Λιτές, θυσίες, σπονδές για πρόκληση βροχής στην αρχαιότητα

 

---

Πριν από λίγες μέρες έκανε τον γύρο του διαδικτύου η είδηση της λιτανείας για πρόκληση βροχών στην Ρόδο. Οι χλευαστές πολλοί. Αλλά κοιτώντας πίσω στα χρόνια τα παλιά, αναρωτηθήκαμε πως αντιμετώπιζαν οι πρόγονοί μας τέτοιες περιόδους ανομβρίας; πως μας έχουν περιγράψει οι ιστορικοί και η μυθολογία μας, τις επεμβάσεις των θεών και σε ποια μέρη της Ελλάδας; Ποιος θεός -κατά κύριο λόγο- φρόντιζε να σταματήσει την ανομβρία;  και εν τέλει τους λύτρωνε από την αγωνία της επιβίωσης;  Ας πάμε όμως να ξετυλίξουμε το κουβάρι....

Οι άνθρωποι πάντα είχανε την αγωνία της επιβίωσης. Και οι τωρινοί και οι παλαιότεροι. Μια επιβίωση που κατά κύριο λόγο εξαρτιόταν από τα αγαθά της γης και ό,τι αυτή προσέφερε, άλλες φορές πλούσια και άλλες πιο λιτά και φτωχικά. Οι θεοί των Ελλήνων στην αγωνία αυτή των ανθρώπων, δεν ήταν- και ούτε είναι- απλοί παρατηρητές. Προστάτευαν και χάριζαν απλόχερα τα δώρα τους, αρκεί βέβαια και οι θνητοί να είχαν φροντίσει να προσφέρουν τις κατάλληλες θυσίες και σπονδές.  Σε καιρούς ανομβρίας και ξηρασίας οι κίνδυνοι από πείνα και λοιμούς ήταν κάτι παραπάνω από ορατή.

Σπονδή, θυσία, προσφορά απαρχών, αυτά αποτελούν την σύνοψη των ευσεβών πράξεων. Δύσκολα υπάρχει τελετουργία χωρίς προσευχή και αντιστρόφως καμιά σημαντική προσευχή χωρίς τελετουργία: λιταί-θυσίαι αποτελούν μια παλιά και σταθερή σύζευξη. Η λέξη λιτανεία "ξυνίζει" πολύ κόσμο. Και όχι άδικα ίσως, μιας και στο πέρασμα των αιώνων χρησιμοποιήθηκε και κατάφερε να τις αποδοθεί μια πιο δεισιδαιμονική υπόσταση από ότι στην αρχαιότητα.
 Ετυμολογικά το όνομα λιτανεία προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «Λιτή» = δέηση, παράκληση, ικεσία, προσευχή. και δηλώνει την ενέργεια του «λιτανεύει», δηλαδή, την πάνδημο παράκληση προς επέμβαση Θεών, σε περιόδους επιδημίας, ανομβρίας κλπ. Παράγωγα αυτών ήταν τα ρήματα λιτανεύω, σπανιότερα λιταίνω,και τα ρήματα λίσσομαι, λίτομαι. Το επίθετο λιτανός για παράδειγμα που σημαίνει ικετευτικός.
Η λιτανεία ως τελετουργία ανάγεται στην αρχαία ελληνική «πομπή» που τελούνταν επ΄ ευκαιρία της εορτής των διαφόρων Μυστηρίων. Στο πληθυντικό Λιταί ως κύριο όνομα σήμαιναν τη προσωποποίηση των προσευχών. Οι Λιτές σύμφωνα με την μυθολογία ήταν θεές της μετάνοιας και των παρακλήσεων. Ο Όμηρος τις περιγράφει σαν κουτσές, αλλήθωρες και ζαρωμένες στην όψη, ενώ άκουγαν με ευλάβεια όποιον προσευχόταν σε εκείνες. (περισσότερα για τις Λιτές εδώ: http://mythiki-anazitisi.blogspot.gr/2013/10/blog-post_5469.html)

Ο Δίας, ο πατέρας όλων,  έχει εκατοντάδες προσωνύμια. Πολλά από αυτά του έχουν αποδοθεί σχετίζονται με τον καιρό. Αυτός έστελνε και τους ανέμους, τα σύννεφα, την βροχή, το χαλάζι, το χιόνι, την αστραπή, την βροντή, τον κεραυνό κάτω στην γη, είτε για το καλό είτε για το κακό των ανθρώπων. "Δία των νεφών, των κεραυνών, Δία δωρητή των πάντων, φύλαγε τον κόσμο απ᾽ τη φριχτή ανεγνωμιά· πατέρα, σκόρπα την πέρ᾽ απ᾽ τις ψυχές, και κάμε να ᾽βρουν όλοι το νου, που δίκια εσύ μ᾽ αυτόν τα πάντα τιμονεύεις." μας λέει ο Κλεάνθης στον ύμνο προς τον Δία.
Για αυτό στον Όμηρο έχει τα επίθετα νεφεληγερέτης, κελαινεφής (μαυροσύννεφος), εριβρεμέτης (βαρύβροντος), υψιβρεμέτης, ερίγδουπος, αστεροπητής, στεροπηγερέτης, αργικέραυνος, τερπικέραυνος για αυτό και τον λάτρευαν ως Ικμαίο (γιατί έστελνε τα δροσερά μελτέμια το καλοκαίρι), Ευάνεμο, Υέτιο, Όμβριο, Καταιβάτη κτλ.
Τα νερά της βροχής λέγονταν τα Διός ύδατα. Όταν οι Αθηναίοι ήθελαν βροχή, τον παρακαλούσαν: "Ύσον, Ύσον, ώ φίλε Ζεύ, κατά της αρούρας των Αθηναίων και των πεδίων". Επίσης στην καθημερινή ομιλία αντί του "βρέχει" έλεγαν επίσης "ο Ζεύς βρέχει". Μας λέει σε ένα ποίημά του ο Αλκαίος:  "Ύει μεν ο Ζευς, εκ δ’ οράνω μέγας χείμων, πεπάγαισιν δ’ υδάτων ρόαι... " (Ρίχνει βροχή ο ∆ίας. Μεγάλη καταιγίδα ορμά από τον ουρανό και τα νερά έχουν παγώσει.)

 Στο βουνό Αραχναίο της Αργολίδας θυσίαζαν στον Δία και στην Ήρα όταν αργούσε να πέσει η βροχή. Στην Αρκαδία όταν είχε αναβροχιά και τα σπαρτά και τα δέντρα πήγαιναν να ξεραθούν, ανέβαινε ο ιερέας του Δία στην πηγή Αγνώ πάνω στο βουνό Λύκαιο, προσευχόταν, πρόσφερε θυσία και έπειτα με ένα κλαδί από δρυ ανατάραζε πάνω πάνω τα νερά της. Αμέσως ανέβαινε μία θολή αντάρα που σιγά σιγά πύκνωνε σε σύννεφο, και σε λίγο έπεφτε βροχή σε όλη την χώρα.
 Στην κορυφή του πιο ψηλού βουνού της Αίγινας, που και σήμερα λέγεται Όρος βρέθηκαν τα ερείπια ενός βωμού του Ελλάνιου Δία. Τον είχαν στήσει, έλεγαν, οι κάτοικοι ολόκληρης της Ελλάδας, όταν ύστερα από μία περίοδο μεγάλης ξηρασίας ο θεός είχε στείλει ευεργετικές βροχές.Το 1906 βρέθηκε μία χάλκινη υδρία η οποία ήταν αφιερωμένη στον Ελλάνιο Δία. Είναι επίσης πιθανό στην συγκεκριμένη τοποθεσία να υπήρχε ναός αφιερωμένος στην Εκάτη. Χαρακτηριστική είναι η αρχαία δοξασία (αναφέρεται από το Θεόφραστο) που είναι γνωστή μέχρι σήμερα -και συνδέεται με τον πρώτο μυθικό βασιλιά της Αίγινας, Αιακό -και την δέηση που έκανε στο Ελλάνιο Δία, να λήξει την ανομβρία που επικρατούσε τότε στην Ελλάδα –ότι άμα η κορυφή του Όρους σκεπαστεί με σύννεφα θα βρέξει. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη μυθική παράδοση, ο πρώτος βασιλιάς του νησιού και γενάρχης του γένους των Αιακιδών, ο Αιακός, ανέβηκε στο ψηλότερο βουνό του νησιού, για να παρακαλέσει εκ μέρους όλων των Ελλήνων τον πατέρα του να στείλει την πολυπόθητη βροχή ύστερα από την καταστροφική ξηρασία που είχε πλήξει την Ελλάδα. Ο Δίας ανταποκρίθηκε στην επίκληση του  κι ο φημισμένος για τη δικαιοσύνη του Αιγινήτης βασιλιάς, θέλοντας να τον ευχαριστήσει, ίδρυσε στην κορυφή του βουνού ιερό αφιερωμένο στον Ελλάνιο Δία.  Προς τιμήν του Αιακού και του κατορθώματός του, έκτοτε στην Αίγινα τελούνταν τα Αιάκεια. Τα Αιάκεια περιλάμβαναν σπουδαίους γυμνικούς αγώνες, τους οποίους είχε υμνήσει και ο Πίνδαρος.

Αν ο ΕΛΑΣ καταλάμβανε την Αθήνα

 

Διονύσης Χαριτόπουλος

Αν είχε επιτραπεί στον EΛAΣ να μπει τον Οκτώβριο του '44 στην Αθήνα, θα είχαμε μια εντελώς διαφορετική εξέλιξη της χώρας. Δεν θα υπήρχε λόγος για το αιματοκύλισμα στα Δεκεμβριανά και στον Εμφύλιο που ακολούθησε, ούτε θα πρωταγωνιστούσαν μεταπολεμικά οι ακροδεξιές δυνάμεις που οδήγησαν στη δικτατορία του 1967 και την προδοσία της Κύπρου το 1974.

Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί εγκαταλείπουν την Αθήνα.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου θα αφιχθεί στις 18 του μήνα.

Η πρωτεύουσα ήταν ορθάνοιχτη, μα ο ΕΛΑΣ δεν μπήκε.

Παρά τις καυχησιολογίες και τους παλικαρισμούς διαφόρων ακροδεξιών, ο καθ’ ύλην αρμόδιος στρατιωτικός διοικητής της Αθήνας, στρατηγός Σπηλιωτόπουλος, δεν είχε αυταπάτες:

«Εάν επιχειρούσε ο EΛAΣ να καταλάβει την εξουσίαν, και αν ακόμη έδιδα διαταγήν αντιστάσεως εις την εισβολήν, η απόκρουσίς της θα ήτο αδύνατος».

«Αν το EAM-EΛAΣ ήταν αποφασισμένο να καταλάβει την εξουσία με τη βία, αμέσως με την απελευθέρωση της Ελλάδας, η πρωτεύουσα ήταν απόλυτα στη διάθεσή του την ίδια μέρα που έφυγαν οι Γερμανοί. Αν το αποφάσιζε, μόνο με μια εισβολή που θα στοίχιζε ακριβά θα ήταν δυνατό να εκδιωχθεί – την οποία η συμμαχική πίεση και η κοινή γνώμη θα την έκαναν αδύνατη». (Woodhouse)

Δεν υπάρχει Ελληνας ή ξένος ιστορικός που να διαφωνεί.

«Το EAM είχε αποφασίσει να μην καταλάβει την εξουσία, σε μια στιγμή που θα μπορούσε εύκολα να το κάνει». (Mazower)

Το ερώτημα που επιχειρήθηκε να απαντηθεί εκ των υστέρων είναι τι θα γινόταν αν ο EΛAΣ καταλάμβανε την Αθήνα.

Επί πολλά χρόνια η μαύρη προπαγάνδα προεξοφλούσε ένα ζοφερό μέλλον: Ο EΛAΣ θα εγκαθιστούσε κομμουνιστική κυβέρνηση και η Ελλάδα θα γινόταν ένα ακόμη στρατόπεδο του ανατολικού μπλοκ.

Ενα φτωχό, καθυστερημένο κράτος με καταπιεστικό καθεστώς σαν του Χότζα και του Τσαουσέσκου.

Σε αυτήν τη θεωρία, που προεξοφλεί τη σοβιετοποίηση της χώρας, μπορεί βάσιμα να αντιταχθεί ότι -αντιθέτως- μέγα πλήγμα για την Ελλάδα ήταν η αγγλοσοβιετική συμπαιγνία που εμπόδισε τον EΛAΣ να καταλάβει την Αθήνα.

Αν γινόταν αυτό, η θέση της Ελλάδας δεν θα άλλαζε.

Θα παρέμενε ούτως ή άλλως στο δυτικό μπλοκ.

Στον καθορισμό των μεταπολεμικών ζωνών επιρροής, οι Μεγάλες Δυνάμεις υπολόγισαν μόνο τα δικά τους συμφέροντα και αδιαφόρησαν, σκανδαλωδώς, για τον κυρίαρχο ιδεολογικό προσανατολισμό των μικρότερων κρατών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα -και όχι το μόνο- η Ρουμανία, στην οποία επικρατούσαν οι συντηρητικές, αντικομμουνιστικές δυνάμεις. Παρότι το Κομουνιστικό Κόμμα ήταν σχεδόν ανύπαρκτο, επειδή η Ρουμανία ήταν πολύτιμη για τη Σοβιετική Ενωση, δεν πέρασε στο δυτικό, αλλά στο ανατολικό μπλοκ.

Αντιστοίχως, η Ελλάδα από το 1830 ήταν για τους Δυτικούς κυριολεκτικά αδιαπραγμάτευτη. Δεν επρόκειτο σε καμία περίπτωση να της επιτρέψουν να περάσει στον ανατολικό συνασπισμό.

Για τον Στάλιν ήταν «απαγορευμένος καρπός». (Απόδειξη ότι, ενώ ενίσχυε με όπλα όλα τα αντιστασιακά κινήματα στα Βαλκάνια, στην Ελλάδα καθ’ όλη τη διάρκεια της Αντίστασης δεν έστειλε ούτε μία σφαίρα. Η Ελλάδα ήταν εκτός δυνατοτήτων του.)

Και έκανε ό,τι μπορούσε για να συνδράμει τον Τσόρτσιλ. Οταν του ζητήθηκε, έσπευσε να στείλει στα ελληνικά βουνά μια επιτροπή αξιωματικών και κομισάριων να πιέσει το ΚΚΕ να μπει με υπουργούς στο βρετανικό μαντρί και να αποτρέψει την κατάληψη της εξουσίας.

Ο Στάλιν δεν επρόκειτο ποτέ να τα χαλάσει με τους Δυτικούς για την Ελλάδα, πριν ακόμα τελειώσει ο πόλεμος.

Αν λοιπόν ο EΛAΣ καταλάμβανε την εξουσία, ήταν παντελώς αδύνατον να εγκαταστήσει κυβέρνηση σοβιετικού τύπου – ακόμη και στην απίθανη περίπτωση που θα το επιδίωκε.

Το EAM θα ερχόταν οπωσδήποτε σε συμβιβασμό με τους Βρετανούς, οι οποίοι ως έμπειροι παίχτες είχαν έτοιμα εναλλακτικά σενάρια για την Ελλάδα.

Ηδη από το 1943 ο Ιντεν είχε δηλώσει στον Ελληνα πρωθυπουργό Τσουδερό πως, «εάν στην Ελλάδα κατά την ώρα της απελευθερώσεως θα είναι στην εξουσία εαμική κυβέρνηση, θα την αναγνωρίσουν και θα συνεργασθούν μαζί της». (Tσουδερός)

Η βρετανική ηγεσία ήταν προετοιμασμένη για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Το σημειώνει ο Ιντεν προς τον Τσόρτσιλ στις 10 Oκτωβρίου 1944: «Είτε με μοναρχία είτε με δημοκρατία, εμείς πρέπει να διατηρήσουμε και να ενισχύσουμε τις σχέσεις μας με την Ελλάδα».

O Βρετανός πρωθυπουργός δεν έχει αγκυλώσεις, το μυαλό του τρέχει: «Ναι. Η πολιτική μας δεν πρέπει να κρέμεται σε μια κλωστή». Στην ανάγκη μπορεί να θυσιαστεί ένας βασιλιάς που δεν τον θέλει το «95% του λαού». (Ανδρικόπουλος)

Αν, λοιπόν, είχε επιτραπεί στον EΛAΣ να μπει τον Οκτώβριο στην Αθήνα, θα είχαμε μια εντελώς διαφορετική εξέλιξη της χώρας.

Δεν θα υπήρχε λόγος για το αιματοκύλισμα στα Δεκεμβριανά και στον Εμφύλιο που ακολούθησε, ούτε θα πρωταγωνιστούσαν μεταπολεμικά οι ακροδεξιές δυνάμεις που οδήγησαν στη δικτατορία του 1967 και την προδοσία της Κύπρου το 1974.

Ηδη τις λιγοστές μέρες ηρεμίας μετά την απελευθέρωση, είχαν αρχίσει ελπιδοφόρες πολιτικές ζυμώσεις και νέες πολιτικές συμμαχίες κυοφορούνταν.

Παράγοντες της Δεξιάς, εθνικώς αδιάβλητοι, συνομιλούν με το δυτικόφιλο εαμικό κόμμα της EΛΔ των Σβώλου - Tσιριμώκου και με προσωπικότητες της Αντίστασης. Οι έντιμοι δεξιοί δεν θέλουν τη συνύπαρξη με τους προδότες και τους νεόπλουτους εκμεταλλευτές της κατοχικής δυστυχίας.

Την ανεξαρτησία της Ελλάδας και τις ομαλές μεταπολεμικές εξελίξεις τις υπέσκαψαν οι Βρετανοί, σε αγαστή συνεργασία με τους Σοβιετικούς.

Ο Μιλτιάδης Πορφυρογέννης, μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ, που έζησε της καταστροφικές σοβιετικές παρεμβάσεις εκ των έσω, καταλογίζει στη Σοβιετική Ενωση τις ευθύνες που της αναλογούν:

«Αν οι Σοβιετικοί δεν επεμβαίναν και μας αφήναν ήσυχους, εμείς μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε μια κατάσταση εσωτερικά το λιγότερο σαν της Γαλλίας. Θα εξασφαλίζαμε τις δημοκρατικές ελευθερίες, θα αναγνωριζόταν η Εθνική Αντίσταση, δεν θα είχαμε αγγλική κατοχή, δεν θα είχαμε το Δεκέμβρη κι όλο το κακό που έγινε».

Υπάρχει λοιπόν και αυτή η εκδοχή, πολύ πιο αληθοφανής από τη ζοφερή που καλλιεργήθηκε μετεμφυλιακά.

Αν έμπαινε ο EΛAΣ στην Αθήνα, η Ελλάδα θα απολάμβανε από τότε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία δυτικού τύπου, δεν θα έχανε πολύτιμα χρόνια αυτοκαταστρεφόμενη, και οι αριστεροί δεν θα κατέληγαν οι νέγροι της πολιτικής ζωής.

https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/255725_o-elas-katalambane-tin-athina

ΑΠΟΨΕΙΣ

Η Βάρκιζα

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 08.08.2020, 14:37

Αλλο ΕΛΑΣ, άλλο ΔΣΕ

Διονύσης Χαριτόπουλος

Παρά την αδυσώπητη κρατική τρομοκρατία, ο αριθμός των πρώην ΕΛΑΣιτών που προσχώρησαν εθελοντικά στον ΔΣE, «για να ζήσουμε μια ώρα περισσότερο», όπως έλεγαν, ήταν εξαιρετικά περιορισμένος.

Οι Ελληνες πλήρωσαν ακριβά τη φιλοπατρία τους.

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, πάνω από 100.000 ΕΑΜίτες και ΕΛΑΣίτες εξομοιώθηκαν με τους δολοφόνους της κομματικής OΠΛΑ, κυνηγήθηκαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν και δολοφονήθηκαν. Οι οικογένειές τους διαλύθηκαν, οι περιουσίες τους καταστράφηκαν.

Oι διωκόμενοι είχαν να διαλέξουν ανάμεσα σε δύο δρόμους:

■ O πρώτος ήταν να μην κάνουν τίποτα και «να υπομείνουν τη μοίρα τους», όπως ήταν η εντολή της πολιτικής ηγεσίας. Oι δεκάδες χιλιάδες που ακολούθησαν αυτόν τον δρόμο κακοποιήθηκαν άγρια, δολοφονήθηκαν ή σάπισαν στις φυλακές.

«Ακόμα και τη δεκαετία του ’60, οι ελληνικές φυλακές ήταν γεμάτες με εκατοντάδες άνδρες και γυναίκες που το μόνο τους έγκλημα ήταν ότι είχαν πολεμήσει τους Γερμανούς» (Mazower).

■ O δεύτερος δρόμος ήταν να κρυφτούν.

Πολλοί προσπάθησαν να χαθούν στην ανωνυμία των μεγάλων πόλεων ή έζησαν τρυπωμένοι σαν αγρίμια στις σπηλιές και στις χαράδρες, ελπίζοντας σε καλύτερες ημέρες.

(Ενα μικρό τμήμα, περί τους 4.000, κυρίως μέλη του KKE, φυγαδεύτηκαν σταδιακά στις γειτονικές χώρες Αλβανία και Γιουγκοσλαβία, όπου δημιουργήθηκαν στρατόπεδα προσφύγων.)

■ Ενας τρίτος δρόμος παρουσιάστηκε για τους διωκόμενους ΕΛΑΣίτες μετά από έναν χρόνο, το 1946, όταν ο ηγέτης του KKE Ζαχαριάδης αποφάσισε τη δυναμική αναμέτρηση με την κυβέρνηση, που άρχισε με τις «ομάδες αυτοάμυνας» των διωκόμενων και συνεχίστηκε με τον ΔΣE (Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας).

Μα παρά την αδυσώπητη κρατική τρομοκρατία, ο αριθμός των πρώην ΕΛΑΣιτών που προσχώρησαν εθελοντικά στον ΔΣE, «για να ζήσουμε μια ώρα περισσότερο», όπως έλεγαν, ήταν εξαιρετικά περιορισμένος. Ο ΔΣE ούτε καθ’ υποψίαν πλησίασε τη μαζικότητα, τη συνοχή ούτε, φυσικά, τη λαϊκή αποδοχή του EΛAΣ. Στον κολοφώνα της ακμής του, με όλα τα μέλη του KKE στο βουνό και με τους χιλιάδες προερχόμενους από υποχρεωτική στρατολόγηση (άνδρες και γυναίκες), ζήτημα είναι αν έφτασε τους 20.000 μαχητές.

Σε αντίθεση με τους 130.000 μόνιμους και έφεδρους αντάρτες του EΛAΣ, που ήταν από τον πρώτο ώς τον τελευταίο, όλοι εθελοντές.