Ο κένταυρος Χείρων & H ανθρωπολογία της μαγείας στην αρχαία Ελλάδα

Η μαγεία στον ελληνικό μύθο είναι πανταχού παρούσα. Διαπέρασε τις πεποιθήσεις της ελληνικής ζωής σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας, υποδεικνύοντας σε μεγάλο βαθμό τη θρησκευτική ομοιογένεια της αρχαιοελληνικής κοινωνίας. Η μαγεία εξυπηρετούσε, μεταξύ άλλων ως θεμέλιο για την ανθρώπινη γνώση και ήταν μέσο ελέγχου του άμεσου περιβάλλοντος, των δυνάμεων της φύσης, της ζωής και του θανάτου, καθώς και άλλων περιοχών της γνώσης, που τελούν σήμερα υπό την αιγίδα της τεχνολογίας. Όπως το θέτει μια σύγχρονη αυθεντία στο πεδίο της σύγχρονης ανθρωπολογίας:

«Η πρακτική της μαγείας ήταν πανταχού παρούσα στην κλασική αρχαιότητα. Οι σύγχρονοι του Πλάτωνα και του Σωκράτη τοποθετούσαν ειδώλια στους τάφους και τα κατώφλια [...] Ο Κικέρων χαμογέλασε με κάποιον που ισχυρίστηκε ότι είχε χάσει τη μνήμη του υπό την επιρροή κάποιας γοητείας και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος ισχυριζόταν πως όλοι φοβούνταν μήπως πέσουν θύματα της μαγείας. Οι πολίτες της Τέω καταριούνταν εκείνον που θα επιτίθετο στην πόλη, ενώ στη Δωδεκάδελτο υπήρχαν νόμοι ενάντια στη μαγική μεταφορά της συγκομιδής από το ένα χωράφι στο άλλο. Οι αυτοκρατορικοί νομικοί κώδικες περιείχαν εκτεταμένες αναφορές ενάντια σε όλα τα είδη της μαγείας –εκτός από την ερωτική και τη μετεωρολογική [...] Οι μαγικές τελετουργίες οδήγησαν σταδιακά σε μια ανώτερη πνευματικότητα, ανοίγοντας εν τέλει το δρόμο στην υπέρτατη θεότητα».

Δεδομένου ότι τα περισσότερα μέλη της αρχαιοελληνικής κοινωνίας ακολούθησαν το ίδιο βασικό σύνολο πεποιθήσεων σχετικά με την κλίμακα των μαγικών δυνατοτήτων, σε ό,τι αφορά στους θεούς και τις δυνατότητές τους, με τοπικές παραλλαγές βέβαια, το μυθολογικό σύστημα κατείχε αφεαυτού ενότητα και μια δομή στην οποία λίγο-πολύ μπορούσε να προβλεφθεί η προσθήκη των νέων χαρακτήρων, ή η απόδοση κάποιων ιδιοτήτων με αρκετή ακρίβεια. Η αντανάκλαση αυτών των πεποιθήσεων στον κλασικό μύθο δεν ήταν κάποια άσκηση της φαντασίας με τον ίδιο τρόπο που γίνεται πιθανώς σήμερα. Ενώ οι αντιλήψεις και οι παρουσιάσεις των ιστορικών/μυθολογικών μορφών στο μύθο και η πλοκή των ενεργειών τους απαιτούσε μια ορισμένη δημιουργικότητα και ποιητική άδεια εκ μέρους του αφηγητή, η δομή του μαγικού κόσμου ήταν τμήμα ενός καλά εγκαθιδρυμένου πλαισίου από τα βάθη των προϊστορικών χρόνων. 

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο κατέχει σημαντική θέση ο ρόλος των κενταύρων, τόσο πρακτικά όσο και συμβολικά. Στην ιστορία και την τέχνη οι κένταυροι απεικονίζονται με ανθρώπινο το άνω τμήμα του κορμού και ζωικό το κάτω. Ως ιδιοσυγκρασίες, όμως, φαίνεται πως δεν ήταν αρκετά ισορροπημένοι και παρουσιάζονται ως είδη πρωτόγονα που όφειλαν περισσότερα στη ζωική φύση τους παρά στην ανθρώπινη κληρονομιά τους. Ο μύθος τους τοποθετεί στη Θεσσαλία, στην κατεξοχήν μαγική γη της ελληνικής επικράτειας με τις φημισμένες μάγισσες, στις οποίες θα αφιερώσουμε μια ξεχωριστή σπουδή. Η παρουσία τους στη θεσσαλική γη αποδόθηκε σε έναν γηγενή βασιλιά των Λαπίθων .

 Στα ελληνικά έργα τέχνης η τυπική απεικόνιση των Κενταύρων είναι εκείνη που τους δείχνει να επιτίθενται στους Λαπίθες, εμπλεκόμενοι σε πράξεις βιασμού και λεηλασίας, όπως και στην γαμήλια τελετή του Πειρίθου . Γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η παρουσία τους ήταν συμβολική των απεριόριστων και απρόβλεπτων ιδιοτήτων του φυσικού κόσμου.

Κατά τον ίδιο τρόπο η λογοτεχνική παρουσία τους στο μύθο είναι συχνά συμβολική της πολιτισμικής ανάγκης να καθιερωθεί -να επανακαθιερωθεί μάλλον- η κυριαρχία σε αυτό που οι Έλληνες της αρχαιότητας αντιλαμβάνονταν ως δική τους σφαίρα επιρροής. Οι ελληνικοί ήρωες έπρεπε για να καθιερώσουν την παρουσία του πολιτισμού τους σε έναν ευρύτερο κόσμο και αυτό το κατόρθωναν τυπικά δαμάζοντας μυθικά ή υπερφυσικά πλάσματα.

Όμως, μη ανθρώπινα τέρατα όπως ήταν η Σκύλλα, η Χάρυβδις, η Χίμαιρα ή η Σφίγγα απεικόνιζαν τη μάχη ανάμεσα στον πολιτισμό και τον ευρύτερο κόσμο. Υβριδικά ημιανθρώπινα πλάσματα τέτοια όπως ήταν οι κένταυροι αντιπροσώπευαν συχνότερα τις εισβολές αρνητικών όψεων εκείνου του μεγαλύτερου κόσμου στον κόσμο της δικαιοδοσίας των Ελλήνων. Σε ένα ευρύτερο ψυχολογικό πλαίσιο πρόκειται για την εισβολή του ασυνείδητου κόσμου στις επικράτειες της καθημερινής συνείδησης, η αρχική σύγκρουση ανάμεσα στις απειλητικές μορφές ενός άγνωστου και σκοτεινού κόσμου και τον τακτοποιημένο κόσμο της λογικής συνείδησης. Τούτη η πρωτογενής σύγκρουση είναι η ίδια -αν και με διαφορετική μορφή- με τη σύγκρουση ανάμεσα στο διονυσιακό και το απολλώνειο στοιχείο.

Η παρουσία του Χείρωνα, αντιθετική στο είδος του, κατείχε μια πλήρως διαφορετική έννοια. Με έναν πολύ πραγματικό τρόπο, ο Χείρων θα μπορούσε να θεωρηθεί η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα σε ό,τι αφορά στο συμβολισμό του κένταυρου στον ελληνικό κόσμο. Εκεί που οι άλλοι αντιπροσώπευαν την κτηνωδία και τον κίνδυνο του φυσικού κόσμου, ο Χείρων αντιπροσωπεύει την αφθονία και την ευλογία του, όπως φαίνεται από το γεγονός ότι δίδαξε σε διάφορους ήρωες τις εν δυνάμει αγαθοεργές δυνάμεις του φυσικού κόσμου –τις τέχνες της αστρολογίας, της βοτανικής, της θεραπείας, του κυνηγιού, της πολεμικής τέχνης, και της άσκησης των δικών τους εσωτερικών, φυσικών χαρισμάτων, δώρα των θεών μέσω κληρονομικής διαδοχής ή προστασίας. 

Το φως των Διοσκούρων

Ένα φαινόμενο που εντυπωσίαζε τους ναυτικούς της αρχαίας Ελλάδας και που μαγεύει τους σύγχρονους ναυτίλους!

Περί Αλός

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Συγγραφεύς – Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

Μέλος Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.)

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ναυτική Ελλάς», τ. 975, σ.70ΙΑΝ. 2015, έκδοση της Ενώσεως Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού (Ε.Α.Α.Ν.), εποπτευόμενο από ΥΕΘΑ μέσω ΓΕΝ.

 

St. Elmo’s Fire by Peter Pawn.

Σε δύσκολες καταστάσεις οι ναυτικοί στην αρχαία Ελλάδα είχαν την ανάγκη της επισκέψεως των αγαθών δαιμόνων ή προσώπων που τους θεωρούσαν προστάτες για να τους βοηθήσουν. Ανάμεσα στις θεότητες του υγρού στοιχείου, ιδιαίτερη θέση κατείχαν επίσης ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, οι Διόσκουροι [1]. Ήταν ήρωες, κατ’ άλλους ημίθεοι Λακεδαιμόνιοι γιατί ήταν γιοί του Διός και της Λύδας, της γυναίκας του βασιλιά της Σπάρτης Τυνδάρεω. Πολλές φορές τους συναντούμε στα αρχαία κείμενα και με την ονομασία Τυνδαρίδες.

Θεωρούνταν οι πάτρωνες των αρχαίων ναυτικών, σωτήρες και αγαθοί προστάτες, επιφορτισμένοι να βοηθούν τον Ποσειδώνα.

Από τους δυο αυτούς γιους του Διός πήρε το όνομά του ο αστερισμός των Διδύμων ο οποίος θεωρείτο ότι κόπαζε την τρικυμία όταν έκανε την εμφάνισή του πάνω από ένα πλοίο που βρισκόταν σε κίνδυνο.

       [γιατί οι Διόσκουροι φαίνονται καθαρά σε κείνους που πλέουν παντού κι όταν φανούν φέρνουν την σωτηρία]

  «όσον οι  μεν Διόσκουροι τοις πανταχού πλοϊζομένοις εναργείς φαίνονται και φανέντες σωτήρες γίνονται»[2]

Πολλές φορές παρατηρείται, στα πλοία, η ύπαρξη φωσφορώδους σελαγισμού ο οποίος είναι ορατός στα άκρα των ιστών και των κεραιών σε θύελλα. Αυτό το φαινόμενο συμβαίνει, συνήθως, τις θυελλώδεις και σκοτεινές νύχτες στις κορυφές των δέντρων, αλεξικέραυνων, όπου συμβαίνει ηλεκτρική εκροή δι’ ακίδων. Ο φωσφορισμός οφείλεται στην εξουδετέρωση των ηλεκτρικών τάσεων μεταξύ εδάφους και ατμόσφαιρας. Σε περίπτωση θετικού ηλεκτρικού φορτίου το φως έχει θυσσανώδη σελαγισμό με ερυθρόλευκο χρώμα στη βάση του ενώ σε αρνητικό φορτίο περιορίζεται στην κορυφή σε μικρό μόνο φωτεινό σημείο. 

Περίπου 1.000-30.000 βολτ ανά εκατοστό επάγουν το φαινόμενο [3]. O αριθμός εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την γεωμετρία του αντικειμένου. Αιχμηρά σημεία μειώνουν την απαιτούμενη τάση, επειδή τα ηλεκτρικά πεδία είναι πιο συγκεντρωμένα σε περιοχές υψηλής καμπυλότητας, έτσι ώστε οι εκκενώσεις είναι πιο έντονες στα άκρα αιχμηρών αντικειμένων.

Όταν αυτός ο σελαγισμός συνέβαινε στην άκρη των ιστίων του πλοίου οι αρχαίοι Έλληνες τον ονόμαζαν «φώτα των Διοσκούρων» και θεωρούνταν άριστοι οιωνοί οι οποίοι έσωζαν τους εμπλέοντας [4].

       [ο ένας μάλιστα από τους Διόσκουρους έβαλε ένα λαμπρό αστέρι στο πάνω μέρος του καταρτιού κι οδήγησε το πλοίο προς τ’ αριστερά ενώ εκείνο ήδη παρασυρόταν προς τον βράχο]

       «και τινα λαμπρόν αστέρα Διοσκούρων τον έτερον επικαθίσαι τω καρχησίω και κατευθύναι την ναυν επί τα λαιά ες το πέλαγος ήδη τω κρημνώ προσφερομένην»[5].  

Πύλες της Ευτυχίας

99% Εμπνευση!  Επτά Δρόμοι για να Φωτίσετε τη Ζωή σας
Gates of Happiness
Θα ανιχνεύσουμε κάποια στοιχεία που αναδεικνύουν τη προσωπική μας γεωγραφία, προσθέτοντας βαθιά φαράγγια και ψηλές βουνοκορφές στην πεζή καθημερινότητα. Ποια είναι τα πράγματα, τα συναισθήματα, οι συνθήκες, τα ερεθίσματα που δίνουν χρώμα στη ζωή μας; Πού βρίσκεται η πηγή αυτής της «πνοής» μέσα μας που μας «εμπνέει;» Είναι αυτή η πνοή που τελικά μας διαφοροποιεί από τα καταναλωτικά προβλέψιμα ανθρωποειδή, στα οποία προσπαθεί επιμελώς το Σύστημα να μας μετατρέψει; Μήπως η Έμπνευση είναι η μόνη μας αντίσταση στην επερχόμενη μαζική πολτοποίηση των συνειδήσεων;
Τελευταία είχα την τύχη να γνωρίσω έναν πολύ ιδιαίτερο και εμπνευσμένο άνθρωπο. Είχε πριν μερικούς μήνες βγει από μακρόχρονη πνευματική απομόνωση, με ελάχιστη επαφή με τους άλλους και τα κοινωνικά και πολιτικά τεκταινόμενα. Δεν έχει σημασία πώς και γιατί. Γεγονός είναι ότι αυτός ο άνθρωπος κατάφερε να σφυρηλατήσει ελεύθερα τη συνείδησή του έξω από κοινωνικές νόρμες και να αναπτύξει βαθιά διαύγεια και σοφία.
Όταν τον ρώτησα πώς βλέπει τους ανθρώπους μετά από δεκαπέντε χρόνια «απουσίας», απάντησε: «Βλέπω τα μάτια τους σβησμένα, σαν να λείπει η εσωτερική τους φλόγα». Συνειδητοποίησα ότι αυτό το «σβήσιμο» που εμείς μπορεί να μην αντιλαμβανόμαστε, γιατί το υφιστάμεθα σταδιακά και ύπουλα, μέσα από το τρίπτυχο κατανάλωση-τεχνολογία-αυτοματισμός είναι ακριβώς το σβήσιμο της έμπνευσης στη καθημερινή μας ζωή.
Είναι η αίσθηση όταν ξυπνάς το πρωί κι όλα σου φαίνονται βαρετά και γκρίζα. Που ξέχασες πότε γέλασες τελευταία φορά με τη καρδιά σου. Που σπάνια πια βρίσκονται πράγματα που σε εκπλήττουν. Είναι που έχασες μια για πάντα τον «εφηβικό ενθουσιασμό» που είχες κάποτε υποσχεθεί στον εαυτό σου και στην κοινωνία ότι θα τον κρατήσεις ζωντανό για το καλό των άλλων. Η πίκρα, η απογοήτευση, η πλήξη, το «μια από τα ίδια» που συναντούμε στον καθένα μας.

Ξεχάσαμε να ξανα-ανακαλύπτουμε τον κόσμο την κάθε στιγμή!
Ο αληθινός κόσμος μας διαφεύγει, γιατί ζούμε παρασιτικά και λάθρα, επαναλαμβάνοντας εσαεί προκατασκευασμένα μοντέλα σκέψης και συμπεριφοράς –τα οποία παρεμπιπτόντως, είναι συνήθως αρνητικά. Ξεδιπλώνουμε συνεχώς το πιο μικρό και μίζερο κομμάτι του εαυτού μας, αναμασώντας τον πόνο, τα παράπονα, τις απογοητεύσεις που μας κρατούν δέσμιους σε μια υποβαθμισμένη εικόνα, καρικατούρα του εαυτού μας, της αληθινής ζωής, που παραμένει λαμπερή και εμπνευσμένη, μακριά μας, ή κάπου θαμμένη βαθιά μέσα μας.
Αναπαράγουμε προκάτ συνταγές ευτυχίας και επιτυχίας, χωρίς να αναρωτιόμαστε: τι είναι αυτό που διψά πραγματικά η ψυχή μας; Μπορεί το επώνυμο ρούχο, το ακριβό αυτοκίνητο να μας το δώσει; Τι είναι αυτό που όλοι ψάχνουμε όλοι, αν όχι η ολόκληρη, η αψεγάδιαστη, η τέλεια ευτυχία;
Με μια προσεκτική, τίμια έρευνα μέσα μας, θα βρούμε ότι υπάρχουν εκείνες οι στιγμές, έστω οι φευγαλέες αναμνήσεις των στιγμών που έχουμε όλοι ανεξαιρέτως νοιώσει να μετέχουμε στο θαύμα της ζωής. Στιγμές πολλές φορές ανεξήγητες, όταν νοιώθουμε την ομορφιά γύρω να μας πνίγει, την ομορφιά που κρύβεται στα πιο ασήμαντα μικρά πράγματα, όταν ξαφνικά πλημμυρίζουμε από αγάπη γι’ αυτόν τον τυχαίο άγνωστο που βρίσκεται μπροστά μας, όταν όλο το ψεύτικο οικοδόμημα του κοινωνικού εαυτού μας γκρεμίζεται μονομιάς και μένει η γυμνότητα, η τραγικότητα, η έσχατη ομορφιά μας.
Στην πραγματικότητα δεν χάσαμε αυτή τη βαθιά ομορφιά ούτε στιγμή, παρόλη τη μικρότητα, την εγωιστική συμπεριφορά. Δεν χάσαμε ποτέ τη βαθιά ανθρωπιά, το μεγαλείο, την τραγικότητά μας. Η αληθινή μας φύση παραμένει πάντα υπέροχη και χωράει στην αγκαλιά της όλο τον κόσμο. Όλη η γνώση, η σοφία, η αγάπη, η συμπόνια, όλα τα ταλέντα, όλες οι ικανότητες, όλη η δημιουργικότητα και η φαντασία είναι μέσα μας, περιμένουν και επιμένουν.
Είναι μια τεράστια αποθήκη του «συλλογικού υποσυνείδητου» στην οποία έχουμε άμεση πρόσβαση ανά πάσα στιγμή. Και δεν είναι «μεγάλα λόγια». Πάρτε το απόφαση! Είμαστε οι δημιουργικοί καλλιτέχνες του έργου που ονομάζουμε «ζωή μας». Είμαστε, είτε το θέλουμε, είτε όχι, όλοι εμπνευσμένοι κατά βάθος!
Υπάρχουν κάποιες πύλες εισόδου σε αυτή την αποθήκη έμπνευσης. Κι επειδή δεν είμαστε και τόσο διαφορετικοί όσο θέλουμε να νομίζουμε, πρόκειται για πύλες κοινές για τους περισσότερους, χωρίς να είναι αποκλειστικές ή περιοριστικές, μιας κι ο καθένας μας δίνει το δικό του τόνο παραλλαγής στο ανθρώπινο τοπίο.
Πρώτη Πύλη: η Φύση
Είναι μια από τις πιο δυνατές πηγές –ίσως η πιο δυνατή– από τις οποίες πηγάζουν εκείνα τα θετικά συναισθήματα που μας πείθουν ότι αυτή τη ζωή αξίζει να την ζούμε. Σε πρωταρχικό επίπεδο αυτό θεωρείται αυταπόδεικτο: ο ήλιος, το φεγγάρι, τα αστέρια, τα δάση, τα βουνά, τα νερά έφερναν τους προβιομηχανικούς ανθρώπους κοντά στο εξαίσιο. Γι αυτούς, για πάνω από 300.000 χρόνια ιστορίας, η Φύση αντιπροσώπευε , σύμφωνα με τον μεγάλο θρησκειολόγο Mircea Eliade, την «αληθινή ύπαρξη», που ήταν θαυματουργή, αναγεννώμενη και πέρα από διανοητική κατανόηση. Η αντίληψη της θεϊκής σχεδίασης της Φύσης έκανε τους ανθρώπους να βρίσκουν στη φύση τον «Θεό».
Το 1897, στην αυτοβιογραφία του, ο συγγραφέας J. Trevor (My Quest of God), περιγράφει πώς ένα πρωί μετά από περίοδο βαριάς κατάθλιψης, περπατώντας στους λόφους της βόρειας Αγγλίας, την ώρα της ανατολής του ήλιου, άρχισε να νοιώθει ότι: «βρίσκεται στον παράδεισο –μια εσωτερική κατάσταση ειρήνης και χαράς και σιγουριάς, απερίγραπτα έντονη, συνοδευόμενη από μια αίσθηση ότι λούζεται σε ένα ζεστό και λαμπερό φως… μια αίσθηση ότι έχει περάσει πέρα από το σώμα του, την παρουσία του Θεού».
Τη δεκαετία του 1980, ο Ιάπωνας μύστης της φυσικής καλλιέργειας Masanobu Fukuoka, γράφοντας το βιβλίο που θα σηματοδοτήσει μια νέα εποχή στη σχέση του ανθρώπου με τη γεωργία (την εποχή της πνευματικής γεωργίας), περιγράφει τη στιγμή της αιφνίδιας φώτισής του (σατόρι) με τα παρακάτω λόγια: «Μετά από μια νύχτα περιπλάνησης ακούμπησα εξαντλημένος στη ρίζα ενός δέντρου… Καθώς πλησίαζε η αυγή, η διαπεραστική κραυγή ενός νυχτερινού ερωδιού με ξύπνησε απότομα. Στη στιγμή έγινα διαφορετικός άνθρωπος.
Ο Θεός με είχε κτυπήσει σαν κεραυνός εν αιθρία, μου φανερώθηκε ολοζώντανα η αληθινή φύση αυτού του κόσμου. Ισχυρή συγκίνηση με είχε κυριεύσει, ώστε έτρεμα στο σώμα και στη ψυχή. Φώναξα από χαρά, με λόγια που θα πρέπει να ήταν ακατάληπτα. Η λάμψη της πρωινής δροσιάς στη χλόη, το πράσινο των δέντρων τα οποία ήταν λουσμένα στο πρωινό φως και τρεμούλιαζαν από χαρά». Από τότε και μέχρι σήμερα στα προχωρημένα ενενήντα του, συνεχίζει με ακούραστη επιμονή να γυρίζει σε όλο τον κόσμο διδάσκοντας και σπέρνοντας τους περίφημους σπόρους του για την απο-ερημοποίηση του πλανήτη.
Ο συγγραφέας Πάολο Κοέλο, υποστηρίζει ότι είτε πρόκειται για τη λογοτεχνία, είτε για τη μηχανική, είτε για την τεχνολογία της πληροφορικής, είτε για τον ίδιο τον έρωτα, «η δημιουργική διαδικασία ακολουθεί ένα και μοναδικό μοντέλο: τον κύκλο της Φύσης».
Εμείς όμως, οι κοινοί άνθρωποι, πώς μπορούμε να επανασυνδεθούμε με τη Φύση, δημιουργώντας μια αληθινή σχέση μαζί της, πέρα από πικνίκ στα λιβάδια και μπάνια στις παραλίες;
Από προσωπική εμπειρία, θα έλεγα ότι κάποιες καθημερινές στιγμές μοναξιάς μέσα στη Φύση είναι απαραίτητες για την ψυχική και συναισθηματική μας ισορροπία. Κάποιοι τις συνδυάζουν με το αγαπημένο τους σπορ ή με τη βόλτα του σκύλου. Όπως και να έχει, βρείτε δέκα-είκοσι λεπτά καθημερινά και περπατήστε στο δάσος, στη παραλία, ή έστω στο γειτονικό πάρκο, χωρίς να «κάνετε» τίποτα. Κλείστε το κινητό, ανοίξτε τα αυτιά και τη καρδιά σας: ακούστε τα πουλιά, τον ήχο των φύλλων στα δέντρα, τον ήχο του νερού, μυρίστε το χώμα, παρατηρήστε τα σύννεφα να αλλάζουν και καθίστε έτσι για λίγο, αφήνοντας τον εαυτό σας να εναρμονιστεί με το φυσικό περιβάλλον, που τόσο το έχει στερηθεί.
Δεν χρειάζεται να πάμε κάπου μακριά. Αν δεν υπάρχει χρόνος, αρκεί απλά να αφουγκραστείτε το αγαπημένο σας φυτό στο σαλόνι ή στο μπαλκόνι σας, να το ποτίσετε ακούγοντας το χώμα να «πίνει» το νερό, να του ψιθυρίσετε τα παράπονά σας, να του εμπιστευτείτε τα μυστικά μέσα από τη καρδιά σας, να χαϊδέψετε τα κλαδιά και τα φύλλα του. Ή να σταθείτε για λίγο με το κεφάλι ψηλά να κοιτάξετε το πέταγμα των πουλιών.
Η εσωτερική επανασύνδεση και η εναρμόνιση είναι θέμα δευτερολέπτων. Οι αποδράσεις αυτές πρέπει να είναι καθημερινές, όχι για να φορτώσουμε ακόμη περισσότερο ένα βαρύ πρόγραμμα, αλλά για να πλουτίσουμε τη ζωή μας με αυτά τα πολύ απλά, αλλά πολύ σημαντικά πράγματα που δίνουν την αίσθηση της φρεσκάδας και της έμπνευσης.