 |
Ο τάφος των
Λακεδαιμονίων στον αρχαίο Κεραμικό αποτελεί ένα από τα λίγα
παραδείγματα πολυάνδριων που έχουμε από την αρχαιότητα των Ελλήνων και
είναι ένας σπάνιος και από τους ελάχιστους γνωστούς τάφους Σπαρτιατών
της κλασικής εποχής .
Ποιοι ήταν οι Σπαρτιάτες οπλίτες και τι αποστολή είχαν... Οι
Σπαρτιάτες που ετάφησαν στον Κεραμεικό σκοτώθηκαν το 403 π.Χ. στον
Πειραιά, όπου, ως σύμμαχοι των Τριάκοντα Τυράννων, πολέμησαν τους
Αθηναίους δημοκρατικούς (με αρχηγό τον Θρασύβουλο) που προσπαθούσαν να
τους ανατρέψουν. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, Ελληνικά 2.4.33, οι
Σπαρτιάτες που ήταν μαζί με τον βασιλιά τους, Παυσανία, εισήλθαν στο
χώρο που είχαν στρατοπεδεύσει οι Αθηναίοι, οι οποίοι όμως δεν
αιφνιδιάστηκαν και τους χτύπησαν. Οι Σπαρτιάτες είχαν αρκετές απώλειες
σε αυτή τη σύγκρουση, και ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και δύο πολέμαρχοι,
ο Χαίρων και ο Θίβραχος, καθώς και ένας Ολυμπιονίκης, ο Λακράτης. Καθώς
οι Σπαρτιάτες πολέμαρχοι ήταν συνέχεια με τον βασιλιά τους και οι
Ολυμπιονίκες είχαν την τιμή να πολεμούν ακριβώς μπροστά του, οι νεκροί
Σπαρτιάτες είναι σχεδόν βέβαιο ότι αποτελούσαν τη σωματοφυλακή του
βασιλιά Παυσανία, επικεφαλής της σπαρτιατικής δύναμης στον Πειραιά.Ο Ξενοφών λέει στη συνέχεια ότι οι νεκροί αυτοί ετάφησαν στον Κεραμεικό, “μπροστά στις πύλες (της πόλης)”. Τον ομαδικό τάφο των Σπαρτιατών στον Κεραμεικό αναφέρουν και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, ανάμεσά τους και ο περιηγητής Παυσανίας (στις αρχαίες πηγές αναφέρεται ως “Τάφος των Λακεδαιμονίων”).
[2.4.33] ἐκεῖ δὲ ἔτυχον ἐξοπλιζόμενοι οἵ τε
πελτασταὶ πάντες καὶ οἱ ὁπλῖται τῶν ἐκ Πειραιῶς. καὶ οἱ
μὲν ψιλοὶ εὐθὺς ἐκδραμόντες ἠκόντιζον, ἔβαλλον, ἐτόξευον,
ἐσφενδόνων• οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι, ἐπεὶ αὐτῶν πολλοὶ
ἐτιτρώσκοντο, μάλα πιεζόμενοι ἀνεχώρουν ἐπὶ πόδα• οἱ δ’
ἐν τούτῳ πολὺ μᾶλλον ἐπέκειντο. ἐνταῦθα καὶ ἀποθνῄσκει
Χαίρων τε καὶ Θίβραχος, ἄμφω πολεμάρχω, καὶ Λακράτης
ὁ ὀλυμπιονίκης καὶ ἄλλοι οἱ τεθαμμένοι Λακεδαιμονίων πρὸ
τῶν πυλῶν ἐν Κεραμεικῷ.
Το πολυάνδριον των Λακεδαιμονίων στον Κεραμικό
ΜΕΤΑΦΟΡΑ-ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Μτφρ. Ρ. Ρούφος. [1966] 2000. Ξενοφώντος Ελληνικά. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Ωκεανίδα. [1η έκδ. Αθήνα: Γαλαξίας].... Οι Τριάντα αποτραβήχτηκαν στην Ελευσίνα, ενώ οι Δέκα, μαζί με τους αρχηγούς του ιππικού, ανέλαβαν τη διοίκηση των ολιγαρχικών. Ανάμεσά τους επικρατούσε μεγάλη αναταραχή κι αμοιβαία δυσπιστία: ακόμα κι οι ιππείς διανυκτέρευαν στο Ωδείο έχοντας και τ' άλογα και τις ασπίδες τους, κι από καχυποψία περιπολούσαν κοντά στα τείχη ολονυχτίς με τις ασπίδες και κατά τα ξημερώματα με τ' άλογα, με τον αδιάκοπο φόβο ότι θα τους επιτεθούν επαναστάτες. Τούτοι πάλι, που ήταν πια πολλοί και κάθε λογής, έφτιαχναν μεγάλες ασπίδες ―άλλοι από ξύλο κι άλλοι από καλάμια― και τις γυάλιζαν. Έδωσαν και την υπόσχεση ότι σ' όσους πολεμούσαν στο πλευρό τους, και ξένοι να 'ταν, θα τους έδιναν φορολογική ισοτιμία με τους Αθηναίους. ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ Πριν περάσουν δέκα μέρες, έχοντας συγκεντρώσει πολλούς οπλίτες και πολύ ελαφρύ πεζικό ―καθώς κι εβδομήντα περίπου ιππείς― άρχισαν να βγαίνουν από τον Πειραιά γι' ανεφοδιασμό, να μαζεύουν ξυλεία κι οπωρικά και να ξαναγυρίζουν στον Πειραιά για να περάσουν τη νύχτα.
Από τη μεριά της Αθήνας ωστόσο δεν έβγαιναν άλλοι ένοπλοι παρά μόνο οι ιππείς, που κάθε τόσο αιχμαλώτιζαν επιδρομείς από την παράταξη του Πειραιά και χτυπούσαν και το πεζικό τους. Μια φορά συνάντησαν μερικούς Αιξωνείς που πήγαιναν στα χωράφια τους για τροφές, κι ο αρχηγός του ιππικού Λυσίμαχος τους έσφαξε ― παρ' όλες τις ικεσίες τους και παρ' όλη τη δυσαρέσκεια πολλών ιππέων. Σ' αντίποινα οι επαναστάτες σκότωσαν έναν ιππέα, τον Καλλίστρατο από τη Λεοντίδα φυλή, που 'χαν πιάσει έξω από την πόλη. Άλλωστε είχαν πάρει πια πολύ θάρρος, τόσο που έκαναν επιθέσεις και στα τείχη της Αθήνας. (Ίσως ν' αξίζει ν' αναφερθεί και τούτο σχετικά με τον μηχανικό των Αθηναίων: όταν έμαθε πως οι επαναστάτες είχαν σκοπό να φέρουν τις πολιορκητικές τους μηχανές από τον φαρδύ δρόμο του Λυκείου, πρόσταξε όλα τα κάρα να πάρουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερες πέτρες και να τις ρίξουν σ' όποιο σημείο του δρόμου ήθελαν ― κι η καθεμιά τους προκάλεσε αργότερα μεγάλες δυσκολίες στον εχθρό.)
Οι Τριάντα, από την Ελευσίνα ―και παράλληλα οι Τρεις Χιλιάδες από την Αθήνα―, έστειλαν πρέσβεις στη Λακεδαίμονα να ζητήσουν βοήθεια, λέγοντας ότι οι δημοκρατικοί είχαν ξεσηκωθεί εναντίον των Λακεδαιμονίων. Ο Λύσανδρος λογάριασε πως γρήγορα μπορούσαν ν' αναγκάσουν τους επαναστάτες να συνθηκολογήσουν, αν τους πολιορκούσαν από στεριά κι από θάλασσα και τους στερήσουν τον ανεφοδιασμό· φρόντισε λοιπόν να δοθούν στους ολιγαρχικούς εκατό τάλαντα δανεικά, καθώς και να διοριστεί ο ίδιος αρμοστής για τη στεριά κι ο αδελφός του Λίβυς ναύαρχος. Αυτός πήγε στην Ελευσίνα και βάλθηκε να στρατολογεί πολλούς Πελοποννησίους οπλίτες, ενώ ο ναύαρχος φύλαγε από τη μεριά της θάλασσας φροντίζοντας να μην μπαίνει κανένα πλοίο μ' εφόδια για τους επαναστάτες.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι γρήγορα ήρθε η σειρά των επαναστατών να βρεθούν σε δύσκολη θέση, ενώ απ' την άλλη πλευρά η επέμβαση του Λυσάνδρου έδινε πάλι θάρρος στους ολιγαρχικούς. Καθώς όμως τα πράγματα έπαιρναν αυτή την τροπή, ο βασιλιάς Παυσανίας ζήλεψε τον Λύσανδρο, ότι αν πετύχαινε τον σκοπό του και δόξα θα κέρδιζε και δική του θα 'κανε την Αθήνα. Έπεισε λοιπόν τρεις από τους εφόρους και ξεκίνησε μ' ένα εκστρατευτικό σώμα· τον ακολούθησαν κι όλοι οι σύμμαχοι εκτός από τους Βοιωτούς και τους Κορινθίους, που έλεγαν ότι θα το θεωρούσαν παραβίαση των όρκων τους να επιτεθούν στους Αθηναίους, μια και τούτοι δεν έκαναν τίποτε αντίθετο με τις συνθήκες. (Στην πραγματικότητα κρατούσαν αυτή τη στάση, επειδή πίστευαν πως οι Λακεδαιμόνιοι ήθελαν να εξασφαλίσουν για τους εαυτούς τους τα εδάφη των Αθηναίων.)
Ο Παυσανίας στρατοπέδευσε στο λεγόμενο Αλίπεδο, κοντά στον Πειραιά· διοικούσε ο ίδιος το δεξιό κέρας, κι ο Λύσανδρος με τους μισθοφόρους του κρατούσε το αριστερό. Ο Παυσανίας έστειλε πρέσβεις στους επαναστάτες, μηνώντας τους να πάνε στα σπίτια τους· καθώς αυτοί δεν υπάκουσαν, έκανε επίθεση ―ίσα ίσα για τα προσχήματα, για να μη δείξει τις καλές διαθέσεις που είχε απέναντί τους― και κατόπιν υποχώρησε άπρακτος.
Την άλλη μέρα πήρε δύο τάγματα Πελοποννησίων και το αθηναϊκό ιππικό τριών φυλών και προχώρησε ως τον «Κωφό Λιμένα» εξετάζοντας από ποια μεριά θα 'ταν πιο εύκολο ν' αποκλειστεί ο Πειραιάς με τείχος. Την ώρα που έφευγε ωστόσο τον χτύπησαν μερικοί από τους εχθρούς, πράγμα που τον ενόχλησε· οργισμένος πρόσταξε το ιππικό να κάνει μια γοργή επέλαση, και τις δέκα νεότερες κλάσεις του πεζικού ν' ακολουθήσουν· ο ίδιος πήγε ξοπίσω τους με την υπόλοιπη δύναμη. Σκότωσαν κοντά στους τριάντα ελαφρούς πεζούς του εχθρού και καταδίωξαν τους άλλους ως το θέατρο του Πειραιά. ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ Εκεί όμως έτυχε να εξοπλίζονται όλοι οι πελταστές κι οι πεζοί των επαναστατών· το ελαφρύ πεζικό τους όρμησε αμέσως κι άρχισε να ρίχνει ακόντια, δόρατα, βέλη και πέτρες, πληγώνοντας πολλούς Λακεδαιμονίους και πιέζοντάς τους τόσο, που εκείνοι άρχισαν να υποχωρούν βήμα βήμα, ενώ οι άλλοι ενίσχυαν την αντεπίθεση. Τότε σκοτώθηκε ο Χαίρων κι ο Θίβραχος, πολέμαρχοι κι οι δύο, καθώς κι ο ολυμπιονίκης Λακράτης κι άλλοι Λακεδαιμόνιοι ― που βρίσκονται θαμμένοι μπροστά στις πύλες, στον Κεραμεικό.
Βλέποντας αυτά ο Θρασύβουλος κι οι άλλοι οπλίτες έτρεξαν σ' ενίσχυση και παρατάχτηκαν γοργά μπροστά στους άλλους, σ' οχτώ σειρές βάθος. Ο Παυσανίας βρέθηκε κάτω από μεγάλη πίεση κι υποχώρησε κάπου τέσσερα πέντε στάδια πιο μακριά, κοντά σ' έναν λόφο, απ' όπου παρήγγειλε στους Λακεδαιμονίους και στους υπόλοιπους συμμάχους να προχωρήσουν προς το μέρος του. Από κει, ανασχηματίζοντας το πεζικό του σε μεγάλο βάθος, κατευθύνθηκε καταπάνω στους Αθηναίους, που στάθηκαν και πολέμησαν σώμα με σώμα· τελικά όμως άλλους έριξε στους βάλτους των Αλυκών κι άλλους ανάγκασε να υποχωρήσουν, σκοτώνοντας κάπου εκατόν πενήντα.
Ο Παυσανίας έστησε τρόπαιο και γύρισε στο στρατόπεδο. Ωστόσο όχι μόνο δεν θύμωσε με τους επαναστάτες, αλλά τους μήνυσε κρυφά να στείλουν πρέσβεις στον ίδιο και στους εφόρους που τον συνόδευαν, δασκαλεύοντάς τους τι έπρεπε να πουν· κι εκείνοι τον άκουσαν. Ταυτόχρονα βάλθηκε να διχάσει τους ολιγαρχικούς της Αθήνας, παραγγέλλοντας να μαζευτούν όσο γινόταν περισσότεροι, να παρουσιαστούν στο στρατηγείο του και να δηλώσουν ότι δεν έχουν καμιά διάθεση να πολεμούν την παράταξη του Πειραιά, παρά θέλουν να συμφιλιωθούν μαζί της και να μείνουν όλοι μαζί φίλοι των Λακεδαιμονίων. Αυτά τ' άκουσε μ' ευχαρίστηση κι ο έφορος Ναυκλείδας. (Σύμφωνα με τη συνήθεια των Λακεδαιμονίων να εκστρατεύουν μαζί με τον βασιλιά και δύο έφοροι, είχε έρθει τώρα αυτός κι άλλος ένας ― κι οι δυο τους υποστήριζαν τον Παυσανία κι όχι τον Λύσανδρο.) Έτσι προθυμοποιήθηκαν να στείλουν στη Λακεδαίμονα τους αντιπροσώπους των επαναστατών που έφερναν τις προτάσεις για ειρήνη με τους Λακεδαιμονίους, καθώς και δύο ιδιώτες από την παράταξη της Αθήνας, τον Κηφισοφώντα και τον Μέλητο. Αφού όμως ξεκίνησαν αυτοί για τη Λακεδαίμονα, έστειλαν αντιπροσώπους κι οι επίσημοι κυβερνήτες της Αθήνας, λέγοντας ότι είναι έτοιμοι να παραδοθούν οι ίδιοι και να παραδώσουν και τα τείχη τους στην απόλυτη διάκριση των Λακεδαιμονίων· είχαν όμως την απαίτηση, δήλωναν, μια και οι επαναστάτες έλεγαν πως είναι φίλοι των Λακεδαιμονίων, να παραδώσουν κι εκείνοι τον Πειραιά και τη Μουνιχία.
Αφού τους άκουσαν όλους οι έφοροι κι η Συνέλευση, έστειλαν στην Αθήνα μια δεκαπενταμελή αντιπροσωπεία μ' εντολή να συνεργαστεί με τον Παυσανία για συμφιλίωση με τους καλύτερους δυνατούς όρους. Με τη μεσολάβησή τους συμφιλιώθηκαν οι Αθηναίοι και συμφώνησαν να ζήσουν στα σπίτια τους ― όλοι εκτός από τους Τριάντα, τους Έντεκα και τους δέκα πρώην άρχοντες του Πειραιά· τέλος αποφασίστηκε πως όποιος από τους ολιγαρχικούς φοβόταν, θα πήγαινε να ζήσει στην Ελευσίνα.
Αφού τέλειωσαν αυτά ο Παυσανίας αποστράτευσε τις δυνάμεις του, ενώ οι επαναστάτες ανέβηκαν με τα όπλα τους στην Ακρόπολη κι έκαναν θυσία στην Αθηνά. Όταν κατέβηκαν, οι στρατηγοί συγκάλεσαν Συνέλευση όπου μίλησε ο Θρασύβουλος:
«Εσάς, που ανήκετε στην ολιγαρχική παράταξη», είπε, «σας συμβουλεύω να καταλάβετε ποιοι είστε ― και θα καταλάβετε καλύτερα, αν καθίσετε να σκεφτείτε τι είναι που σας κάνει τόσο υπεροπτικούς, ώστε να θέλετε να μας εξουσιάζετε. Τάχα είστε περισσότερο δίκαιοι; Μα ο λαός ποτέ δεν σας αδίκησε για χρηματικό συμφέρον, κι ας είναι πιο φτωχός από σας ― ενώ εσείς, οι πιο πλούσιοι απ' όλους, έχετε κάνει πολλές κακοήθειες για το κέρδος. Αφού λοιπόν δεν σας διακρίνει δικαιοσύνη, σκεφτείτε μήπως έχετε λόγο να καμαρώνετε για την παλικαριά σας. Αλλά τι καλύτερο κριτήριο υπάρχει, από το πώς πολεμήσαμε αναμεταξύ μας; Ή μήπως θα πείτε ότι μας ξεπερνάτε σ' εξυπνάδα ― εσείς που είχατε και τείχη και όπλα και χρήματα, και τους Πελοποννησίους για συμμάχους, κι όμως νικηθήκατε από μας που τίποτα δεν είχαμε απ' αυτά; Τάχα νομίζετε ότι πρέπει να υπερηφανεύεστε για την υποστήριξη των Λακεδαιμονίων; Γιατί; Όπως παραδίδει κάποιος δεμένο από τον λαιμό ένα σκυλί που δαγκώνει, έτσι κι εκείνοι σας παραδώσαν στον αδικημένο τούτο λαό, πριν σηκωθούν να φύγουν! ― Όμως από σας, φίλοι, ζητάω να μην παραβείτε κανέναν από τους όρκους που δώσατε. Ίσα ίσα, κοντά στις άλλες αρετές σας να δείξετε ότι είστε και πιστοί στον όρκο σας και θεοφοβούμενοι!»
Αυτά είπε κι άλλα παρόμοια, κι ότι δεν πρέπει να υπάρξει καμιά αναταραχή, παρά να εφαρμοστεί το παλιό πολίτευμα· κατόπιν διέλυσε τη Συνέλευση. Εκείνο τον καιρό διόρισαν άρχοντες και ξανάρχισαν ομαλή πολιτική ζωή. Αργότερα ωστόσο, μαθαίνοντας ότι οι ολιγαρχικοί της Ελευσίνας στρατολογούσαν ξένους μισθοφόρους, έκαναν γενική επιστράτευση εναντίον τους. Τους στρατηγούς των ολιγαρχικών τους σκότωσαν όταν παρουσιάστηκαν για διαπραγματεύσεις, στους άλλους όμως έστειλαν φίλους και συγγενείς τους που τους έπεισαν να συμφιλιωθούν. Τότε πήραν όρκους ότι στ' αλήθεια δεν θα κρατήσουν κακία αναμεταξύ τους, και σήμερα ακόμα ζουν όλοι μαζί σαν συμπολίτες κι οι δημοκρατικοί έχουν τηρήσει πιστά τους όρκους τους....
Αποτύπωση του Τάφου των Λακεδαιμονίων στον Κεραμικό
Οι Γερμανοί αρχαιολόγοι που ανέσκαψαν τον ομαδικό αυτόν τάφο, εκτός από τους σκελετούς βρήκαν και επιτύμβια στήλη με μια επιγραφή -τα γράμματά της ήταν στο λακωνικό αλφάβητο, και όχι σε αυτό που χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι- που καταγράφει τα ονόματα του Θίβραχου και του Χαίρωνα, με την ένδειξη “πολέμαρχος” δίπλα στο κάθε όνομα, καθώς και το γράμμα Λ, που ίσως είναι ό,τι απέμεινε από το όνομα του Ολυμπιονίκη Λακράτη.
Οι Σπαρτιάτες είχαν ταφεί με σεβασμό: οι σκελετοί τους δεν είχαν σημάδια νεκρικής ακαμψίας και είναι πιθανόν ο κάθε Σπαρτιάτης να είχε τυλιχθεί σφιχτά στη φοινικίδα (πορφυρός μανδύας) του. Στις ταφές δεν βρέθηκαν κτερίσματα, κάτι που είναι σύμφωνο με τη νομοθεσία του Λυκούργου που απαγόρευε τα κτερίσματα στους σπαρτιατικούς τάφους.
Ήδη από το 1915, οι Γερμανοί αρχαιολόγοι δημοσιοποίησαν το συγκλονιστικό αυτό εύρημα (πρώτο επιστημονικό δημοσίευμα από τον A. Brueckner). Στη συνέχεια, το 1937, ο ανθρωπολόγος E. Breitinger, δημοσίευσε τα πρώτα στοιχεία από τη μελέτη του σκελετικού υλικού των Σπαρτιατών. Ήταν όλοι τους πολύ ψηλοί, με τα δεδομένα εκείνης της εποχής, αφού είχαν μέσο όρο ύψους 1.70 εκ. Κανένας δεν ήταν κάτω από 1.60 εκ., και τρεις που είχαν ύψος αντίστοιχα 1.78, 1.81 και 1.85, θα πρέπει να θεωρούνταν “γίγαντες” από τους άλλους Έλληνες! ( Σ.Σ.......Οι σημερινοί «αρχαιολόγοι» θεωρούν κοντούς του Έλληνες κατά την αρχαιότητα...συγκριτικά με σήμερα ...Φυσικά όχι με τούς άλλους λαούς της εποχής , δηλαδή αυτό που είναι και το σημαντικό συγκριτικό στοιχείο ...! )
Αργότερα, αναφορές για τους σκελετούς των Σπαρτιατών γίνονταν σε εξειδικευμένα άρθρα για τον Τάφο των Λακεδαιμονίων στον Κεραμεικό. Το πιο πρόσφατο δημοσίευμα είναι της Dr Jutta Stroszeck, “Το Μνημείο των Λακεδαιμονίων στον Κεραμεικό” στον τόμο, Πόλεμος-Ειρήνη και Πανελλήνιοι Αγώνες, Αθήνα 2013, σελίδες 381-402. Όμως, το εύρημα αυτό απουσιάζει από βιβλία και άλλα δημοσιεύματα για την αρχαία Ελλάδα, ή ακόμη και την αρχαία Σπάρτη, με αποτέλεσμα να είναι άγνωστο στο ευρύ κοινό.
Ο
πολέμαρχος Χαίρων, ο πολέμαρχος Θίβραχος και ο Ολυμπιονίκης, Λακράτης.
Τέλος, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το σκελετικό υλικό των Σπαρτιατών από τον Κεραμεικό, ερευνάται επιστημονικά από τον Dr Θεόδωρο Πίτσιο και την ομάδα του. Πριν από λίγα χρόνια, ο Dr Πίτσιος δημοσίευσε το πόρισμά του για τα οστά που είχαν βρεθεί στον Καιάδα. ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η δημοσίευση της μελέτης του για τους Σπαρτιάτες οπλίτες του Κεραμεικού θα ρίξει φως σε πολλές παραμέτρους του τρόπου ζωής των Σπαρτιατών, για τις οποίες σήμερα υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία, και θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για τους ερευνητές της Σπάρτης των κλασικών χρόνων.
ΜΕ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ;
- Π. Καρβουνόπουλος - 16/03/2016 Militaire.gr
- Οι συγγραφείς Κώστας Λαγός και Φώτης Καρυανός
- http://www.greek-language.gr/
- Stroszeck-Pitsios-LAK-2008
- ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Πηγή:
