντως καταφθάνει ο βασιλιάς και όταν ακούει ότι ζητούν το χρυσό δέρας, τους απαντά θετικά με τον όρο να επιτύχουν ένα άθλο.

Ο άθλος αυτός ήταν να ζέψει ο Ιάσονας δυο άγριους χαλκόποδες και χαλκοκέρατους ταύρους, δώρο του Ηφαίστου, οι οποίοι εξέπνεαν πυρ, σε αδαμάντινο άροτρο, να οργώσει και να σπείρει τα δόντια του δράκοντα τον οποίο είχε φονεύσει ο Κάδμος. Ο Ιάσονας αποδέχθηκε την πρόκληση, αλλά από τη σπορά ξεφύτρωσαν άνδρες άγριοι και ένοπλοι, οι Σπαρτοί, τους οποίους πολέμησε και σκότωσε. Όλα αυτά έγιναν μέσα σε μια ημέρα.

Πολύτιμος αρωγός στην προσπάθεια του ήρωα εμφανίστηκε η Μήδεια, η οποία αφού βεβαιώθηκε με όρκους ότι θα την παντρευτεί, του έδωσε φάρμακο για να αλείψει το δόρυ, την ασπίδα και το σώμα του και κατόπιν να ζέψει τους ταύρους. Κατόπιν, του είπε, όταν βγουν οι Σπαρτοί από τη γη, όπου βλέπει πολλούς εκεί να ρίχνει κρυφά και από μακριά πέτρες.

Οι πέτρες εξόργιζαν τους Σπαρτούς και νομίζοντας ότι τις ρίχνει ο ένας στον άλλον, αλληλοσκοτώνονταν.

Αφού ο Ιάσονας επιτέλεσε τον άθλο ζήτησε το βραβείο του, αλλά ο Αιήτης, έχοντας μετανοήσει, δεν το έδινε και μάλιστα προετοιμαζόταν να κάψει την Αργώ και να σκοτώσει τους Αργοναύτες. Η Μήδεια καταλαβαίνοντας τις σκέψεις του πατέρα της ενημέρωσε τον Ιάσονα. Κατόπιν πήγε με τον ήρωα στο άλσος του Άρεως. Το άλσος φυλασσόταν από φρούριο επτάτειχο, πύργους ψηλούς, πύλες τριπλές χάλκινες, επάλξεις χρυσές και τις πύλες φύλαγε η τρομερή Εκάτη.

 Στη ρίζα του δέντρου που ήταν κρεμασμένο το δέρας βρισκόταν ακοίμητος φύλακας ο φοβερός δράκοντας. Τότε επενέβη ο Ορφέας με τις μελωδίες του και νίκησε τα εμπόδια, έτσι ώστε ο Ιάσονας να μπορέσει να πάρει το δέρας και να επιστρέψουν στην Αργώ.

Ο Αιήτης, όταν έμαθε τα γεγονότα, τη φυγή της Μήδειας και την αρπαγή του δέρατος, έστειλε το γιο του Άψυρτο με στρατό να την φέρει πίσω. Οι Αργοναύτες σκότωσαν τον Άψυρτο και κατόπιν τον διαμέλισαν και τον πέταξαν στη θάλασσα. Ο Αιήτης μαζεύοντας τα κομμάτια του γιου του άφησε τους Αργοναύτες και τη Μήδεια να διαφύγουν. Όμως το έγκλημα κατά του Άψυρτου απετέλεσε άγος και τους οδήγησε σε νέες περιπέτειες έως ότου καθαρθούν.

Ενώ η ανάβαση των Αργοναυτών προς την Κολχίδα αναφέρεται ομόφωνα από τους πάντες, η κατάβαση διαφέρει παραλλαγμένη τόσο στο ποιητικότερο όσο και στο μυθωδέστερο. Η πορεία που αναφέρεται στα κείμενα του Ορφέα έχει αρχή την Κολχίδα από την οποία οι ήρωες, είτε έχοντας ο Αιήτης αποκλείσει το δρόμο του γυρισμού από τον Ελλήσποντο και την Προποντίδα είτε εξαιτίας θείας οργής για το θάνατο του Άψυρτου, ανέβηκαν τον ποταμό Φάσι και στρέφοντας στο Σάραγγη κατέληξαν στη Μαιώτιδα λίμνη.

Από εκεί ανέπλευσαν προς Βορρά μέσω του Τανάιδος ποταμού και περνώντας από διάφορα άγρια έθνη κατέληξαν στους πρόποδες των Ριπαίων ορέων. Από εκεί μέσω άλλου ποταμού έπλευσαν στον Κρόνιο Πόντο, την παγωμένη θάλασσα. Λόγω του αντιθέτου ανέμου κινδύνευσαν πολύ και έσυραν την Αργώ για έξι ημέρες. Κατόπιν αναφέρονται διάφοροι μυθικοί λαοί από τους οποίους περνούν, όπως οι Μακρόβιοι και οι Κιμμέριοι.

Ακολουθεί η ανάβαση του ποταμού Αχέροντα, των πυλών του Άδη. Από τον Αχέροντα οδηγήθηκαν μετά από προτροπή της Αργούς στην Ιερνίδα νήσο, όπου τους βρήκε μεγάλη τρικυμία και για δώδεκα μερόνυχτα δε γνώριζαν που βρίσκονταν. Τότε ο Λυγκέας, που είχε την ικανότητα να βλέπει μακρύτερα από όλους τους άλλους ανθρώπους, είδε το νησί της Δήμητρας, το οποίο και προσπέρασαν χωρίς να σταματήσουν διότι δεν υπήρχε λιμάνι.

Από δω και μετά το ταξείδι τους ακολουθεί τα, μετέπειτα χνάρια του Οδυσσέα. Μετά από τρεις ημέρες έφθασαν στο νησί της Κίρκης, την άλλη Αία. Η Κίρκη, αδελφή του Αιήτη, δεν τους δέχθηκε αλλά δίνοντας τους εφόδια τους απέπεμψε να καθαρθούν. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια του Ορφέα πέρασαν από τις Σειρήνες. Σειρά είχε ο πορθμός της Σκύλας και της Χάρυβδης, όπου τους έσωσε η Θέτις, προς χάριν του άνδρα της. Κατέληξαν μετά από αυτά στη Σχερία, όπου το βασιλικό ζεύγος του Αλκινόου και της Αρρήτης πάντρεψε τον Ιάσονα και τη Μήδεια.

Από τη Σχερία ταξιδεύοντας προς Νότο ξέπεσαν στον κόλπο της Σύρτις στη Λιβύη. Φεύγοντας από τη Λιβύη έφθασαν στην Κρήτη όπου ο Τάλως, φύλακας της νήσου δεν τους επέτρεπε να βγουν στη στεριά. Έξω από τις Κυκλάδες, στο ύψος της Ανάφης, τους έπιασε τρικυμία οπότε κατέφυγαν στο νησί. Από την Ανάφη κατέπλευσαν στην Μαλεωτίδα άκρη και καθάρθηκαν από το φόνο του Άψυρτου. Από εκεί γύρισαν στην Ιωλκό. Έτσι περιγράφει το ταξείδι των Αργοναυτών ο Ορφέας.

Η συμβολική του Ορφικού κειμένου

Η αποστολή των προσωποποιημένων αρχετυπικών προτύπων της Ελληνικής φυλής στην αναζήτηση ενός ιερού αντικειμένου, μέσα από περιπέτειες και κινδύνους, εκτελώντας άθλους και πληρώνοντας το τίμημα, έχει βρει το αντίστοιχό της στη νεώτερη Δυτική παράδοση στους Αρθούρειους μύθους των τροβαδούρων του Μεσαίωνα, στους μύθους του Ιερού Δισκοπότηρου – San Grail ή Sang Real ή όπως αλλιώς το πούμε – του βασιλιά Ανφορτάς και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης. Μόνο που η πανάρχαια Ελληνική ψυχή δεν έπλασε τους ήρωές της μόνο πολεμιστές – μοναχούς, όπως η περιορισμένη Δύση.

Στο Ελληνικό έπος οι ήρωες είναι και μάγοι και εραστές και σοφοί. Το κείμενο του Ορφέα για την εκστρατεία είναι ταυτόχρονα εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και αποκρυφιστικό. Είναι ένα συμβολικό κείμενο, ένας εφαλτήρας για περαιτέρω βελτίωση όποιου προσπαθήσει να το αποσυμβολίσει.

Ένα «μαγικό πλοίο», η Αργώ, που σημαίνει γρήγορη αλλά και λαμπρή, ξεκινά με πλήρωμα ότι καλύτερο είχε να επιδείξει ο Πρωτοελληνισμός. Σκοπός τους είναι η αναζήτηση ενός ιερού αντικειμένου που θα τους οδηγήσει στην ανύψωση και στην ελευθερία, όπως κάποτε τον πρόγονό τους Φρίξο. Τώρα το ερώτημα είναι, αν το αντικείμενο οδηγεί στην ανύψωση και την ελευθερία ή η αναζήτησή του! Την απάντηση σ’ αυτό μπορεί να τη δώσει μόνο ο Αργοναύτης, εκείνος που πέρασε όλη τη διαδικασία.

Είναι ένας δρόμος διπλός, εσωτερικός και εξωτερικός. Ο εξωτερικός δρόμος είναι λίγο – πολύ προδιαγεγραμμένος με τις όποιες παρεκβάσεις επίσης προκαθορισμένες. Όμως είναι και ο εσωτερικός δρόμος, που οδηγεί όχι σε ένα αλλά σε πέντε στόχους, ο δρόμος του Πολεμιστή, ο δρόμος του Μοναχού, ο δρόμος του Μάγου, ο δρόμος της Αγάπης και τέλος ο Δρόμος της Γνώσης.

Σ’ όλο το ταξείδι ελλοχεύουν κίνδυνοι, οι γυναίκες της Λήμνου, η οργή των θεών, ο Άμυκος, ο Αιήτης, ο δράκοντας, οι Σειρήνες, ο Τάλως. Ο Αργοναύτης πρέπει να πολεμήσει και να νικήσει. Κι αν οι εξωτερικοί κίνδυνοι τον κάνουν να ακολουθεί το δρόμο του Πολεμιστή, οι εσωτερικές αντιμαχίες το άλλο δυϊκό ζεύγος τον καθιστά, με τους σημερινούς όρους, Μοναχό.

 Πρέπει να αντιμετωπίσει την εσωτερική του πάλη, πάλη καρδιάς – συμπαντικής γνώσης και νου – λογικής για να φθάσει στο θεό του, στο Χρυσόμαλλο Δέρας, στη λύτρωση, στο τέλος. Ο δρόμος που ενώνει τον Πολεμιστή με το Μοναχό είναι ο δρόμος του Μάγου, η «Μέση Οδός». Είναι μαγικό πλοίο η Αργώ. Είναι μάγος ο Ορφέας. Είναι αποκρυφιστικές οι τέχνες που διδάσκει. Μυστήρια στη Σαμοθράκη κι εκεί μυούνται ομαδικά οι Αργοναύτες. Λείπει κάτι ακόμα, το τρίτο στοιχείο, το ενοποιό στοιχείο, η υπέρβαση των αντιμαχομένων δυο στο ένα. Ο Έρωτας, ο θείος Έρωτας, ο Φάνης, ο Ιάσονας και η Υψιπύλη, οι Αργοναύτες και οι γυναίκες της Λήμνου, ο Ιάσονας και η Μήδεια. Ο τελευταίος δρόμος είναι αυτός που καλύπτει όλους τους προηγούμενους. Ο Δρόμος της Γνώσης. Οι Αργοναύτες μέσα από όλες τις πορείες τους θα φθάσουν στη Γνώση. Αυτός είναι ο σκοπός τους, αυτό είναι το τέλος. Θα κατέλθουν στη μήτρα της Μεγάλης Μητέρας, στα σκοτάδια των Μυστηρίων της Ζάθεης Σαμοθράκης, θα περάσουν δοκιμασίες, αλλά στο τέλος, αφού καθαρθούν, θα εξυψωθούν.

Αργοναυτικά – Ιερή Βασιλική Αψίδα

Ένα ιδανικό έχει χαθεί και πρέπει να επανέλθει. Σύμβολό του είναι ο Φρίξος και η Έλλη. Ένα αντικείμενο μπορεί να εξυψώσει, να ελευθερώσει από τα δεσμά της ύλης, της βαρύτητας, το Χρυσόμαλλο Δέρας. Πενήντα ήρωες ξεκινούν. Το πέντε είναι ο αριθμός του ανθρώπου.

 Κατεβαίνουν στα βάθη της ψυχής τους, στα σκοτάδια των Καβειρίων, για να μαζέψουν όλες τις δυνάμεις που χρειάζονται για το Μέγα Έργο. Πορεύονται μέσα από δοκιμασίες και κινδύνους. Φθάνουν στην ύστατη δοκιμασία και έρχονται αντιμέτωποι με το δράκοντα, το αιώνιο σύμβολο του εχθρού, του σκότους. Ο Ιάσονας θα κατέβει στην κοιλιά του δράκοντα για να τον σκοτώσει. Έχει βοηθό τη σκοτεινή Μήδεια, τη σκοτεινή όψη της δικής του ψυχής, τη διαίσθηση.

Ο Άψυρτος – τίμημα, κουρμπάνι όπως λένε στην Κρήτη – για την απόκτηση του Δέρατος. Το τίμημα που πρέπει να πληρώσουν οι Αργοναύτες δεν τελειώνει με τις δοκιμασίες του ταξειδιού μέχρι να φθάσουν στην Αία. Δεν καλύπτεται ούτε με τις δοκιμασίες του Αιήτη. Πρέπει να συνεχίσουν τον αγώνα. Σε φυλές άγριες και άγνωστες, σε μέρη μυθικά, στον Κρόνιο Πόντο, να ξεπεράσουν κινδύνους – σύμβολα των εσωτερικών τους αδυναμιών. Τότε θα πετύχουν την κάθαρση και μέσω αυτής της τελείωση.

Λέει ο Βαλέριος Φάλκος Γάιος στα Αργοναυτικά του:

«Τραγουδάω για τα στενά που πρώτα πέρασαν τα μεγάλα τέκνα των θεών και για το θαυμαστό το πλοίο που τόλμησε να περιπλεύσει τις Σκυθικές ακτές του Φάσι και να περάσει ανάμεσα από πέτρες συμπληγάδες και που τελικά ήρθε και άραξε πάνω στο φλογισμένο Όλυμπο.

Αγωνιστείτε για τα άστρα, άνδρες. Εγώ πριν τον κόσμο κυβερνήσω, είχα να τα βάλω με το μανιασμένο Ιαπετό και έπρεπε τους άθλους στην πεδιάδα της Φλέγρας να πραγματοποιήσω. Για σας έστρωσα ένα δύσκολο και σκληρό δρόμο προς τον ουρανό».

Στη διδασκαλία των Ορφικών Μυστηρίων ο νήπιος βασιλέας θεών και ανθρώπων, ο Διόνυσος, σκοτώθηκε και κατασπαράχθηκε από τους Τιτάνες και κατόπιν αναστήθηκε ως Διόνυσος γιος της Σεμέλης από την Αθηνά, τον Απόλλωνα και το Δία. Η οργή του Δία προς τους θεοφάγους ήταν η θρυαλλίδα από την οποία ξεπήδησε το νέο γένος των ανθρώπων. Όμως ως γεννήματα από τις στάχτες των Τιτάνων, φέρουν και τα τιτανικά στοιχεία.

Θυμίζει τη ρήση του μεγάλου Ακραγαντίνου «φυγάς ειμί θεόθεν και αλήτης». Σκοπός τους είναι η αποβολή της τιτανικής φύσης και η βίωση της θεϊκής υπόστασης. Στη μνήμη των νέων ανθρώπων υπάρχει η ευδαιμονία στην οποία ζούσαν οι άνθρωποι της χρυσής εποχής. Σ’ αυτή θέλουν να φθάσουν. Για να φθάσουν εκεί πρέπει να εξυψωθούν. Κατά την τελετή της μύησης γινόταν κάθαρση του νεομύητου από το Κώδιον, δέρμα κριού. Γίνεται όμως μνεία του γεγονότος ότι η πραγματική εξύψωση απαιτεί ένα άλλο Κώδιον, ένα ισχυρότερο μέσο, το Χρυσό Κώδιον, το Χρυσόμαλλο Δέρας. Χρειάζεται περισσότερη προσπάθεια, συνέχιση της πορείας.

Επίλογος

Στο παρόν έγινε μια προσπάθεια παρουσίασης του μύθου και κάποιων από τους συμβολισμούς του πρώτου Πανελλήνιου εγχειρήματος, της Αργοναυτικής Εκστρατείας, όπως αυτή σώθηκε από τα κείμενα του μεγαλύτερου μύστη της Ελληνικής αρχαιότητας, του Ορφέα. Ο αποσυμβολισμός ενός τέτοιου κειμένου δε μπορεί να γίνει στα πλαίσια μιας εργασίας. Μόνο ψήγματα μπορούν να παρατεθούν. Πολύ δε περισσότερο, όταν ο αποσυμβολισμός είναι μια διαδικασία τόσο πολύπλοκη και, ταυτόχρονα, απόλυτα ιδιαίτερη.

Βιβλιογραφία

1. Ορφέως, Αργοναυτικά – Λιθικά, Εκδόσεις Ιδεοθέατρον, Αθήνα 1998
2. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», Ορφικά, Πρώτος Τόμος, Αργοναυτικά, Ύμνοι, τ. 616, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 2003
3. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», Ορφικά, Δεύτερος Τόμος, Λιθικά, Λιθικά κηρύγματα, (Σωκράτους και Διονυσίου Περί λίθων), Όσοι των λίθων εις ανακωχήν ζάλης και τρικυμίας θαλάσσης, τ. 617, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 2003
4. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», Ορφικά, Αποσπάσματα: Εξ αρχαιοτέρων έργων, Αρπαγή Περσεφόνης, Ιερωνύμου και Ελλανίκου Θεογονία, Ιεροί λόγοι εν Ραψωδίαις κδ’, τ. 1208, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 2003
5. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», Ορφικά, Αποσπάσματα: Διαθήκαι ή Παλινωδία, Αστρολογικά (Δωδεκαετηρίδες, Εφημερίδες, Γεωργία, Περί δραπετών, Περί σεισμών, Περί επεμβάσεων, Περί καταρχών), [Αστρονομία], [Αμμοσκοπία], Δίκτυον, Επιγράμματα, Θρονισμοί Μητρώοι, Θυηπολικόν, Ιερός λόγος Αιγύπτιος, Ιεροστολικά, Καθαρμοί, Εις Άιδου κατάβασις, Καταζωστικόν, [Κλήσεις κοσμικαί], [Κορυβαντικόν], Κρατήρ, Μικρότερος Κρατήρ, [Νεωτευτικά], [Ονομαστικόν], Όρκοι, [Πέπλος], Σφαίρα, [Σωτήρια], Τελεταί, [Τριαγμοί], Ύμνοι, Εις τον Αριθμόν Ύμνος, Φυσικά, Περί φυτών, βοτάνων και ιατρικής, Χρησμοί, Ωιοθυτικά, Ωιοσκοπικά, τ. 1209, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 2003
6. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», Απολλώνιος Ρόδιος, Αργοναυτικά, τ. 618, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1999
7. Κωνσταντίνου Κουρτίδου, Τα Αρχαία Ελληνικά Μυστήρια ήτοι τα Καβείρια – Διονύσια Ορφικά και Ελευσίνια, Εν Αθήναις 1934, Επανέκδοση Συλλεκτικές Εκδόσεις Δαμιανός
8. Γεώργιος Σιέττος, Τα Καβείρια Μυστήρια, Εκδόσεις Πύρινος Κόσμος, Αθήνα, 1993
9. Ευσταθίου Η. Λιακόπουλου, Τα Ορφικά Μυστήρια και η Αρχαία Ελληνική Μεταφυσική (Εξωτερικά, Εσωτερικά και Μυστικά Τελέσματα), Εκδόσεις «Έλλην», Αθήνα, 1999
10. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», Προσωκρατικοί, Ενδέκατος τόμος, Εμπεδοκλής, τ. 814, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 2000
11. Στεφάνου Α. Παϊπέτη, Η Βασιλική Αψίδα και ο Νόμος της Παγκόσμιας Έλξης, Ο Διαβήτης, τεύχος 6, Φεβρουάριος 1999
12. Τελετή Εξυψώσεως, Επιμέλεια Σ. Α. Παϊπέτη, Μάιος 1996