Ο αρχαίος ιατρός Ασκληπιός και οι αναστάσεις των νεκρών

Όλοι έχουν διαβάσει για τον Ασκληπιό, του οποίου η βιογραφία είναι πράγματι μυθιστορηματική. Δεν είμαστε, βεβαίως, σε θέση να γνωρίζουμε τα όρια μεταξύ μύθου και... πραγματικότητας. Αν, για παράδειγμα, αυτό που θεωρούμε ως ανάσταση ήταν ένα είδος νεκροφάνειας ή όχι. Εμείς τα κείμενα ερευνούμε και τίποτε άλλο. Ας διαβάσουμε, λοιπόν, τι αναφέρουν αυτά τα κείμενα για τον Ασκληπιό:

Ως γνωστόν, ο Ασκληπιός (ο Esculapius των Λατίνων), εί­ναι παράλληλα ήρωας και θεός της ιατρικής. Εί­ναι γιος του Απόλλωνα· οι μύθοι όμως που έχουν σχέση με τη γέννηση του διαφέρουν αρ­κετά. Τις περισσότερες φορές - πρόκειται συ­γκεκριμένα για την εκδοχή που παραδέχεται ο Πίνδαρος - λένε πως ο Απόλλωνας ερωτεύτηκε την Κορωνίδα, κόρη του Θεσσαλού βασιλιά Φλεγύα, και την άφησε έγκυο· τον καιρό όμως που η Κορωνίδα περίμενε παιδί παραδόθηκε στον έρωτα ενός θνητού, του "Ισχη, του γιου του Έλατου.

Ο Απόλλωνας έμαθε το παράπτωμα αυτό από την αδιακρισία μιας κουρούνας (ή και από το χάρισμα του να μαντεύει) και σκότωσε την άπιστη· τη στιγμή που το σώμα της Κορωνί­δας τοποθετήθηκε επάνω στην πυρά και σύντο­μα θα καιγόταν, ο Απόλλωνας τράβηξε από τα σπλάχνα της το παιδί, ζωντανό ακόμη. Έτσι γεννήθηκε ο Ασκληπιός.

Σύμφωνα με άλλη εκ­δοχή, που σκοπό είχε να εξηγήσει, γιατί ο Ασκληπιός ήταν ο μεγάλος θεός της Επιδαύρου στην Πελοπόννησο, ο Φλεγύας, μεγάλος λη­στής, ήρθε στη χώρα να πληροφορηθεί για τα πλούτη που είχε και να μελετήσει με ποιο τρόπο θα γινόταν κύριος της. Συνοδευόταν από την κό­ρη του. Στη διάρκεια του ταξιδιού την αποπλά­νησε ο Απόλλωνας και αυτή έφερε στον κόσμο ένα γιο, στη γη της Επιδαύρου, στους πρόποδες ενός βουνού που λεγόταν Μύρτιο.

Φθινοπωρινή Ισημερία και Αρχαίες Ελληνικές Μυστηριακές τελετές

Η φετινή Ισημερία Σεπτεμβρίου συμβαίνει σήμερα 22/9, ακριβώς στις 20:02 UTC.
Φθινοπωρινή ισημερία έχουμε την 22α Σεπτεμβρίου, γιατί κατά την ημερομηνία αυτή ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερισμό του Ζυγού (στις 23:45 μ.μ. φέτος) κι έτσι εισερχόμαστε αστρονομικά στην εποχή του φθινοπώρου.
Η Φθινοπωρινή Ισημερία του Ηλίου συμβολίζει την εμφάνιση της ανθρώπινης ψυχής που αντιπροσωπεύει την εκδήλωση της Λογικής Νοήσεως (3ο ιερό δράμα της εξελικτικής πορείας της φύσεως). Στ’ άλλα επίπεδα έχουμε την πρώτη εμφάνιση των όντων κάθε επιπέδου.
Οι Ορφικοί κατά τη Φθινοπωρινή Ισημερία εκδήλωναν την λατρεία τους προς τη Φύση γιατί έφερνε στο «Είναι» τους τα Όντα. Πρωτίστως όμως ο εορτασμός στρεφόταν στο γεγονός της εμφάνισης της ανθρώπινης ψυχής. Την ψυχή αυτήν την ονόμαζαν Κόρη Πρωτογόνη, σπούδαζαν τις εκδηλώσεις της από τις οποίες έφθασε να διακριθεί ως νοητικό ον της Φύσεως (λογική νόηση).
Η πρώτη μύηση στα Ορφικά μυστήρια λάμβανε χώραν αμέσως μετά τη Φθινοπωρινή Ισημερία. Κατά τη μύηση αυτή αποκαλύπτονταν τα περί της συστάσεως της μητέρας Γης και της εμφανίσεως τής ανθρώπινης ψυχής. Στα Ελευσίνια μυστήρια κατά τη Φθινοπωρινή Ισημερία γινόταν η εισαγωγή των αμύητων. Κατά την εισαγωγή λάμβανε χώραν μακρά τελετή για την εμφάνιση στο «Είναι» της Κόρης της Πρωτογόνης.
Έλεγαν ότι η Κόρη η Πρωτογόνη είναι κόρη του Ουρανού και της Γης, δηλαδή αποτέλεσμα της επιμιξίας των δυνάμεων του Ουρανού (που συμβολίζει τον άπειρο χώρο δηλαδή τη Συνεχή ή Αμέριστη ουσία) και της Γης (που συμβολίζει την Ατομική ή Μεριστή ουσία).
Με την τελετή αυτήν οι Μύστες της Ελευσίνας απέδιδαν ευγνωμοσύνη προς τη θεία Φύση η οποία έφερε στο «Είναι» το ψυχικό «Είναι» κάθε οντότητας. Έτσι οι Μύστες ως πρώτο αντικείμενο είχαν να εξετάσουν ποια ήταν η Κόρη η Πρωτογόνη, δηλαδή πώς εμφανίσθηκε η ψυχή της Φύσεως.
Η περίοδος από τη Φθινοπωρινή Ισημερία μέχρι την Χειμερινή Τροπή του Ηλίου συμβολίζει την περίοδο κατά την οποία η ψυχή του ανθρώπου θα περάσει το πρώτο στάδιο εξελίξεώς της που είναι η καλλιέργεια των σπερμάτων τών, προς γονιμοποίηση, Ιδεών.
Τα σπέρματα αυτά κυοφορούνται κατά τις διαδοχικές ενσαρκώσεις, με την επενέργεια του νόμου της Ειμαρμένης. Κατά την περίοδο αυτήν η ανθρώπινη ψυχή θα δεχθεί τις επιδράσεις του Ουρανού, θα διαπλάσει τον ηθικό χαρακτήρα της και θα διαμορφώσει τη συνείδησή της κατά τρόπον ώστε να διακανονίζει τη ζωή της σε αρμονία προς τους όμοιούς της.
Οι Ορφικοί θεωρούσαν την περίοδο από τη Φθινοπωρινή ισημερία μέχρι τη Χειμερινή τροπή του Ηλίου ως αντιστοιχούσα προς την πρώτη περίοδο του ανθρωπίνου γένους κατά την οποία η ανθρώπινη ψυχή κατόρθωσε να εκδηλώσει τις δυναμικότητές της που της επέτρεψαν να χαρακτηρισθεί ως πραγματικό νοητικό Ον.
Έτσι κατόρθωσε να βρει το δρόμο προς σύσταση των ανθρώπινων κοινωνιών οι οποίες θα της εξασφάλιζαν την πρόοδό της. Οι ατμοσφαιρικές μεταβολές αυτήν τη χρονική περίοδο έλεγαν ότι είναι η ζώσα αλληγορική εικόνα της πρώτης ψυχικής ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Η πτώση των υδάτων κατά τη χρονική αυτή περίοδο έλεγαν ότι εικονίζει τις κατερχόμενες από τον ουρανό ακτίνες του φωτός.
Επίσης, έλεγαν, ότι όπως καλλιεργείται η Γη για να εκδηλώσει τη βλάστηση, έτσι πρέπει να καλλιεργούνται και οι ανθρώπινες ψυχές για να εκδηλώσουν τις δυνάμεις τους και να τις μεταβάλουν σε Ιδέες και συναισθήματα. Επίσης όπως τα ύδατα καθιστούν γόνιμη τη Γη προς καλλιέργεια των σπερμάτων από τα οποία θα εμφανισθεί η βλάστηση και από αυτήν τα άνθη και οι καρποί, έτσι και οι ανθρώπινες ψυχές πρέπει να εκδηλωθούν.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια εικόνιζαν, επίσης, την περίοδο από τη Φθινοπωρινή Ισημερία μέχρι τη Χειμερινή Τροπή του Ηλίου ως αντιστοιχούσα στην περίοδο που η μητέρα Γη αναπαύεται και αναδιοργανώνει τις δυνάμεις της για να παρασκευασθεί να δεχθεί στους κόλπους της προς γονιμοποίηση τα σπέρματα των καρπών. Επίσης εκτός από τις εσωτερικές τελετές, είχαν και εξωτερικές εκδηλώσεις. Έτσι κατά τις αρχές του Φθινοπώρου έρχονταν και παρέμεναν στον παρακείμενο Ναό του Παρθενώνος, παρθένες της πόλεως των Αθηνών, οι οποίες ύφαιναν τον πέπλο της θεάς της Σοφίας, Αθηνάς.
Οι παρθένες αυτές, που παρέμεναν εκεί επί έξι μήνες για να φτιάξουν το έργο τους, αλληγορούσαν την αγνότητα τής ψυχής η οποία κατά τους μήνες του Φθινοπώρου και του Χειμώνα θα δεχθεί το σπέρμα της θείας ιδεολογίας, θα καλλιεργήσει και θα εκδηλώσει αυτό με τ’ αποτελέσματά του και θα υφάνει πέπλο με τον οποίο περιβαλλόμενη θ’ αναγορευθεί θυγατέρα της Σοφίας» (1).
Τα Ελευσίνια Μυστήρια αποτελούσαν αναμφισβήτητα έναν από τους πιο ιερούς και σεβαστούς θεσμούς, ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού. Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, ιδρυτής των Ελευσινίων Μυστηρίων φέρεται ο Εύμολπος, ή ο Μουσαίος ο οποίος ήταν γιος του Ορφέα, υπάρχουν όμως και πλήθος άλλων εκδοχών, έτσι ώστε σήμερα να είναι εξαιρετικά δύσκολο να μπορούμε να καταλήξουμε σ’ ένα ασφαλές συμπέρασμα, ως προς τον λόγο της εμφάνισή τους, τον τρόπο της διεξαγωγής τους αλλά και το ακριβές περιεχόμενο των διδασκαλιών και των μυήσεών τους, όπως αναφέρεται από πολλούς ερευνητές.
Μία έρευνά μου (Στυλιανός Τάκας), όμως, που έγινε επάνω στην Οδύσσεια του Ομήρου με την αναφορά του στις πόλεις που επισκέφθηκε ο Οδυσσέας φανερώνει ότι είναι όντως δημιουργοί των Ελευσινίων Μυστηρίων οι Εύμολπος, Διοκλής, Κελεός και Τριπτόλεμος. Ας αφουγκραστούμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Οδύσσεια ο δρόμος της Μύησης» :
Ίσμαρος: γιος του Ευμόλπου από τον οποίο πήρε το όνομα η πόλη.
Εύμολπος: Βασιλιάς της Θράκης και της Ελευσίνας, γενάρχης των Ευμολπιδών.
Ευμολπίδες: όνομα απογόνων του Ευμόλπου, ιερέων της Αττικής και των Ελευσινίων μυστηρίων.
Ας δούμε ποιος ήταν ο Εύμολπος. Στον Ομηρικό προς τη Δήμητρα ύμνο αναφέρεται, ότι η θεά δίδαξε στον Εύμολπο, εκτός από τα Καβείρια και τα Ελευσίνια, σεμνά της μυστήρια. Σας παρουσιάζω το απόσπασμα: Μία από τις θυγατέρες του Ελευσινίου Κελεού λέει στη θεά Δήμητρα:
«Καλή μου γυναίκα (Μαία), πρέπει, παρά τη θλίψη μας, να υπομείνουμε ό,τι οι θεοί μας δίνουν, γιατί είναι ισχυρότεροι από μας τους αδύνατους ανθρώπους, αλλά θα σου υποδείξω τους πολίτες που κατέχουν εδώ τις τιμές και τη δύναμη και επί κεφαλής του λαού μας αμύνονται στα τείχη της πόλης μας με την ευθύτητα των σκέψεων και των αποφάσεών τους.
Ο σοφός Τριπτόλεμος, ο Διοκλής, ο Πολύξενος και ο άμεμπτος Εύμολπος»… και πιο κάτω: … «Μετά δίδαξε ( η θεά Δήμητρα) τους τρεις βασιλείς τούς επιτηρητές της δικαιοσύνης, τον Τριπτόλεμο, το Διοκλή τον αρματηλάτη , τον ισχυρό Εύμολπο και αυτόν τον Κελεό, τον ηγέτη του λαού, την ορθή τέλεση των ιερουργιών, αποκάλυψε σ’όλους τα αγαθά όργια και τις σεμνές τελετές, τις οποίες ούτε πρέπει να παραλείπουμε, ούτε να κοινολογούμε, ούτε να γνωστοποιούμε…».
Ο Ευριπίδης, επίσης, στην τραγωδία του «Ερεχθεύς», ονομάζει τον Εύμολπο, αρχηγό των Θρακών, οι οποίοι βοήθησαν, σαν σύμμαχοι, τους Ελευσίνιους εναντίον των Αθηναίων. Αναφέρει, μάλιστα, ότι σκοτώθηκε από τον Ερεχθέα, όταν ο τελευταίος θέλησε να ενώσει πολιτειακά την Ελευσίνα με την Αθήνα.
Αν παρακάμψουμε τον ύμνο, ιδρυτές επίσης των Ελευσινίων μυστηρίων κατ’άλλους, εκτός από τη Δήμητρα, φέρονται ο Μουσαίος γιος του Ορφέως και ο Ερεχθεύς, ο οποίος λέγεται ότι έφερε το σιτάρι από την Αίγυπτο.
Οι Ευμολπίδες, όμως, για χίλια χρόνια ιερουργούσαν στα Ελευσίνια μυστήρια. Ο Ιεροφάντης και η Ιεροφάντις, στα Ελευσίνια μυστήρια, ήταν πάντοτε από το γένος των Ευμολπιδών, καθώς επίσης και ένας από τους τέσσερις επιμελητές των μυστηρίων, δίκαζαν μάλιστα και τα παραπτώματα τα σχετικά με τα μυστήρια.
Στα Ελευσίνια μυστήρια, λατρεύονταν η Δήμητρα και η Περσεφόνη. Ο Ησύχιος αναφέρει: «Ὁμόβωμοι θεοί, ἐν Ἐλευσῖνι Δήμητρος και Κόρης εἰσίν». Αναφέρουν μάλιστα, ότι η Δήμητρα ήταν θεά πελασγικής καταγωγής και οι Ελευσίνιοι Πελασγοί αναμείχθηκαν με τους, κατόπιν, ελθόντες εκεί Θράκες του Ευμόλπου.
Αυτό όμως που γνωρίζουμε σήμερα, με βεβαιότητα, είναι ότι υπήρχαν τα Μικρά Ελευσίνια , τα οποία αποτελούσαν την βασική προετοιμασία για τη διεξαγωγή των Μεγάλων Ελευσινίων που ήταν βεβαίως και τα σημαντικότερα και τα οποία διαρκούσαν 9 ημέρες, ξεκινώντας από τη δέκατη Πέμπτη ημέρα του μήνα Βοηδρομιώνα.
Ωστόσο επειδή δεν υπάρχει πλήρης αντιστοιχία μεταξύ του αρχαίου ημερολογίου και του σημερινού, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την ακριβή ημερομηνία τής διεξαγωγής τους και για το λόγο αυτό, έχουν κατά καιρούς προταθεί πολλές και διάφορες εκδοχές.

Σήμερα θα επιχειρήσω (2) μία νέα προσέγγιση του υπολογισμού της ακριβούς ημερομηνίας της διεξαγωγής των Ελευσινίων Μυστηρίων (3), βάσει κάποιων ιδιαίτερων αστρονομικών χαρακτηριστικών, τα οποία ποτέ μέχρι τώρα δεν έχουν λάβει υπόψη τους οι σύγχρονοι ερευνητές, αναφέρει ο Γιώργος Χαραλαμπίδης.
«Γνωρίζουμε ότι οι αρχαίες μυστηριακές τελετές, ήταν πάντοτε άμεσα συνδεδεμένες με κάποια συγκεκριμένα αστρονομικά φαινόμενα. Μέσα στο μήνα Σεπτέμβριο λοιπόν, το μήνα της διεξαγωγής των Ελευσινίων Μυστηρίων, συμβαίνει ένα αστρονομικό γεγονός κορυφαίας σημασίας, το οποίο δεν θα μπορούσε σε καμμία περίπτωση να περάσει απαρατήρητο από το, επίσης κορυφαίο, αυτό θρησκευτικό γεγονός.

Φθινοπωρινή Ισημερία

Φθινοπωρινή ισημερία έχουμε την 23η Σεπτεμβρίου, γιατί κατά την ημερομηνία αυτή ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερισμό του Ζυγού (στις 11:22 π.μ. φέτος) και έτσι εισερχόμαστε αστρονομικά στην εποχή του φθινοπώρου.
Βέβαια η πραγματική ισομερία των ωρών της Ανατολής και της Δύσεως φέτος είναι στις 26 Σεπτεμβρίου (Ανατολή Ηλίου 6:16 π.μ. - Δύση 18:17 μ.μ.) αλλά  αστρονομικά την τοποθετούμε στις 23 Σεπτεμβρίου.

«Η Φθινοπωρινή Ισημερία του Ηλίου συμβολίζει την εμφάνιση της ανθρώπινης ψυχής για να αντιπροσωπευθεί η εκδήλωσις της Λογικής Νοήσεως (3ο ιερό δράμα της εξελικτικής πορείας της φύσεως).
Στα άλλα επίπεδα έχουμε την πρώτη εμφάνιση των όντων κάθε επιπέδου.

Οι Ορφικοί κατά την Φθινοπωρινή Ισημερία εκδήλωναν την λατρεία τους προς την Φύση γιατί έφερνε στο «Είναι» τους τα Όντα.
Πρωτίστως όμως ο εορτασμός στρεφόταν στο γεγονός της εμφανίσεως της ανθρώπινης ψυχής.
Την ψυχή αυτήν την ονόμαζαν Κόρη Πρωτογόνη, σπούδαζαν τις εκδηλώσεις της, και έφθασαν στο σημείο 
να την διακρίνουν ως νοητικό ον της Φύσεως (λογική νόησις).
Η πρώτη μύησις στα Ορφικά μυστήρια λάμβανε χώραν αμέσως μετά την Φθινοπωρινή Ισημερία.
Κατά την μύηση αυτή αποκαλύπτονταν τα περί της συστάσεως της μητέρας Γης και της εμφανίσεως τής ανθρώπινης ψυχής.
Στα Ελευσίνια μυστήρια κατά την Φθινοπωρινή Ισημερία γινόταν η εισαγωγή των αμυήτων.
Κατά την εισαγωγή λάμβανε χώραν μακρά τελετή για την εμφάνιση στο «Είναι» της Κόρης της Πρωτογόνης.
Έλεγαν ότι η Κόρη η Πρωτογόνη είναι κόρη του Ουρανού και της Γης, δηλαδή αποτέλεσμα της επιμιξίας των δυνάμεων του Ουρανού (που συμβολίζει τον άπειρο χώρο δηλαδή την Συνεχή ή Αμέριστη ουσία) και της Γης (που συμβολίζει την Ατομική ή Μεριστή ουσία). 

Με την τελετή αυτήν οι Μύστες της Ελευσίνος απέδιδαν ευγνωμοσύνη προς την θεία Φύση η οποία έφερε στο «Είναι» το ψυχικό «Είναι» κάθε οντότητος.
Έτσι οι Μύστες ως πρώτο αντικείμενο είχαν να εξετάσουν ποιά ήταν η Κόρη η Πρωτογόνη, δηλαδή πώς εμφανίσθηκε η ψυχή της Φύσεως.
Η περίοδος από την Φθινοπωρινή Ισημερία μέχρι την Χειμερινή Τροπή του Ηλίου συμβολίζει την περίοδο κατά την οποία η ψυχή του ανθρώπου θα περάσει το πρώτο στάδιο εξελίξεώς της που είναι η καλλιέργεια των σπερμάτων τών, προς γονιμοποίηση, Ιδεών.
Τα σπέρματα αυτά κυοφορούνται κατά τις διαδοχικές ενσαρκώσεις, με την επενέργεια του νόμου της Ειμαρμένης. Κατά την περίοδο αυτήν η ανθρώπινη ψυχή θα δεχθεί τις επιδράσεις του Ουρανού, θα διαπλάσει τον ηθικό χαρακτήρα της και θα διαμορφώσει την συνείδησή της κατά τρόπον ώστε να διακανονίζει την ζωή της σε αρμονία προς τους όμοιούς της.
Οι Ορφικοί θεωρούσαν την περίοδο από την Φθινοπωρινή ισημερία μέχρι την Χειμερινή τροπή του Ηλίου ως αντιστοιχούσα προς την πρώτη περίοδο του ανθρωπίνου γένους κατά την οποία η ανθρώπινη ψυχή κατόρθωσε να εκδηλώσει τις δυναμικότητές της που της επέτρεψαν να χαρακτηρισθεί ως πραγματικό νοητικό Ον.
Έτσι κατόρθωσε να βρει το δρόμο της δημιουργίας των ανθρωπίνων κοινωνιών οι οποίες θα της εξασφάλιζαν την πρόοδό της.
Οι ατμοσφαιρικές μεταβολές αυτήν την χρονική περίοδο έλεγαν ότι είναι η ζώσα αλληγορική εικόνα της πρώτης ψυχικής ιστορίας του ανθρωπίνου γένους.
Η πτώσις των υδάτων της βροχής, κατά την χρονική αυτή περίοδο, έλεγαν ότι εικονίζει τις κατερχόμενες από τον ουρανό ακτίνες του φωτός.
Επίσης, έλεγαν, ότι όπως καλλιεργείται η Γη για να εκδηλώσει την βλάστηση, έτσι πρέπει να καλλιεργούνται και οι ανθρώπινες ψυχές για να εκδηλώσουν τις δυνάμεις τους και να τις μεταβάλουν σε Ιδέες και συναισθήματα.
Επίσης όπως τα ύδατα καθιστούν γόνιμη την Γη προς καλλιέργεια των σπερμάτων από τα οποία θα εμφανισθεί η βλάστησις και από αυτήν τα άνθη και οι καρποί, έτσι και οι ανθρώπινες ψυχές πρέπει να εκδηλωθούν.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια εικόνιζαν, επίσης, την περίοδο από την Φθινοπωρινή Ισημερία μέχρι την Χειμερινή Τροπή του Ηλίου ως αντιστοιχούσα στην περίοδο που η μητέρα Γη αναπαύεται και αναδιοργανώνει τις δυνάμεις της για να παρασκευασθεί να δεχθεί στους κόλπους της προς γονιμοποίηση τα σπέρματα των καρπών. Επίσης εκτός από τις εσωτερικές τελετές, είχαν και εξωτερικές εκδηλώσεις. Έτσι κατά τις αρχές του Φθινοπώρου έρχονταν και παρέμεναν στον παρακείμενο Ναό του Παρθενώνος, παρθένες της πόλεως των Αθηνών, οι οποίες ύφαιναν τον
πέπλο της θεάς της Σοφίας Αθηνάς.
Οι παρθένες αυτές, που
παρέμεναν εκεί, έξι μήνες για να φτιάξουν το έργο τους, αλληγορούσαν την αγνότητα τής ψυχής η οποία κατά τους μήνες του Φθινοπώρου και του Χειμώνος θα δεχθεί το σπέρμα της θείας ιδεολογίας, θα καλλιεργήσει και θα εκδηλώσει αυτό με τα αποτελέσματά του και θα υφάνει πέπλο με τον οποίο περιβαλλόμενη η Αθηνά θα αναγορευθεί θυγατέρα της Σοφίας»(1).

Τα Ελευσίνια Μυστήρια αποτελούσαν αναμφισβήτητα έναν από τους πιο ιερούς και σεβαστούς θεσμούς, ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού.
Σύμφωνα με την μυθολογική παράδοση, ιδρυτής των Ελευσινίων Μυστηρίων φέρεται ο Εύμολπος ή ο Μουσαίος ο οποίος ήταν γυιος του Ορφέως, υπάρχουν όμως και πλήθος άλλων εκδοχών, έτσι ώστε σήμερα να είναι εξαιρετικά δύσκολο να μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα ασφαλές συμπέρασμα, ως προς τον λόγο της εμφανίσεώς τους, τον τρόπο της διεξαγωγής τους αλλά και το ακριβές περιεχόμενο των διδασκαλιών και των μυήσεών τους, όπως αναφέρεται από πολλούς ερευνητές.
Μία έρευνά μου, όμως, που έγινε επάνω στην Οδύσσεια του Ομήρου με την αναφορά του στις πόλεις που επισκέφθηκε ο Οδυσσεύς φανερώνει ότι είναι όντως δημιουργοί των Ελευσινίων Μυστηρίων οι: Εύμολπος, Διοκλής, Κελεός και Τριπτόλεμος. Ας αφουγκραστούμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο μου: "Οδύσσεια ο δρόμος της Μύησης" 

ΕΛΙΑ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

Καλλιέργεια – Εχθροί & Ασθένειες (Οπτικός Οδηγός Αναγνώρισης)

ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ: Olea europaea (L.)

Ελαία η ευρωπαϊκή

---

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 

1. ΕΔΑΦΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΕΛΙΑΣ - Κλίμα - Έδαφος - Υψόμετρο, 2. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΛΑΙΩΝΑ - Εποχή φύτευσης της ελιάς - Προετοιμασία του εδάφους ελαιώνα - Συστήματα φύτευσης ελαιώνων, 3. ΛΙΠΑΝΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ - Ενδεικτική βασική λίπανση νέων ελαιώνων - Ενδεικτική επιφανειακή λίπανση νέων ελαιώνων - Ενδεικτική βασική λίπανση παραγωγικών ελαιώνων - Ενδεικτική επιφανειακή λίπανση παραγωγικών ελαιώνων, 4. ΑΡΔΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ - Ενδεικτική άρδευση νέων ελαιώνων - Ενδεικτική άρδευση παραγωγικών ελαιώνων, 5. ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ (ΟΠΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ) - Εχθροί της ελιάς - Ασθένειες της ελιάς

---

 

1. ΕΔΑΦΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΕΛΙΑΣ

Κλίμα

• Η καλλιέργεια της ελιάς εντοπίζεται στην εύκρατη ζώνη του Βόρειου και Νοτίου ημισφαιρίου και σε γεωγραφικό πλάτος 30° – 45° για το πρώτο και 15° – 40° για το δεύτερο.
• Καλλιεργείται σε περιοχές με μεσογειακό κλίμα το οποίο χαρακτηρίζεται από ήπιους, υγρούς χειμώνες και ζεστά, ξηρά καλοκαίρια.
• Περιοχές στις οποίες η θερμοκρασία πέφτει κάτω από τους -5 °C είναι απαγορευτικές για την εγκατάσταση ελαιώνα.
• Ομοίως απαγορευτικές είναι και εκείνες οι περιοχές στις οποίες την περίοδο της ωρίμανσης παρατηρούνται πρώιμοι φθινοπωρινοί παγετοί, την περίοδο της έκπτυξης των οφθαλμών πρώιμοι ανοιξιάτικοι παγετοί και την περίοδο της άνθησης οι επικρατούντες άνεμοι είναι ξηροί και ζεστοί ή έχουν καταγραφεί υψηλές θερμοκρασίες.
• Η ελιά είναι εξαιρετικά φωτόφιλο φυτό. Για την ανάπτυξή της απαιτείται έκθεση σε περιβάλλον που θα παρέχει από 2.400 έως 2.700 ώρες ηλιοφάνειας ετησίως.
• Εάν στην επιλεχθείσα περιοχή οι βροχοπτώσεις κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα (200-300 mm/έτος), η απόδοση της ελιάς θα είναι ικανοποιητική μόνο στα εδάφη που τα χαρακτηρίζει επαρκής ικανότητα συγκράτησης νερού ή υπάρχει η δυνατότητα συμπληρωματικής άρδευσης. Σε περιοχές με υψηλές βροχοπτώσεις (400-600 mm/έτος) η απόδοση της ελιάς θα είναι ικανοποιητική υπό την προϋπόθεση ότι το έδαφος χαρακτηρίζεται από επαρκή αποστράγγιση.
• Για να διακοπεί ο λήθαργος των ανθοφόρων οφθαλμών απαιτούνται χαμηλές θερμοκρασίες περίπου δύο μηνών, με μέσο όρο κυμαινόμενο μεταξύ 1,5 ° C και 10 ° C.

​

---

Έδαφος

• Η ελιά μπορεί να καλλιεργηθεί σε κάθε εδαφικό τύπο, ακόμη και στα πετρώδη, άγονα ή και αλατούχα εδάφη, αρκεί να διαθέτουν ικανοποιητική στράγγιση. Ωστόσο μεγαλύτερες αποδόσεις παρατηρούνται σε γόνιμα, μέσης σύστασης αμμοαργιλώδη εδάφη που συγκρατούν υγρασία και έχουν βάθος 1 – 1,5 m.
• Αναπτύσσεται σε εδαφικό pH το οποίο κυμαίνεται μεταξύ 6,5 – 8,5. Όμως για την παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας βρώσιμης ελιάς και ελαιολάδου μία από τις προϋποθέσεις είναι η οξύτητα του εδάφους να κυμαίνεται μεταξύ 7 – 8.
• Η ελιά ευνοείται ιδιαιτέρως από την παρουσία ασβεστίου, καλίου και βορίου στο έδαφος.

---

Υψόμετρο

Η φύτευση της ελιάς μπορεί να γίνει σε πεδινές, παραθαλάσσιες, ημιορεινές και ορεινές (έως και 1000 m υψόμετρο για κάποιες ποικιλίες) περιοχές της Νοτίου Ελλάδος, ενώ στην Βόρεια Ελλάδα η καλλιέργειά της περιορίζεται στις παραλιακές περιοχές.

---

2. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΛΑΙΩΝΑ

Εποχή φύτευσης της ελιάς

• Τα γλαστρωμένα ή σε σακκούλα δέντρα και δενδρύλλια ελιάς φυτεύονται όλον τον χρόνο για ερασιτεχνικές καλλιέργειες αποφεύγοντας όμως τις περιόδους ακραίων κλιματικών συνθηκών.
• Τα γλαστρωμένα δενδρύλλια ή δέντρα ελιάς που προορίζονται για επαγγελματικούς ελαιώνες φυτεύονται όλον τον χρόνο αποφεύγοντας ομοίως τις περιόδους ακραίων κλιματικών συνθηκών και με την προϋπόθεση πως ο ελαιώνας είναι ποτιστικός.
• Για την δημιουργία επαγγελματικών ελαιώνων από δενδρύλλια ελιάς σε σακούλα, η φύτευση πραγματοποιείται από τον Νοέμβριο έως τα τέλη Μαίου, λαμβάνοντας υπόψιν τις ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες της εκάστοτε περιοχής και περιόδου. Εάν η περιοχή δεν πλήττεται από παγετούς οι ελιές φυτεύονται το φθινόπωρο. Στην αντίθετη περίπτωση φυτεύονται την άνοιξη.

---

Προετοιμασία του εδάφους ελαιώνα

• Οι απαιτούμενες εργασίες για την εγκατάσταση του ελαιώνα συνιστάται να ξεκινήσουν 12 με 18 μήνες πριν από την φύτευση.
• Εφόσον υπάρχει η δυνατότητα, είναι χρήσιμο να προηγηθεί καλλιέργεια ψυχανθών.
• Γίνεται συστηματική αφαίρεση των ζιζανίων με μηχανικά ή χημικά μέσα.
• Πραγματοποιείται ανάλυση εδάφους.
• Σε περιοχές όπου υπάρχει η δυνατότητα άρδευσης εγκαθίσταται αρδευτικό σύστημα.
• Πραγματοποιείται άροση όταν το εδάφος βρίσκεται σε ρώγο, με τρίυνο άροτρο από μικρού βάρους ελκυστήρα αποφεύγοντας την αναστροφή και την συμπίεση αυτού. Μόνο στην περίπτωση πολύ συμπαγών εδαφών πραγματοποιείται βαθιά άροση με ταυτόχρονη ενσωμάτωση 2 – 4 τόννων κοπριάς ή κομπόστ.
• Μία με δύο εβδομάδες αργότερα ακολουθεί κανονική άροση κατά την οποία γίνεται και η ενσωμάτωση σε βάθος 10 έως 20 cm της βασικής φωσφοροκαλιούχας λίπανσης.
• Λίγες ημέρες προ της φυτεύσεως πραγματοποιείται ελαφρά επιφανειακή κατεργασία του εδάφους.
• Γίνεται ή σήμανση των θέσεων φύτευσης.

---

Συστήματα φύτευσης ελαιώνων

Α. Παραδοσιακοί ελαιώνες

• Οι παραδοσιακοί ελαιώνες έρχονται από τα βάθη της γεωργικής ιστορίας και αντικατοπτρίζουν την προσπάθεια, τον μόχθο και την σοφία του αγρότη που με τα εκάστοτε δεδομένα μέσα αξιοποίησε κατά τον βέλτιστο τρόπο κάθε σπιθαμή αρόσιμης γης προωθώντας και εξελίσσοντας την τέχνη της ελαιοκαλλιέργειας. Σήμερα, ωστόσο, εκτός από τις άνυδρες ερημικού χαρακτήρα εκτάσεις, αυτό το σύστημα γεωργικής εκμετάλλευσης εγκαταλείπεται και αντικαθίσταται από άλλες σύγχρονες και πιό αποδοτικές μορφές καλλιέργειας.
• Στους παραδοσιακούς ελαιώνες τα ελαιόδεντρα που φυτεύονται ανά στρέμμα δεν ξεπερνούν τα 20. Οι αποστάσεις φύτευσης ποικίλουν - 7x7 m, 6x8 m, 8x8 m, 10x10 m, 10x12 m, 12x12 m - εξαρτώμενες κυρίως από τις εδαφοκλιματικές συνθήκες. Όσο πιο αβαθή και άγονα είναι τα χωράφια τόσο μεγαλύτερες γίνονται και οι αποστάσεις, τα δε δέντρα αποδίδουν ικανοποιητική παραγωγή μετά την δεκαετία.

---

Β. Εντατικοί ελαιώνες πυκνής φύτευσης

• Στους ελαιώνες πυκνής φύτευσης μπορούν να εγκατασταθούν από 100 μέχρι 160 περίπου ελαιόδενδρα ανά στρέμμα.
• Οι αποστάσεις φύτευσης κυμαίνονται από 1,5 m επί της γραμμής μέχρι 4 έως 6,5 m ανάμεσα στις γραμμές.
• Τα ελαιόδενδρα διαμορφώνονται σε σχήματα που αφενός μεν αυξάνουν την παραγωγικότητα αφετέρου δε, διευκολύνουν την κίνηση των γεωργικών μηχανημάτων.
• Σε αυτό το σύστημα φύτευσης της ελιάς τα δένδρα εισέρχονται συντομότερα στην παραγωγή.

---

Γ. Υπερεντατικοί ελαιώνες υπέρπυκνης φύτευσης

• Στους ελαιώνες υπέρπυκνης φύτευσης μπορούν να εγκατασταθούν από 150 μέχρι 200 περίπου ελαιόδενδρα ανά στρέμμα.
• Οι αποστάσεις φύτευσης κυμαίνονται από 1,25 έως 1,5 m επί της γραμμής μέχρι 2,5 έως 4,7 m ανάμεσα στις γραμμές.
• Οι ποικιλίες που χρησιμοποιούνται είναι οι νεώτερες Favolosa, Don Carlo και Allegra, μαζί με τις αρχικές Arbequina, Arbosana καθώς και ο κλώνος i-38 της Κορωνέικης – η οποία, αξίζει να σημειωθεί, έχει χαρακτηριστεί από το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου "Ποικιλία Παγκοσμίου Κληρονομιάς”.
• Σε αυτό το σύστημα τα ελαιόδενδρα σχηματίζουν φυτικό φράχτη ανά γραμμή και διαμορφώνονται σε σχήμα παλμέτας ή ύψιλον με μόνιμη στήριξη ενώ εισέρχονται στην καρποφορία από τον 2ο με 3ο χρόνο.

​

---

3. ΛΙΠΑΝΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ

Α. Ενδεικτική βασική λίπανση νέων ελαιώνων

Προτού φυτευθούν τα δενδρύλλια ελιάς εφαρμόζονται με διασπορά και ενσωμάτωση στο έδαφος 120-150 kg/στρέμμα απλού υπερφωσφορικού λιπάσματος (0-20-0) μαζί με 50-80 kg/στρέμμα θειϊκού καλίου (0-0-50). Οι ποσότητες αυτές θα εφοδιάσουν τα δενδρύλλια ελιάς με φώσφορο και κάλιο τουλάχιστον για τα επόμενα πέντε χρόνια.

---

Β. Ενδεικτική επιφανειακή λίπανση νέων ελαιώνων

• Το 1ο έτος εφαρμόζονται 100-200 gr/δέντρο αζώτου (N) σε τρείς δόσεις, όπου με την πρώτη δόση χορηγείται το 25 % περίπου του λιπάσματος στις αρχές ανοίξεως, με την δεύτερη δόση χορηγείται το 35 % περίπου στίς αρχές του καλοκαιριού και το υπόλοιπο 35% δίδεται με την τρίτη δόση η οποία πραγματοποιείται στα τέλη του καλοκαιριού.
• Το 2ο έτος εφαρμόζονται 140-280 gr/δέντρο αζώτου (N) σε τρείς δόσεις, όπου με την πρώτη δόση χορηγείται το 27 % περίπου του λιπάσματος στις αρχές ανοίξεως, με την δεύτερη δόση χορηγείται το 36 % περίπου στίς αρχές του καλοκαιριού και το υπόλοιπο 37% δίδεται με την τρίτη δόση η οποία πραγματοποιείται στα τέλη του καλοκαιριού.
• Το 3ο έτος εφαρμόζονται 200-400 gr/δέντρο αζώτου (N) σε τρείς δόσεις, όπου με την πρώτη δόση χορηγείται το 30 % περίπου του λιπάσματος στις αρχές ανοίξεως, με την δεύτερη δόση χορηγείται το 35 % περίπου στίς αρχές του καλοκαιριού και το υπόλοιπο 35% δίδεται με την τρίτη δόση η οποία πραγματοποιείται στα τέλη του καλοκαιριού.
• Το 4ο έτος εφαρμόζονται 300-600 gr/δέντρο αζώτου (N) σε τρείς δόσεις, όπου με την πρώτη δόση χορηγείται το 30 % περίπου του λιπάσματος τον χειμώνα, με την δεύτερη δόση χορηγείται το 33 % περίπου την άνοιξη και το υπόλοιπο 35% δίδεται με την τρίτη δόση η οποία πραγματοποιείται το καλοκαίρι.
• Το 5ο έτος χορηγούνται οι ίδιες ποσότητες και στα ίδια χρονικά διαστήματα με αυτά του 4ου έτους.

​

---

Γ. Ενδεικτική βασική λίπανση παραγωγικών ελαιώνων

Η βασική λίπανση των παραγωγικών δέντρων ελιάς πραγματοποιείται τον χειμώνα με την χορήγηση 0,3-0,5 kg φωσφόρου (P₂O₅), 0,6-1,2 kg καλίου (K₂O) και 40-50 gr βόρακα ανά δέντρο και έτος.

---

Δ. Ενδεικτική επιφανειακή λίπανση παραγωγικών ελαιώνων

Χορηγείται 0,5-1,5 kg αζώτου (Ν) ανά δέντρο και έτος, με τα 2/3 της ποσότητας να δίδονται αρχές Μαρτίου και το υπόλοιπο 1/3 να δίδεται κατά τα μέσα Μαίου.

---

4. ΑΡΔΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ

• Όπου υπάρχει η δυνατότητα άρδευσης συνιστάται να πραγματοποιείται καθόλην την διάρκεια της βλαστικής περιόδου και σε συχνότητα τέτοια που να καλύπτει τις ημερήσιες ανάγκες των δέντρων σε νερό.
• Κρίσιμα στάδια για την άρδευση της ελιάς είναι εκείνα της διαφοροποίησης των ανθοφόρων οφθαλμών, της άνθησης και καρπόδεσης (Aπρίλιο-Mάιο), η περίοδος σκλήρυνσης του ελαιοπυρήνα (Iούνιο) και τα μέσα με τέλη Αυγούστου όπου αρχίζει η διόγκωση του καρπού.
• Η επάρκεια εδαφικής υγρασίας την περίοδο του Φθινοπώρου μέχρι το στάδιο της συγκομιδής συντελεί στην μέγιστη ανάπτυξη των καρπών, στην αύξηση της παραγωγής καθώς και της ποιοτικών χαρακτηριστικών του ελαιοκάρπου.

​

Η Αθήνα κατά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, όπως τη φωτογράφισαν τα γαλλικά στρατεύματα (1916-17)

Μαγειρεύοντας με θέα την Ακρόπολη, λόφος των Μουσών

γράφει ο Σπύρος Κακουριώτης
Πηγή: monopoli.gr

Την Αθήνα του Εθνικού Διχασμού μέσα από τη ματιά των γαλλικών στρατευμάτων που στάλθηκαν να πολεμήσουν σε ένα από τα δευτερεύοντα μέτωπα του Α' Παγκοσμίου πολέμου αναδεικνύει η φωτογραφική έκθεση «Αθήνα 1917: Με το βλέμμα της Στρατιάς της Ανατολής», που από τις 15 Σεπτεμβρίου φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη.

Δύσκολα ο επισκέπτης θα διακρίνει πίσω τους τα πάθη που συγκλονίζουν την πρωτεύουσα του κράτους, που οκτώ μήνες νωρίτερα, τον Νοέμβριο του 1916, υπήρξε πεδίο μάχης, ανάμεσα στους οπαδούς του βασιλιά Κωνσταντίνου και τον στρατό του, από τη μια, και τα αγγλογαλλικά στρατεύματα που αποβιβάστηκαν στον Πειραιά, βομβαρδίζοντας την πρωτεύουσα.

 Στρατοπέδευση στο ιερό του Διονύσου

Η αντίσταση των κωνσταντινικών και το πογκρόμ κατά των οπαδών του Βενιζέλου θα οδηγήσει στον ναυτικό αποκλεισμό και συνακόλουθα στην πείνα, εικόνες της οποίας καταγράφονται σε ορισμένες από τις φωτογραφίες της έκθεσης. Τέλος, τον Ιούνιο του 1917, ο βασιλιάς καταφεύγει στο εξωτερικό (σημ Φιλίστωρος: δεν καταφεύγει, αλλά εκθρονίζεται από την Αντάντ) και ο Βενιζέλος εισέρχεται στην πρωτεύουσα, με τη στήριξη των γαλλικών στρατευμάτων, που είχαν βάση τους τη Θεσσαλονίκη.

 Φρουρά στον Ναό της Αθηνάς Νίκης

Το αίμα που είχε χωρίσει τις δύο παρατάξεις δεν αποτυπώνεται παρά ελάχιστα από τους Γάλλους στρατιωτικούς φωτογράφους, και αυτό μόνο όταν έχει προπαγανδιστική αξία (π.χ. βλέπουμε τους βανδαλισμούς στην οικία του Βενιζέλου ή τα πτώματα θυμάτων των Νοεμβριανών).

 Πλανόδιος πωλητής σταφυλιών, οδός Καραϊσκάκη, Ψυρή

Αντίθετα, δύο είναι τα στοιχεία που θα τραβήξουν περισσότερο το βλέμμα τους: οι κλασικές αρχαιότητες –όπου και σταθμεύουν μονάδες του γαλλικού στρατού, ιδιαίτερα στην Ακρόπολη, το Ηρώδειο ή το θέατρο του Διονύσου– και ο αρχιτεκτονικός νεοκλασικισμός της πόλης, με μηδαμινή, τις πιο πολλές φορές, την παρουσία ανθρώπων.

Αφετέρου, μια εθνογραφική (αλλά και αρκετά οριενταλιστική) ματιά, που εστιάζει στα «μη ευρωπαϊκά» στοιχεία αυτής της ευρωπαϊκής πρωτεύουσας: κατσίκια μπροστά στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, γαϊδούρια και κάρα στους δρόμους, πλίνθινα χαμηλά σπιτάκια σκαρφαλωμένα στις ακρινές συνοικίες...

 Πωλητές υποδημάτων, οδός Πανδρόσου. Στο βάθος το τζαμί Δισδαράκη

Οι φωτογραφίες επελέγησαν από ένα σύνολο 550 οπτικών τεκμηρίων που αφορούν την Αθήνα του 1917 και φυλάσσονται στα φωτογραφικά και κινηματογραφικά αρχεία του γαλλικού υπουργείου Αμύνης (όπου μόνο για την Ελλάδα της εποχής διασώζονται περίπου 10.000 φωτογραφίες).

Το μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο των «Αρπαλείων χρημάτων» στην αρχαία Αθήνα (324 π.Χ.)

Δημοσθένης

Η κατάχρηση είτε αφορά στην εξουσία, είτε αφορά στους θεσμούς, είτε αφορά την εμπιστοσύνη του ενός προς τον άλλον, είτε αφορά στα οικονομικά αγαθά, είναι ένα θέμα που αποτελεί από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, ως έννοια, ένα μεγάλο πρόβλημα στις σχέσεις των πολιτών με την κεντρική εξουσία.

Ένας από τους μεγάλους καταχραστές της αρχαιότητας ήταν ο Άρπαλος. Η υπόθεσή του επιλέχτηκε για να τονιστούν οι πολλές ομοιότητες της τότε κοινωνίας με τη σημερινή. Μιας κοινωνίας που, αν και απέχουμε 2.321 χρόνια από αυτήν, είχε και τότε ίδια περίπου προβλήματα με τη σημερινή. Προβλήματα διαφθοράς, ασυνέπειας, συναλλαγής, προδοσίας, λεηλασίας του δημοσίου πλούτου, μικροκομματικής λογικής, ιδίως από αυτούς που, λόγω θέσης, έπρεπε να είναι αμερόληπτοι, τίμιοι, αδέκαστοι, νομιμόφρονες, πατριώτες και, φυσικά, δεν ήταν. 

Ένα από τα μεγάλα σκάνδαλα λοιπόν ήταν και η κατάχρηση του Άρπαλου, προσωπικού φίλου του Μ. Αλεξάνδρου και θησαυροφύλακά του.

Ο Άρπαλος του Μαχάτα (Ελιμιώτης) καταγόταν από παλαιά αριστοκρατική οικογένεια της Μακεδονίας και ήταν παιδικός φίλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κατά την εκστρατεία του στην Περσία ο Αλέξανδρος τον είχε ορίσει βασικό ταμία και διαχειριστή του βασιλικού θησαυροφυλακίου λόγω ενός σωματικού προβλήματος που είχε. Πριν από τη μάχη της Ισσού (Νοέμβριος 333 π.Χ.), ο Άρπαλος παρασυρμένος από τον Ταυρίσκο, έφυγε μαζί του δυτικά, παίρνοντας μαζί του όλα τα χρήματα της στρατιάς και κατέφυγε στα Μέγαρα. Ο Μ. Αλέξανδρος δέχτηκε τη μετάνοιά του, τον ξανακάλεσε δίπλα του και τον όρισε εκ νέου γενικό διαχειριστή των θησαυρών του κράτους με έδρα τα Εκβάτανα (όπου αργότερα δολοφονήθηκε ο στρατηγός Παρμενίων). Όταν ο Αλέξανδρος ξεκίνησε για την τελευταία του μακρινή εκστρατεία προς την Ινδία, ο Άρπαλος θεώρησε απίθανο να γυρίσει πίσω ο Μακεδόνας Βασιλιάς ζωντανός από μια τόσο μακρινή και επικίνδυνη εκστρατεία, και επιδόθηκε στην κατασπατάληση των χρημάτων του Βασιλικού θησαυροφυλακίου, διάγοντας έναν βίο γεμάτο με συμπόσια και ακολασίες (αὑτῷ τε πράγματα συνειδὼς πονηρὰ δι’ ἀσωτίαν). Όταν όμως το 325 π.Χ. ο Άρπαλος έμαθε πως ο Αλέξανδρος νίκησε και επέστρεφε στην Βαβυλώνα έχοντας πληροφορίες για τις ατασθαλίες του, γνώριζε ότι τον περίμενε πολύ σκληρή τιμωρία.

Πανικόβλητος από αυτή την εξέλιξη ο Άρπαλος υπεξαίρεσε 5.000 τάλαντα από το Βασιλικό θησαυροφυλάκιο (ποσό αστρονομικό για την εποχή) και απέδρασε στην Μικρά Ασία για να αποφύγει την βασιλική οργή. Εκεί οργάνωσε στρατό από έξι χιλιάδες μισθοφόρους, αγόρασε έναν μικρό στόλο από τριήρεις και πέρασε στον Ελλαδικό χώρο με προορισμό την Αθήνα. Στην Αθήνα το 324 π. Χ. η αντιμακεδονική πολιτική πτέρυγα ήταν πανίσχυρη, παρά την στρατιωτική παντοδυναμία των Μακεδόνων, με κυρίαρχες μορφές τον Υπερείδη, τον Δείναρχο αλλά κορυφαίο τον σημαντικότερο ρήτορα της Αρχαιότητας, Δημοσθένη. Η Μακεδονική πτέρυγα, επίσης πολιτικά ισχυρή, αντιπροσωπευόταν από τον Δημάδη αλλά κυρίως από τον σώφρονα Φωκίωνα. Οι Αθηναίοι αντιμετώπισαν με έντονη καχυποψία την έλευση του Άρπαλου. Αρχικώς του απαγορεύτηκε η είσοδος στην πόλη με τους μισθοφόρους του μετά από εισήγηση του Δημοσθένη (ὁ δὲ Δημοσθένης πρῶτον μὲν ἀπελαύνειν συνεβούλευε τὸν Ἅρπαλον) και την σύμφωνη γνώμη του Φωκίωνα έτσι ώστε να μην δωθεί αφορμή στον Αλέξνδρο να επιτεθεί κατά της Αθήνας (καὶ φυλάττεσθαι, μὴ τὴν πόλιν ἐμβάλωσιν εἰς πόλεμον ἐξ οὐκ ἀναγκαίας καὶ ἀδίκου προφάσεως). Τελικώς ο στρατηγός Φιλοκλής επέτρεψε την είσοδο του Άρπαλου στην Αθήνα ατομικά ως ικέτη.

Αλέξανδρος ο Μέγας

Ο Θουκυδίδης η προέλευση των Ελλήνων και το όνομα Ελλάς

Όπως γνωρίζουμε ενδεχομένως από τα σχολικά μας χρόνια, ο Έλλην ιστορικός Θουκυδίδηςέζησε μεταξύ 460 – 398 π.Χ.. και έγινε παγκοσμίως γνωστός για τη συγγραφή της κλασικής Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Στο έργο της ζωής του αφηγείται γεγονότα που συνέβησαν κατά τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης· ο Πελοποννησιακός Πόλεμος κράτησε από το 431 έως το 404 π.Χ., με ένα επτάχρονο διάλειμμα “ύποπτης ανακωχής”. Στο προοίμιο του έργου διαβάζουμε:

1. Θουκυδίδης, ο Αθηναίος, έγραψε την ιστορίαν του πολέμου μεταξύ των Πελοποννησίων και των Αθηναίων. Την συγγραφήν αυτού ήρχισεν ευθύς εξ αρχής της εκρήξεώς του, διότι προείδεν ότι θ’ απέβαινε μεγάλος και περισσότερον αξιομνημόνευτος από κάθε προηγούμενον πόλεμον, και εσυμπέραινε τούτο από το γεγονός ότι αμφότερα τα Κράτη κατήρχοντο εις αυτόν, ενώ ευρίσκοντο εις την ακμήν της παντός είδους στρατιωτικής δυνάμεώς των, και ότι έβλεπε τους λοιπούς Έλληνας είτε τασσόμενους αμέσως, είτε διανοουμένους τουλάχιστον να ταχθούν προς το εν ή το άλλο μέρος. [1] Προοίμιον (1-23)

Η κίνησις αυτή ετάραξε τωόντι βαθύτατα την Ελλάδα, και μέρος υπό τους βαρβάρους και σχεδόν τον κόσμον όλον. Τα προγενέστερα γεγονότα και τα έτι παλαιότερα δεν δύνανται να εξακριβωθούν σαφώς, ένεκα της παρόδου πολλού χρόνου. Αλλά από τεκμήρια, τα οποία, ωθών την έρευνάν μου μέχρι του απωτάτου παρελθόντος, κρίνω αξιόπιστα, άγομαι να πιστεύσω ότι δεν υπήρξαν μεγάλα, ούτε υπό πολεμικήν, ούτε υπό άλλην έποψιν. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ανάμεσα στη Αθηναϊκή και την Πελοποννησιακή Συμμαχία, υπό την ηγεμονία της Σπάρτης, διήρκεσε, με μερικές ανακωχές, από το 431 π.Χ. έως το 404 π.Χ. και έληξε με την ολοκληρωτική ήττα των Αθηναίων, δίνοντας τέλος στον πολιτισμικό «χρυσό αιώνα».

Ως προς την καταγωγή του, ο ίδιος αναφέρει ότι ήταν Θραξ, καθώς πατέρας του ήταν ο Όλορος, όνομα το οποίο επίσης ανήκε σε πολλούς βασιλείς της Θράκης. Ο Όλορος ήταν ιδιοκτήτης χρυσωρυχείων στην παράκτια περιοχή απέναντι από τη Θάσο και συνεπώς ευκατάστατος.

Ο Θουκυδίδης γεννήθηκε στον Άλιμο και είχε συγγενικούς δεσμούς με τον Αθηναίο πολιτικό και στρατηγό Μιλτιάδη και έναν από τους γιούς του, τον Κίμωνα. Κατά την διάρκεια μιας εκστρατείας στην χερσόνησο της Κριμαίας, ο Μιλτιάδης παντρεύτηκε την Ηγησιπύλη, κόρη του Ολόρου, βασιλιά της Θράκης. Ο μέγας ιστορικός έλαβε κλασική μόρφωση και επηρεάσηκε από την σπουδαία φιλοσοφική παράδοση των Σοφιστών, αν και ήταν μάλλον αριστοκρατικής πολιτικής καταγωγής.

Η συγγένεια και η συναναστροφή με τους κύκλους της αριστοκρατίας τον έφερε σε επαφή με ανθρώπους που διαμόρφωσαν την ιστορία της περιόδου για την οποία έγραψε. Ο χαρακτήρας του λέγεται ότι ήταν ψυχρός, μελαγχολικός και απαισιόδοξος.

Ο Θουκυδίδης ήταν περίπου 25-30 ετών όταν ξεκίνησε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος (431 π.Χ.). Αρρώστησε ο ίδιος κατά τον λοιμό που έπληξε την Αθήνα μεταξύ 430 και 427 π.Χ. και εξόντωσε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της, μεταξύ αυτών και τον ίδιο τον Περικλή. Το 424 π.Χ. εξελέγη στρατηγός και ανέλαβε τη διοίκηση 7 πλοίων που αγκυροβολούσαν στη Θάσο, πιθανότατα επειδή είχε παλαιότερες διασυνδέσεις στην περιοχή. Κατά το χειμώνα του 424/3 π.Χ. ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας χτύπησε την Αμφίπολη, μια παραλιακή πόλη της Μακεδονίας στα δυτικά της Θάσου, η οποία είχε στρατηγική σημασία για την Αθηναϊκή Συμμαχία, λόγω της ναυπηγήσιμης ξυλείας που πρόσφερε η περιοχή και επειδή βρισκόταν κοντά στα χρυσωρυχεία του Παγγαίου. Ο Αθηναίος διοικητής της μακεδονικής πόλης ζήτησε βοήθεια από τον στρατηγό Θουκυδίδη.

Ο Βρασίδας, γνωρίζοντας ότι οι δυνάμεις των Αθηναίων βρισκόταν στη Θάσο και επειδή φοβήθηκε ότι θα φτάσουν ενισχύσεις από τη θάλασσα, έσπευσε να προσφέρει ευνοϊκούς όρους παράδοσης στους κατοίκους της Αμφίπολης και οι τελευταίοι τούς δέχτηκαν. Έτσι, όταν ο Θουκυδίδης έφτασε, η πόλη βρισκόταν ήδη υπό τον έλεγχο των Σπαρτιατών. Όπως ήταν επόμενο, η είδηση για την απώλεια της Αμφίπολης προκάλεσε μεγάλη πολιτική αναστάτωση στην Αθήνα. Για την αποτυχία του να σώσει την πόλη, ο Θουκυδίδης αναφέρει:

“Ήταν επίσης γραμμένο να εξοριστώ από την πατρίδα μου για είκοσι χρόνια μετά τα γεγονότα της Αμφίπολης και, όντας παρών και με τις δύο πλευρές της διαμάχης και κυρίως με τους Πελοποννήσιους λόγω της εξορίας μου, είχα το χρόνο να παρακολουθώ τις καταστάσεις κάπως αμερόληπτα.”

Με την ιδιότητα του εξόριστου και με βαθιά γνώση των τοπικών συνθηκών, όπως μαρτυρείται στο έργο του, ο οξυδερκής ιστορικός ταξιδεύει σχεδόν ελεύθερα στα θέατρα του πολέμου και έχει την ευκαιρία να δει τις διενέξεις από διαφορετικές πλευρές. Πιθανόν να ταξίδεψε και στη Σικελία κατά τη διάρκεια της Σικελικής Εκστρατείας. Σύμφωνα με τον Παυσανία, κάποιος Οινόβιος κατάφερε να περάσει ένα νόμο που επέτρεπε στο Θουκυδίδη να επιστρέψει από την εξορία, πιθανόν λίγο μετά την παράδοση της Αθήνας και το τέλος του πολέμου το 404 π.Χ.

Ο Παυσανίας αναφέρει ακόμη ότι δολοφονήθηκε κατά την επιστροφή του στην Αθήνα. Πολλοί αμφισβητούν αυτή την εκδοχή, θεωρώντας πως υπάρχουν ενδείξεις ότι έζησε μέχρι και το 397 π.Χ. Όπως και να έγινε, βέβαιο είναι ότι παρόλο που έζησε μετά το τέλος του πολέμου και την οριστική συντριβή της Αθήνας, δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την Ιστορία του. Η διήγησή του διακόπτεται κάπως απότομα στο μέσο του έτους 411 π.Χ., υποδηλώνοντας ίσως ότι πέθανε κατά τη διάρκεια της συγγραφής του έργου. Σύμφωνα με κάποια παράδοση, το κείμενό του βρέθηκε να τελειώνει με μία ανολοκλήρωτη πρόταση. Τα λείψανά του επιστράφηκαν στην πόλη της Παλλάδας και ενταφιάστηκαν στον οικογενειακό τάφο του Κίμωνα.

Οι μεταναστεύσεις

Ο Θουκυδίδης δεν έδωσε τίτλο στο έργο του, ούτε το χώρισε σε βιβλία. Η διαίρεσή σε 8 βιβλία και ο τίτλος Θουκυδίδου Ιστορίαι ή Συγγραφή οφείλονται στους αρχαίους γραμματικούς. Στο Α’ βιβλίο – μετά το προοίμιο – ακολουθεί η λεγόμενη αρχαιολογία, η οποία αποτελεί σύγκριση μεταξύ του Πελοποννησιακού πολέμου και προηγουμένων σημαντικών γεγονότων της ελληνικής ιστορίας:

“Η κίνησις αυτή ετάραξε τωόντι βαθύτατα την Ελλάδα, και μέρος υπό τους βαρβάρους και σχεδόν τον κόσμον όλον. Τα προγενέστερα γεγονότα και τα έτι παλαιότερα δεν δύνανται να εξακριβωθούν σαφώς, ένεκα της παρόδου πολλού χρόνου. Αλλά από τεκμήρια, τα οποία, ωθών την έρευνάν μου μέχρι του απωτάτου παρελθόντος, κρίνω αξιόπιστα, άγομαι να πιστεύσω ότι δεν υπήρξαν μεγάλα, ούτε υπό πολεμικήν, ούτε υπό άλλην έποψιν.”

Σύμφωνα με το ίδιο, η Αττική – λόγω του ότι το έδαφός της είναι ισχνόν και πτωχόν – υπήρξεν ανέκαθεν απαλλαγμένη από στάσεις και για το λόγο αυτό διατήρησε πάντοτε τους ίδιους κατοίκους. Αντιθέτως, τα ευφορώτερα προ πάντων διαμερίσματα υπέκειντο εις διηνεκείς μεταβολάς των κατοίκων. Ως τέτοιες περιοχές αναφέρει τη Θεσσαλία, την Βοιωτία, το μεγαλύτερον μέρος της Πελοποννήσου, εκτός από την Αρκαδία και από την υπόλοιπη Ελλάδα τα καλύτερα μέρη:

“Διότι είναι προφανές ότι η χώρα που καλείται σήμερον Ελλάς δεν ήτο μονίμως κατοικημένη εξ αρχής, αλλ’ εγίνοντο εις το παρελθόν συχναί μεταναστεύσεις και οι κάτοικοι χωρίς πολλάς δυσκολίας εγκατέλειπαν τας εστίας των, εξαναγκαζόμενοι εις τούτο από νέους πολυαριθμοτέρους εκάστοτε εποίκους. Καθόσον ούτε το εμπόριον, όπως σήμερον διεξάγεται, υπήρχε τότε, ούτε ασφαλής διά ξηράς ή διά θαλάσσης συγκοινωνία, και καθένας εξεμεταλλεύετο το έδαφος, το οποιον είχε υπό την κατοχήν του, τόσον μόνον όσον ήρκει διά την συντήρησίν του.